Қысқаша тезисті конспект (мәтін, сызба, кесте және т.б. түрінде)

Жаңа сабақты түсіну үшін мына видеоны көреміз.

А.М.Бутлеров ашқан химиялық құрылыс теориясында алғашында атомдар мен молекулалардағы химиялық байланыс тәртібі қарастырылғанмен, кеңістікте атомдардың орналасуы туралы мәліметтер толық берілмеді.Соған орай, органикалық химияның жаңа саласы-стереохимияның ашылуына мүмкіншілік туды. Қазіргі кезеңде стереохимия органикалық химияны оқыту барысында қажетті де ең маңызды бөлімі болып есептеледі. Органикалық молекулалардың физиологиялық әсері оның кеңістіктік құрылысына тікелей байланысты, сол себепті стереохимия дәрі-дәрмектерді алу процесінде және биологиялық активті қосылыстарды зерттеуде негізгі орын алады.Кез - келген заттың құрылысын анықтау үшін оның молекулалық формуласын, молекула құрамына кіретін атомдар саны мен табиғатын зерттейді.Мысалы, сүт қышқылының жалпы формуласы С₃Н₆О₃.Оның формуласы келесі түрде беріледі: Оптикалық активтілік молекуланың асимметриялы болуымен тікелей байланысты.Кез келген зат өзіне тән жазықтығы- орталығы немесе айналы бұрылу симметриялы ось болса, ондай жағдайда оның айналы кескінімен біріктіруге (салыстыруға) болады, бұл анықтама математикалық тұрғыда дәлелденген. Ондай молекулалар симметриялы энантиометрия қабілетін көрсете алмайды.Олар оптикалық активті емес.Сүт қышқылы молекуласында асимметриялық көміртек атомы бар, оның молекуласында симметриялы элементтер белгісі жоқ, молекула оптикалық активтілік көрсетеді.Ал екінші жағынан алғанда, қарапайым осьты симметриялы молекулаларды өздерінің айналы кескініне біріктіруге болмайды.Солай бола тұрса да оларда оптикалық активтілік қасиеті бар.Мысалы, шарап қышқылында симметриялы элементі бар-оның осі молекуланың орталығы арқылы өтеді.

Геометриялық изомерлер - стереоизомерлер. Сондықтан, атомдық қосылыстарға байланысты изомерлер әр түрлі болатын құрылымдық изомерлермен салыстырғанда олардың байланыстары да бірдей. Геометриялық изомерлерде олар кеңістіктегі үш өлшемді орналасуына байланысты ерекшеленеді. Көбінесе молекула үшін cis, trans немесе E, Z сияқты екі геометриялық изомер болады, бірақ молекула үшін көптеген құрылымдық изомерлер болуы мүмкін. Геометриялық изомерия негізінен көміртек-көміртекті қос байланысы бар молекула арқылы көрінеді. Құрылымдық изомеризмді алкандар, алкендер, алкиндер және хош иісті қосылыстар көрсетеді.

Оптикалық изомерия молекула құрылысының асимметриялығынан болады. Оптикалық изомерия молекулада көміртек атомының басқа түрі төрт атомдармен немесе топтармен (асимметриялық атом) байланысынан пайда болады. Мұндай атомды асимметриялық атом деп атайды, ал молекуласы екі изомерлік түрден тұрады. Изомерия заңдылықтары арқылы кейбір қосылыстардың қандай изомерлер бере алатынын алдын ала білуге болады