Өзбекстан республикасы жоғары және орта арнаулы білім министрлігі

164 
-Енді мына кітаптарды қараңдар. Салыстырыңдар. Олар қандай? 
-
Біреуі қалың, біреуі жҧқа. 
-
Бҧлар нені білдіреді? 
-
Заттың сынын білдіреді. 
-
Міне, балалар, мынау- ҥй. Осы екі ҥй қандай? 
-
Біреуі - биік, екіншісі - аласа. 
-
Ал мына суретте не берілген? 
-
Арқан. 
-
Арқан қандай? 
-
Біреуі кӛк, біреуі сары. 
-
Ал кӛк қандай? 
-
Ҧзын. 
-
Ал сары? 
-
Қысқа. 
-
Балалар, осы биік, аласа, ҧзын, қысқа деген нені білдіреді? 
-
Заттардың кӛлемін білдіреді. 
-
Ал мынадан не кӛріп тҧрсыңдар? 
-
Пияз бен алма. 
-
Пияз қандай? 
-
Сары. 
-
Тағы қандай? 
-
Ащы. 
-
Ал алма қандай? 
-
Қызыл және тәтті. 
-
Балалар, тәтті, ащы деген нені білдіреді? 
- Дәмін. 
Ережемен жҧмыс. 
- Яғни, заттардың дәмін, тағамдардың дәмін білгізеді екен. Балалар, 
манағы қызыл, сары заттардың тҥсін білдірсе, қалық, жҥқа, биік-аласа, 
ҧзын-қысқа заттың сапасын, кӛлемін білдіріп, ащы-тәтті дәмін білдіреді 

165 
екен. Осы заттың тҥсін, тҥрін сапасын, салмағын, кӛлемін білдіретін және 
қандай деген сҧраққа жауап беретін сӛздерді сын есім деп атаймыз.
- Осы ережені кітабымыздан іздеп, тауып оқиық. 
Тақтадағы кӛрнекілікпен жҧмыс. 
- Ал, енді бәріміз тақтаға қарайық. Тақтада ӛлең 
жолдары жазылған, кәне, соны оқиық. Кәне, кім оқиды? 
/Бір оқушыға оқытамын/. 
-
Ал балалар, енді осы ӛлең жолдарынан сын есімдерді табу керек. Ал 
табайық, ол қандай сӛздер екен. Бірінші сҧрақ қойып қарайық. Кім маған 
сын есімдерді атайды? 
-
Қызыл, сары, жасыл, кӛк. 
-
Бҧл заттың қандай сынын білдіреді? 
-
Тҥсін. 
-
Ӛлеңде не туралы айтылған? 
-
Қызыл, сары, жасыл, кӛк гҥлдердің адамды қызықтырып, соңында 
оның гҥлдер емес кӛбелек екенін айтады. 
-
Ал енді мына мақалға қарайық. Кім оқиды? 
-
Әдепті бала, арлы бала, Әдепсіз бала, сорлы 
бала. /Бір оқушы оқиды/. 
-
Осы мақалдың мағынасын кім тҥсіндіреді? 
-
Бҧл мақалда, яғни, бала әдепті болса, ол бала арлы болады дейді. Ол 
баланық адамгершілігі, ҧяты бар, болашағызорбаладейді. Әдептідеген-
тәрбиелі, ақылды бала дегенді білдірсе, әдепсіз бала дегені - тәрбиесіз, 
тыңдамайтын бала. Ондай балалар кӛп қиыншылыққа кездеседі. Сорлы 
дегені - яғни, теріс қылықтарға салы-нып, бҥзылып кетуі мҥмкін дейді. 
-
Ал балалар осы мақалаға сҧрақ қойыңдар. 
-
Қандай бала ? Әдепсіз. 
-
Осы мақалдан сын есімді табайық. 
-
Әдепті, әдепсіз. 
-
Балалар, Бҧл адам баласының бойындағы жақсы, жаман қасиеттерді, 

166 
мінез-қҧлқын білдіреді екен. Яғни, сын есім адамның ішкі жан дҥниесін, 
мінез-қҧлқын да білдіреді екен. 
-
Ал балалар, біздерге қонақ келді. Қонаққа келген кім екен? 
-
Тауық. 
-
Тауық біздің осы 3-сыныптан кӛмек сҧрауға келген екен. Ол қандай 
кӛмек екен? 
-
Бір кҥні тауық балапандарымен жаймашуақ кҥні жайылып жҥрді. Осы 
кезде "ӛзі айлакер, ӛзі қу кім?" 
-
Тҥлкі. 
-
Сол тҥлкі келіп байқаусызда оның балапандарын ҧрлап алып кетеді. 
Тауық болса, сол балапандарын таба алмай, сіздерден кӛмек сҧрауға келіп 
тҥр екен. Міне, бізге келіп хат тҥсті. Бҧл хатты жазған тҥлкі екен. Бҧл хат 
"тапқыш балаларға" депаталады. Ондане жазылған екенін оқиық. 
"Қҧрметті балалар! Менің қолымда тауықтың балапандары бар. Егер 
сендер 
балапандарды 
қҧтқарғыларың 
келсе, 
менің 
берген 
тапсырмаларымды орындаңдар!" 
- Ол қандай тапсырма екенін оқып, орындайың. 
/1 тапсырма 2-3 оқушыға ауызша/ 
- Балалар мына тапсырмада 262-жаттығуды орындаңдар деген екен. 
Берілгенін кім оқиды? Қалғанымыз оқулығымыздан тауып, мҧқият тыңдап 
отырамыз. 
1. Ӛлеңді оқыңдар. 
Ақ алма, қызыл алма жемедің бе? 
Бҧл ӛзі неге тәтті демедің бе? 
1.
Осындағы ақ, қызыл, тәтті сӛздер қай сӛзге қатысты? 
2.
Оларға сҧрақ қойыңдар. Нені білдіретінін айтыңдар? 
-
Қандай алма? 
-
Қызыл, ақ, тәтті алма заттың дәмін білдіреді. 
- Міне, балалар , біз бір балапанды қҧтқардық. 
2-ші тапсырма. 

167 
-
Балалар, енді 2-ші тапсырма 264-жаттығуды орындауға берілген екен. 
-
Барлығымыз оқулығымызға назар аударайық. Кім берілгенін оқиды? 
/ Екі оқушыны тақтаға, қалғанын орындарында орындатамын/ 
-
Гҥл, арқан дегенге қатысты сӛздерді олардан бҧрын қойып жазыңдар. 
-
Гҥл қандай болады? 
-
Қызыл, ақ, сары, жасыл, биік, аласа... болады. 
-
Арңан қандай болады? 
- Ҧзын, қысқа, жуан, жіңішке, ақ, қара.... болады. 
Ҥлгі: Қызыл гҥл... Ҧзын арқан... 
-
Бҧл жаттығуда гҥл қандай? Арқан қандай? деген сҧрақтарға жауабын 
ҥлгіге қарап жазамыз. Қатысты сӛзді олардан бҧрын қойып жазамыз. 
Мысалы; гҥл қызыл деп жазбаймыз, қызыл гҥл, т.с.с. жазамыз . 
Ал тақтаға екі оқушы шығу керек, кім шығады? Ал, қалғанымыз
орындарымызда орындаймыз. Дәптерімізге ҧқыпты, таза етіп 
орындаймыз. 
/Оқушыларды орындарында тексеріп, шығамын/ 
- Балалар, болғандарың қаламдарыңды қойып, тақтадағы оқушының 
жазғанымен тексерейік. 
Қатесі болса қолымызды кӛтереміз. 
- Міне, балалар, біз 2-ші балапанды қҧтқардың. Енді келесі тапсырмаға 
қарайық. 
3-ші жаттығу. 
-
Балалар , Бҧл тапсырма 269-жаттығуды орындауға берілген екен /ӛз 
бетімен орындатамын/. 
-
Кім берілгенін оқиды? 
1) Кӛп нҥктенің орнына қандай? деген сҧраққа жауап болатын сӛз қойып 
кӛшіріңдер. 
...мақта, ...шӛп, ...сиыр, ...балапан, ...қауын, ...алма, ...айран, ...ӛрік. 
Керекті сӛздер; кӛк, ала, тарғыл, сары, тәтті, ащы, тҥщы, қышқылтым. 
2)
Заттың тҥсін, тамақтың дәмін тағы қалай атауға болады? 

168 
3)
Оларды сӛйлем ішінде айтыңдар. 
- Балалар, енді бірінші сӛз - мақтаға сҧрақ қояйық. 
- Қандай мақта? 
-Ақ. 
-
Ақ мақта деп жазыңдар, қатесіз, әдемі, таза жазамыз /парта аралап 
тексеремін/. 
-
Ал, болсаңдар, қаламдарыңды қойыңдар. Кім оқиды? Қалғанымыз 
тексеріп отырайық. /1-2 Оқушы оқиды
/.
-
Енді заттың тҥсін осыдан басқа қалай атауға болады? Тек қолымызды 
кӛтереміз. 
-
Қызыл, қоңыр, қара, кҥлгін, ала. 
-
Ал сӛйлемдегі тҥске байланысты сӛздерді оқыңдар. 
-
Ақ мақта. Кӛк шӛп. Тарғыл сиыр. Сары балапан. 
-
Міне, балалар, біздер тағы бір балапанды қҧтқардық. 

жүктеу/скачать 1,91 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: