Халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдары
Key words: physical education, youth education, physical culture, physical training, training. Кіріспе
жүктеу/скачать 6,54 Mb. Pdf көрінісі
|
Сборник 24 апреля 2020 г
| Key words:
physical education, youth education, physical culture, physical training, training. Кіріспе. Елбасы Н.Ə. Назарбаев әрбір жылғы халқына арнаған жолдауында: «жедел дамып келе жатқан ортада өмір сүруге қабілетті; ұлттық тілді, тарихты жетік меңгерген, отандық мәдениетті бойында қалыптастырған; шығармашылығы дамыған жеке тұлғаны қалыптастыру» деп атап өткен болатын. Бүгінде білім ‒ қоғамның әлеуметтік-экономикалық, интеллектуалдық және рухани дамуының стратегиялық бағдары ғана емес, сонымен қатар біздің қоғамымыздың қауіпсіздігінің кепілі. Дене тәрбиесі – бұл денсаулықты нығайту, өмірлік маңызды қозғалыс дағдылары мен іскерліктерін меңгеру, жоғары жұмысқа қабілеттілікке қол жеткізу мақсатында қызмет ететін іс-шаралар жүйесі. Дене тәрбиесі студенттердің дене денсаулығы деңгейінің нашарлауы және денсаулық сақтау саласындағы білім беру процесінің төмен тиімділігі мәселелерін шеше алмайды. Мақала студенттердің дене тәрбиесі бойынша білім беру үдерісінде оқытудың жеке бағдарламаларын қолдану және жастардың денсаулық сақтау құзыреттілігін мақсатты түрде қалыптастыру және дамыту есебінен осы мәселелерді шешу жолдарын іздеуге арналған. Студент жастардың дене тәрбиесі саласында қазіргі жастардың көп бөлігінің дене дамуы мен функционалдық дайындығының деңгейі оңтайлы параметрлерге сәйкес келмейтіндігі белгілі. Бір өзекті мәселе – студент жастардың дене тәрбиесі жүйесіндегі білім беру технологияларының тиімділігін төмендету. Мамандар атап өткендей, бүгінгі күні дене тәрбиесі оқытушыларының көпшілігі оқу орындарында студенттерді "дене шынықтыру" пәні бойынша кез келген жолмен, сынақ тапсыруға ғана бағыттайды, ал жастардың – болашақ мамандардың өз денсаулығын сақтау, салауатты өмір салты нормаларына баулу, өзінің дене денсаулығы деңгейін жоспарлы сақтау және нығайту және т. б. салаларында сапалы білім алуға емес. Дене тәрбиесін оқытатын оқу орындарында спорттық разрядтары мен атақтары бар студенттерге, өздерінің спорттық жетістіктерімен оқу орнының беделін айтарлықтай арттыра алатын және басқа студенттер үшін жан-жақты дене тәрбиесінің негізгі принциптерін іске асырумен формальды және үстірт айналысатын студенттерге көңіл бөлінеді. Зерттеулер көрсеткендей, бүгінгі таңда қолданылатын әдістер мен оқыту құралдары студенттердің салауатты өмір салтын қалыптастыруға жеке-бағдарлы көзқарасты толық көлемде жүзеге асыруға мүмкіндік бермейді және қазіргі заманғы мамандарды дайындауға қойылатын талаптарға жауап бермейді. Негізгі кемшілік студенттердің дене тәрбиесі жүйесінде жеке-сараланған тәсілдің болмауы болып табылады. Бүгінгі күні оқу орындарында студенттермен дене шынықтыру-сауықтыру жұмыстары жеткіліксіз қойылғанын, салауатты өмір салтын жүргізуге деген құндылықты бағдарларды қалыптастыру және дамыту бойынша студенттердің өзіндік жұмысын ұйымдастыру төмен деңгейде тұрғанын, осы мәселе бойынша оқу-әдістемелік әдебиет жеткіліксіз мөлшерде тұрғанын куәландырады. Жастардың дене шынықтыру дайындығының деңгейін зерттеу жекелеген дене сапаларының көрсеткіштері жылдан жылға қарай (жылдамдық, жылдамдық-күштік сапа, төзімділік) айтарлықтай төмендегенін анықтады. Бұдан басқа, дене тәрбиесіне тұрақты жағымсыз көзқарас пен оқушылар, сонан соң тиісінше студенттер тарапынан сабақ алу үшін қандай да бір уәждеменің толық болмауы алаң- даушылық туғызады. Оқу-білім беру процесін әлеуметтік-психологиялық, әдіснамалық, ресурстық, кадрлық және ақпараттық қамтамасыз ету проблемаларының кешенімен шартталған қозғалу белсенділігінің әртүрлі бағыттарын іске асырудың қалыптасқан жүйесінің жетілмегендігі дене шынықтыру – білім беру процесінің тиімділігінің неғұрлым маңызды себебі болып саналады. Көрсетілген жетілмеушілік қоғам мен мемлекеттің қазіргі заманғы әлеуметтік-экономикалық өмір сүру жағдайларының талаптарына оңтайлы сәйкес келетін жастардың дене бітімін жетілдірудің дербестендірілген креативті үлгілерін әзірлеу мен «Білім беру, дене мәдениеті, туризм және спорттағы инновация». Алматы, 24 сәуір 2020 112 енгізуді шектейді. Дене тәрбиесінің жай-күйін зерттеуді талдау жастардың дене шынықтыру-спорттық белсенділігін және уәждемесін күшейту: ұйымдастырушылық-әдістемелік, құқықтық, кадрлық, ақпараттық-білім беру және материалдық қамтамасыз етуді оңтайландыру проблемасын шешуге кешенді көзқарас; өзін-өзі тәрбиелеу және өзін-өзі жетілдіру процестерін күшейтетін спорттық-түрлік технология- ларды дене тәрбиесі практикасына біріктіру шартымен; когнитивті, эмоциялық және моторлы-мінез-құлық деңгейлерінде студенттердің шығармашылық қызметке деген қажеттілігін оңтайлы ынталандыру. Қазіргі жағдайда жастардың дене тәрбиесінің ұтымды әдістерін қолдануға прогрессивті тәсілдерді дамыту қажет. ЖОО-дағы оқу-тәрбие үрдісін басқару құрылымы үш блоктан тұрады: ұйымдық-болжау, іс жүргізушілік ынталандырушы, талдаушы-түзетуші. Бұл басқарманың негізгі мақсаты басқаруды білім беру мен тәрбиелеудің өзін-өзі басқаруына ауыстыру, сондай-ақ жеке тұлғаны дамыту болып табылады. Осыны ескере отырып, басқаруды осы үдерістің табиғаты мен логикасын және жеке тұлғалық ерекшеліктерін есепке алу негізінде оқу-тәрбие процесіне бейімделу міндеттеріне қол жеткізу үшін тұтас алғанда оқытушының ұжымға және әрқайсысына мақсатты жүйелі ықпал ету ретінде қарастырған жөн. Бейімделу феноменінің маңыздылығы онда үш факторлардың қосылуымен анықталады: орта, жеке тұлға және педагогикалық басшылық. Дене шынықтыру сабақтарына бейімделу процесін тиімді басқару әрбір адамның жеке мәдениетінің қалыптасуына және олардың одан әрі дене жетілуіне ықпал етеді. Сонымен қатар, жастардың дене тәрбиесінің функционалдық моделін құру негізінде жеке тұлғаның дене тәрбиесін қалыптастыру тиімділігіне қол жеткізу ұсынылады. Бұл ретте дәстүрлі мазмұнын жаңғырту және дене шынықтыру қызметінің жаңа түрлерін енгізу қажет. Дене шынықтыру білім беру моделінің басты факторлары болуы тиіс: ‒ жалпы мәдени және физикалық құндылықтарды социумға қолдануға, қайта құруға және таратуға дайындалған дене тәрбиесін қалыптастыруға қоғамдық және жеке қажеттілік; ‒ адамның тұрмыстық және өндірістік іс-әрекеттегі дене-рухани бастауларын Қайта құру жиынтығына қамтамасыз ететін дене тәрбиесінің құндылық әлеуеті; ‒ дене шынықтыру білімі жастар тұлғасын тәрбиелеу мен дамытуда дене шынықтыру құндылық- тарының берілу үрдісі ретінде; ‒ өмірлік маңызды қозғалыстық және жеке қажеттіліктер мен қабілеттерді қалыптастыруда оқыту, тәрбиелеуші, дамытушы үдерістерді ұйымдастыру принциптерін, құралдарын, әдістерін, формаларын жалпы және қолданбалы қолдануға негізделген дидактикалық қамтамасыз ету. Білім беру жүйесін жетілдіру оқу орнының құрылымында дене тәрбиесінің оқу-тәрбие процесінің жаңа тұжырымдамасын әзірлеуді талап етеді. Дене тәрбиесін оқыту қазіргі уақытта оқытудың жаңа әдістерін меңгеруге негізделетін кәсіби, сауықтыру, педагогикалық және ақпараттық технологиялар негізінде жүзеге асырылуы тиіс. Бұл үшін дене тәрбиесі мен спорттық жаттығудың теориясы мен әдістемесінің қазіргі жетістіктері негізінде мамандарды даярлауға жүйелі көзқарасты қамтамасыз ететін және нақты білім беру міндеттеріне сәйкес келетін дене тәрбиесін оқыту технологиясын әзірлеу қажеттілігі туындайды. Түпкі мақсатқа жету үшін оқу орнында дене тәрбиесін оқыту технологиясын құру қажет, онда арнайы дене дайындығына ерекше назар аударылады. Атап айтқанда, оқу процесі барысында физикалық жай-күйін сандық және сапалық бағалауды кешенді бақылау, дене және психикалық жұмысқа қабілеттілікті бағалайтын мониторинг жүргізу қажет. Сондай-ақ дене тәрбиесін оқыту технологиясына оқыту жылдары бойынша сараланған дене шынықтыру дайындығының нәтижелерін бағалауға байланысты жаңа нормативтік бөлім енгізілген жөн. Бірқатар авторлар дене тәрбиесі процесін ұйымдастыру кезінде рейтингтік бақылауды қолдануды ұсынады. В.М. Наскалов дене шынықтыру дайындығының рейтингтік бақылау нәтижелерін төрт құраушы бойынша зерттеді: 1. Дене тәрбиесі бойынша міндетті сабақтарға көзқарас. 2. Сынақ нормативтерін уақытылы тапсыру. 3. Спорттық-бұқаралық іс-шараларға қатысу. 4. Спорттық жетістіктердің маңыздылығы. Бірінші кезеңде студенттер рейтингі физикалық дайындық деңгейінің динамикасы бойынша, ал екінші кезеңде барлық құрамдастар бойынша бағаланды. Ұсынылған бақылау әдісі рейтинг бойынша оқу тобында бөлуге мүмкіндік берді және рейтинг бойынша мүмкіндігінше жоғары көтерілуге ынталандырды және дербес қосымша сабақтарға деген қызығушылықты арттырды. Нәтижесінде рейтингтік әдіс, ағзаның «Білім беру, дене мәдениеті, туризм және спорттағы инновация». Алматы, 24 сәуір 2020 113 физикалық жағдайы мен дене дайындығының деңгейін үздіксіз саралап бағалау жүргізуге ықпал етті. Сондай-ақ жеке кезеңдердегі физикалық жағдайды бақылау нәтижелерін оқытудың табыстылығының жиынтық көрсеткіштеріне ықпалдастыруға мүмкіндік берді. Рейтингтік бақылауды қолдану нәтижесінде дене шынықтыру бойынша үлгерім жақсарды, дене шынықтыру дайындығының нәтижелері жоғарылады, разрядтаушылар саны көбейді, аурулар саны төмендеді. Шығыс Қазақстан мемлекеттік техникалық университетінің Л.А. Асмолова заманауи ақпараттық технологияларды қолдана отырып, студенттердің дене тәрбиесін басқарудың педагогикалық моделін жасап, енгізді. Бұл есептеу техникасы құралдарын пайдалану және оқыту процесін дараландыру есебінен танымдық қызметті жандандыруға мүмкіндік берді, бұл танымдық қызметті бағалау нәтижелерін арттыруда көрініс берді. Л.И. Лебедкина белсенділікті арттыру және жүйелі сабақтарға мотивациялау үшін және жеке тұлғаның дене тәрбиесін қалыптастыру мақсатында оқудан кейін өзін-өзі бақылау және өзін-өзі талдау бойынша өзіндік сабақтарды өткізу әдістемесін ұсынады. Мұндай тәсілдің мәні жыл басында дене шынықтыру дайындығы мен дене дамуының деңгейі анықталады. Бір жыл бойы үйде өз бетінше жұмыс істеуге арналған жаттығулар кешені ұсынылады. Бақылау айына бір рет жүзеге асырылады. Мұндай тәсіл жеке жаттығулардың әзірленген кешендерінің негізінде және индивидуумның Конституциялық типологиясын ескере отырып, дене дайындығының деңгейін арттырады. Бұл ретте денсаулық жағдайы үш компонентті зерделеу арқылы бағаланады: дене, психикалық және рухани. Нарықтық қатынастарға көшу, дене тәрбиесінің деидеологиялануы мен құндылықты қайта бағдарлау жағдайында оны ізгілендіру, дене және рухани қасиеттерді дамытуға бағдарлауды нығайту, сабақ түрлерін таңдау еркіндігі, бастамашылық және дербестік мүмкіндіктері, дене мәдениетін қарым-қатынас және демалыс құралы ретінде пайдалану үрдісі туындады. Алайда, екінші жағынан, адамның физикалық жағдайы тауар болып, физикалық қасиеттері жұмыс күшінің құнына кірді, әсіресе қарқынды іскерлік өмір сүретін адамдардың беделіне айналды. Бұл дене шынықтыру-спорт қызметінің жаңа өлшемі болды. Сонымен қатар жоғары оқу орындарында дене шынықтыру-сауықтыру іс-шараларының саны мен деңгейі төмендеді, өйткені көптеген студенттердің материалдық мүмкіндіктерінің жоқтығына байланысты дене шынықтыру сабақтарының қымбат түрлеріне (тренажер және фитнесс залдары, бассейндер, теннис корттары және т.б.) қол жеткізуі қиынға соқты. Бұл дене тәрбиесінің сауықтыру және қорғау қызметтерінің сапасының төмендеуіне әкеледі, бұл халық денсаулығының жалпы нашарлауы жағдайында студенттердің денсаулығы мен іс-әрекетке қабілеттілігіне байыпты әсер ете бастайды, ал "ұлт денсаулығы" жалпы ақыл- ойдың, білімнің, ғылымның, мәдениеттің және дене тәрбиесінің даму нормасымен тығыз байланысты. Қазіргі жағдайда дене шынықтыру туралы білімді дамытудағы жетекші үрдіс адам мен қоғам өміріндегі рухани бастаулардың мәнінің өсуі болып табылады, ол дене шынықтыруды биологиялық денеден әлеуметтік, денеден рухани, организмнен жеке тұлғаға қарай ығыстыруда көрінеді. Дене шы- нықтыру адамның дене-қозғалыс қасиеттерін қалыптастыру процесінде руханилықтың басымдығымен байланысты. Ол тұтас тұлғаның қалыптасу мүмкіндігін кеңейтетін мәдениеттің бір бөлігін біріктіретін базалық қабат ретінде әрекет етеді. Студент жастардың дене тәрбиесі процесін әлеуметтік басқару мәселесі әлеуметтік-технологиялық көзқарас тұрғысынан ғалымдардың назарын аударып, оқу процесінде теориялық және практикалық мәнге ие болады. Бұл мәселеге қызығушылық ғылыми-техникалық прогрестің жалғасып келе жатқанына және ересек халықтың да, студенттердің да денсаулық жағдайының нашарлауына байланысты әбден заңды. Əрине, дене шынықтыруды әлеуметтік басқарудың жаңа құралдарын, оның түрлері мен әдістерін, студенттердің денсаулығын қалыптастыруға, нығайтуға және сақтауға бағытталған оқыту әдістерін әзірлеу қажеттілігі туындайды. жүктеу/скачать 6,54 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|