Зертханалық жұмыс №1 Тақырыбы: желектердің, діңдердің, гүлдердің, жапырақтардың әсемдік қасиеттері. Мақсаты

Сукачев балқарағайы 

Дауірлік балқарағайы 

 

 

 

Сібірлік балқарағайы 

Европалық балқарағай 

 

 

9.

 

Инелері бір түйінде 3-5-данадан немесе оданда көп. 

10.

 

Ине ұзындықтары 2-6(8) см 

11.

 

Ине ұзындықтары 8-15 (18)см 

12.

 

Инелері жартылай цилиндр тәрізді, екі түсті: сырт жағынан – қара-жасыл, ішкі 

жағынан – жалпақ көк-жасыл, 2-6 см. Жас (жазғы) өркендері сары-қоңыр немесе 

сұр-сары, әдетте бір түйінді. Ересек бүрлерінің ұзындықтары 2-5-6 см және ені 

2-3 см, салбыраңқы, сұр-қоңыр. Қабықтары қалақты, ромбы тәрізді. 

Кәдімгі қарағай (Pinus silvestris) 

 

Қылқандылардың бүрлері және қылқандары: 

1.

 

Балқарағай өркендері ұзарған және қысқарған 

2.

 

Кәдімгі қарағайдың қысқарған өркені (а-жатынында) 

3.

 

Кәдімгі қарағай қылқаның кесіндесі 

4.

 

Сібірлік самырсын қысқа өркені 

5.

 

Сібір майқарағайдың өркендерінің және қылқандарының көлденең кесіндісі 

6.

 

Кәдімгі шыршаның өркен және қылқандарының көлденең кесіндісі 

 

Ағаш тұқымдастарының бүршіктері: 

 

1.

 

Кәдімгі шырша 

2.

 

Сібірлік шырша 

3.

 

Шығыстық шырша 

4.

 

Аян шыршасы 

5.

 

Сібірлік майқарағай 

6.

 

Кавказдық майқарағай 

7.

 

Ақ майқарағай 

8.

 

Европалық майқарағай 

9.

 

Сукачев майқарағай 

10.

 

Даурлік майқарағай 

11.

 

Сібірлік майқарағай 

12.

 

Веймутов қарағай 

13.

 

Қырыс қарағай 

14.

 

Банкс қарағай 

15.

 

Кәдімгі қарағай 

16.

 

Корей қарағай 

17.

 

Сібір қарағай 

 

Банкс қарағайы Сосна Банкса (Pinus banksiana) 

Инелері бір түсті, бастапқыда ашық-жасыл, сосын қою-жасыл, әдетте қайырылған. 

Ине ұзындықтары 8-14 (18) см және ені 2мм дейін, қатты, барлық жағынан қою- 

жасыл  түсті.  Бүршік  ұзындығы  5-10см,  жұмыртқа  тәрізді,  жылтыр-қоңыр,  сырт 

қабыршақтары ромб тәрізді. 

Қырым  қарағайы  (Палласа)  (Pinus  pallasiana  ) 

–  Инелері  бес-бестен  топтасып 

орналысады (кейде 3-7 ), төрт қырлы, ұзындықтары 5-12 (15) см. 

Инелері қатты, төртқырлы, қою-жасыл және арқа жағы жылтыр, бүйірлері ақшыл, 

ұзындығы  6-12  см,  ені  1  мм.  Бүршігі  ақшыл-қоңыр,  жұмыртқа  пішінді,  ашылмайды, 

ұзыңдығы 6-8 (13) см және ені 6 см жуық, қабықшылары қысығқы, жіңішке жартылай 

роба тәрізді  қалқандары бар және бас жағы  шамалы иілген. Тұқымдары қанатсыз, ірі, 

ұзындығы 7-12 мм, қою-қоңыр түсті. 

 

5-тапсырма 

 

1. Майқарағай және шырша туысының түрлерін анықтаныз. 

1-кесте 

Майқарағай және шырша туыстарының анықтауыш кестесі 

Майқарағай 

Шырша 

сипаттамасы 

сипаттамасы 

 

Тапсырмаға  түсініктеме: 

Майқарағай  және  шыршаның  барлық  түрлерінің 

қылқандары  өркендерде  жалғыздан  орналасқан.  Шыршаның  қылқандары  қатты, 

тікенді, көлденең кесіндісі ромб тәрізді (төрт қырлы), ұзындығы 4 см дейін жетеді. 

Майқарағай  қылқаны  жұмсақ,  ұшы  доғалданған  көлденең  кесіндісі  эллипс 

тәрізді. Қылқандарының төменгі жағында екі ақшыл сызықтары байқалады. 

 

 

Сібірлік майқарағай 

Кавказдық майқарағай 

 

 

Кәдімгі шырша 

Шығыстық шырша 

 

Бақылау сұрақтары: 

1.

 

Жалаңаш тұқымдылардың генеративтік өркендері қайда орналасқан. 

2.

 

Жалаңаш тұқымдылардың туыстарын атаңыз және олардың айырмашылықтары. 

3.

 

Тұқымдастардың таралу ареалы. 

 

 

Зертханалық жұмыс№ 5 Тақырыбы: сауырағаштар (Кипарис) тұқымдасы 

Cupressaceae. 

Тисс тұқымдасы Taxaceae. 

Мақсаты: 

Сауырағаштар және Тисс тұқымдастарының түрлерімен танысу  және 

оларды биологиялық және морфологиялық ерекшеліктері бойынша ажыратуды үйрену. 

Құрал-жабдықтар: 

лупалар  Х5,  Х10;  пинцеттер;  сызғыштар;  тұқым,  бүр  және 

қылқан морфологиясы бойынша қабырға кестесі. 

Тапсырма  материалдары: 

тұқымдастардың  жапырақ  үлгілері  және  кептірілген 

жапырақ үлгілері, гербарийлер. 

 

1-тапсырма: 

Cupressaceae  тұқымдасының  Cupressus,  Juniperus  және  Thuja 

туыстарының түрлерін және морфологиялық ерекшеліктерін анықтаныз. 

Тапсырмаға  түсініктеме: 

Тисс  табиғи  түрде  Солтүстік  Американың  оңтүстік 

тауларында  өседі.  Ағаш  биіктігі  15м  ге  жетеді.  Бөрікбасы  жайылыңқы.  Бұталары 

кезекті орналасқан. Қабығы ызыл-қоңыр түсті. Бұтақшалары жуан. Жапырақтары үшкір 

көгілдір – жасыл түсті. Бүршігі дөңгелектеу, қалыңдығы -3 см, қоңыр – қызыл , піскен 

кезде  көгілдір  түсті  болады.  Тез  өседі.  Жарық  сүйгіш,  құрғақшылыққа  төзімді. 

Тұқыммен,  қаламшелеп  көбейеді.  Кипариске  қарағанда  аязға  төзімді.  Мәңгі  жасыл, 

аязды -20 градусқа дейін көтереді. 

Арша  туысына  жататын  өсімдіктердің  жапырақтары  ине  тәрізді  немесе  қабыршақ 

тәрізді  жайылып  өсетін  мәңгі  жасыл  ағаштар.  Бүршіктері  жидекке  ұқсас,  көкшіл  сұр 

тозаңды  және  қою  жасыл  түсті,  күзде  немесе  келесі  жылдың  көктемінде  піседі, 

ашылмайды.  Тұқымы  жаңғақ  тәрізді,  қатты  қабықпен  қапталған,  қанаты  жоқ.  Сүрегі 

тығыз, шірімейді. Шайыр жолдары жоқ. 

 

 

 

 

Кәдімгі арша 

 

2-

 

тапсырма: 

Taxaceae тұқымдасының морфологиялық қасиеттері бойынша талдаңыз. 

 

3-

 

тапсырма: 

Cupressaceae және Taxaceae тұқымдастарының таралу ареалын анықтау, 

контурға түсіру. 

Бақылау сұрақтары. 

 

1.

 

Дәріарша табиғи түрде қайда тараған 

2.

 

Сауырағаштар тұқымдасының халық шаруашылық маңызы. 

3.

 

Жидекті тисстің орта тисстен айырмашылығы неде?