Оқулық Алматы, 020 ӘӨЖ 811 кбк 81. Е 79
жүктеу/скачать 5,96 Mb. Pdf көрінісі
|
Есеналиева Ж. САЛЫСТЫРМАЛЫ ТЫЛ БЫЛЫМЫ 2021 от 7 апреля
| Тiл жүйесi
- кез-келген Табиғи тiлдiң көптеген тiлдiк элемент тepi бiр-бiрiмен тығыз байланыста, өзара қатынаста болып, белгiлi бiр тұтастығы, бiрлiктi құрайды. Т. ж. әрбiр компонентi жүйенің өзге компонентiмен қарама -қарсы мағынада өмip сүредi. Алғаш рет бұл ұғымның анағұрлым нақты көpiнic алуы 1820 ж. белгiлi Heмic ғалымы В. фон Гум больдтiң eciмiмeн байланысты бол ды. Кейiнiрек, швейцар ғалымы Ф. де Соссюр Т. ж. туралы концеп цияны теориялық тұрғыдан қоры тындылады. «Т. ж.» және «Тiл құры лымы» атауларына лингвистикада ұзақ уақыт шек қойылмады. Бiрақ соңғы он жылда белгiлi бiр шек қою, межелеу тенденциялары бай қалды. Аталмыш элементтердi ажы- ратудың едәуiр кең таралған Тү pi - жүйенi ұғынудың өзара бай- ланысты және өзара келiсiлген iшкi құрылымдық. жиынтығы да, ал құрылымы жүйе элементтерiнiң ара сындағы өзара байланыс үлгiсi тү рiнде, олардың iшкi құрылымдарын бiлдiредi. Жүйенi және құрылымды түсiнудiң мұндай түрлерi А. А. Ре форматский, Ф. П. Филин, Г. П. Мель ников, А. С. Мельчук, еңбектерiнде кездеседi және қазiргi Тiл бiлiмi принциптерiне толық сәйкес келедi. Тiл типi - бұл тiл құрылысы ның жалпы, сондай-ак. қысқа сипат- тамасы; тiлдiң белгiлi бiр қасиетте piнe сүйенетiн (морфологиялық құ рылымына, грамматикалық мағы наны бейнелеу тәсiлiне, ic- әрекеттiң объектi мен субъектiнi беру тәсiлінe т. б.), тiлдердiң негiзгi түрлерi тура лы жинанақталған жалпы ұғым. Мыс., сөздiң морфологиялық құрылымдық ерекшелiктерiне қарай Флектuвті, Агглютинативті, Дараланушы, Тiлдер дiң полисuнтетикалық типi болып бөлінедi; грамматикалық мағыналардың берiлу тәсiлi мен амалдарына қарай -аналитикалық және синте тикалық тiл типi болып бөлiнедi; субъект (агентив), факти тив (әрекет иесi) және ic-әрекет объектiсiн сипаттау ерекшелiктерi не қарай - тiлдердiң Номинатив және Эргатив құрылымы болып бөлiнедi. Т. т. төмeнгi ерекшелiктер тән: динамикалық (қозғалмалылық) (тiлдiң өзгеруiмен қатар оның типологиялық белгiлерi де езгерiске ұшырауы мүмкiн), синхрондық (Т. т. ұғымы тiлдердiң синхрондық сипаттамасынан келiп шығады); шарттылық (Т. т. анықтау тiлдiң. Басымырақ қасиеттерiнiң негiзiнде жасалады). әр тiлде тiлдердiң әр түрлi типiне тән белгiлерi мен қаси eттepi болады, сондықтан кез-келген тiл нендей бiр Т. т. көpiнici емес, бiрегей құбылыс – 181 – Есеналиева Жанар болып табылады. Тiлдiк қандай да бiр типке жатқызу оның жалпы белгiлерiн осы «идеяғa», типтiң концептуалды образына сәйкес болған жағдайда ғaнa жүзе ге асады. жүктеу/скачать 5,96 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|