ҚазаҚстан Республикасының білім және ғылым министРлігі а и. артемьев, с.Қ. мырзалы ғылым таРиХы және ФилОсОФиЯсы



Pdf көрінісі
бет262/637
Дата08.02.2022
өлшемі2,22 Mb.
#123698
1   ...   258   259   260   261   262   263   264   265   ...   637
Байланысты:
ғылым тарихы мен философиясы

адам мәселесін 
Дидро оның қалыптасуы, яғни тарихи тәсілді 
қолдана отырып жетілуі тұрғысынан қарайды. Адамның санасы 
Құдайдың сыйы емес, ол – материяның дамуы жолдарында туған 
құбылыс. Ол өмірдің күрделенуі, қиындауы нәтижесінде пайда бола-
ды.
Ойшыл адамның өзімшілдік табиғатын мойындайды, бірақ ақылдың 
көмегімен оның шектелуі мүмкін деп санайды. Адам басқалардың 
мүдделерін түсінуге және өз қалау-ниеттері мен мақсаттарын ақылмен 
шектеуге қабілетті.
Келісім теориясына сүйене отырып, Д.Дидро сол уақытта 
қалыптасқан «король билігі – Құдайдан» дейтін пікірдің негізсіздігін 
көрсетеді. Ол король билігін конституция арқылы шектеу, шіркеудің 
ықпалынан босаған зайырлы билік тағайындау керектігін айтады. 
Үшінші мәселе – бұл ойлаудың сократтық сипаты, ол әсіресе оның 
сұхбаттарында
, яғни ойшылға сол жылдары қоғамның озық бөлігі кең 
талқылап жатқан: табиғат пен тәрбиенің, қажеттілік пен еркіндіктің, 
қажеттілік пен кездейсоқтықтың оған ашылатын ішкі қарама-
қайшылықтарын ашып көрсетуге мүмкіндік беретін әңгімелерінде 
ерекше байқалады. Сонымен, «Жиен Рамо» және «Жак-фаталист пен 
оның қожайыны» атты роман-сұхбаттарында кейіпкерлердің басынан 
кешкендері ғана емес, олардың өзара айтыр-тартыстары да автордың 
назарында болды. Жактың фаталист және «күлудің де, жылаудың 
да керегі жоқ, түсіну керек» деп үйрететін Спинозаның шәкірті 
аталуы жайдан-жай емес. «Жиен Рамода» сұхбаттың кейіпкері – 
композитордың жиені Ж.Ф.Рамо өзінің мақсаты, ұстанымы жоқтығынан 
таймайды, өйткені, оның ойынша, оған тән күнәлар көп ұзамай өмірдің 
жалғыз тірегі деп танылатын болғандықтан, оларды «табиғат өзі рет-
теп қойған». Тәрбие ештеңені де өзгерте алмайды, өйткені «табиғатты 
есіктен қуып шықсаң – ол терезеден қайтып енеді». Алайда ары қарай 
кейіпкердің көзқарастары өзгереді: ол бұрынғы пікірлерінен бас тар-


172
тып, енді адамның табиғатын жақсы жаққа қарай өзгерте алатын 
дұрыс тәрбиенің қажет екенін айта бастайды.
Дидро сословиелік теңсіздікке шұғыл қарсы шығады. «Табиғатта 
жан-жануарлардың барлық түрлері бір-бірлерін жейді; қоғамда бір-
бірін сословие құртады. Барлықтарының заң алдындағы теңдігін 
орнату керек, салтанатты өмір сүруге де, кедейшілікке де жол бер-
мей, меншікті біркелкі бөлу қажет». Дидро бірқатар еңбектерінде 
басқарудың республикалық формасына құлық танытқанмен, бірақ, 
тұтастай алғанда, ол халық өкілеттігі сақталатын шектеулі монархия-
ны жақтайды.
«Энциклопедияны» шығарудағы Дидроның серіктесі 


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   258   259   260   261   262   263   264   265   ...   637




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет