Халықаралық ғылыми-практикалық конференция материалдары
жүктеу/скачать 4,15 Mb. Pdf көрінісі
|
| q, k
дыбыстарын білдіретін таңбалармен қатар oq, uq, qo, qu, q дыбыс- тарын таңбалайтын q, ök, ük, kö, kü, k -лерді таңбалайтын X белгісі, ïq, qï, q -ларды таңбалайтын Q белгісі бар. Бұдан тыс ny, nt, nč, nt сияқты қатар келген екі дауыссыз дыбыс бір таңбамен көрсетілген. Төменде «Күлтегін» құлпытасындағы дауысты дыбыстардың емле ережесі мен ере- жеге бойсұнбай жазылған сөздер келтіріледі. Біріншіден, көне түркі тіліндегі 8 дауысты дыбыс 4 таңбамен, яғни a мен ä дыбысы A таңбасымен, ï мен i дыбысы I таңбасымен, o мен u дыбысы u таңбасымен, ö мен ü дыбысы Ü таңбасымен белгіленеді. Мысалы, alyit 75 (t2ïŋ l1 a) 76 , ndub (b1od1un1), şkö (üküš), ksçe (ačs2ïq), isit (at1ïs2ï). Екіншіден, көне түркі тілінің емле ережесі бойынша, сөз басында немесе сөздің бірінші буынындағы дауыссыз дыбыстан кейін келген дауысты дыбыс a мен ä көп жағдайда жазылмай- ды. «Күлтегін» құлпытасындағы түбір сөз, туынды сөз не оларға жалғанған жалғау, жұрнақтарда сөздің соңында келген a, ä дыбысы түсірілмей жазылады да сөз басында не сөздің ортасындағы буындарда келген a, ä дыбысы түсіріліп жазылған. Мәселен, сөз басында келген a, ä дыбыстары таңбаланбайды: äd2güt2i 77 (жақсы), äs2id2- (есті-), anyγ (жаман), al1t1un (алтын), al1qïntïγ (құлшындық), ar1ïp (арық), aγïs2ï (нарсасы, бұйымы), ačs2ïq (аш), ad1aq (аяқ), al1p (батыр, қиын), äb 2 (үй), äči (әке), äčü-apa (ата-баба) т. б. Сөздің ортасында келген a, ä да таңбаланбайды: qaγan 1 (қаған), b1ar1s (барыс), t1 at 1ar1 (татар), qazγan1ïp (құлшынып), b1 as 1mas1ar1 (бас- паса), s2ïmad1ïm (тыңдамадым), b2äŋgü (мәңгі), b2äd2izät2(t)im (безеттім, қашаттым), t 2ükät2i (түгел), t2ämir2 (темір), y2ät2i (жеті) т.б. Яғни сөздің бірінші, екінші, үшінші буындарында келген a, ä дыбыстары таңбаланбаған. 74 Оңнан солға қарай оқылады. 75 Мұндағы әріптердің шекесіне қойылған бір цифры жуан дауыстылармен келетін дауыссызды, ал екі цифры жіңшке дауысты дыбыстармен келетін дауыссыздарды көрсетеді. 76 Мұндағы әріптердің шекесіне қойылған бір цифры жуан дауыстылармен келетін дауыссызды, ал екі цифры жіңшке дауысты дыбыстармен келетін дауыссыздарды көрсетеді. 77 бұдан былай сөздердің латынша транскрипциясы беріледі. 181 Ал сөз соңында келген a, ä дыбыстары түсірілмей жазылған: y1azïqa (жазығына), t 1oγs1ïqa (шығыста), b2ir2yä (оңтүстікке), äkin2 ar1a (екеу ара), b2ir2l2ä (бірге), kimkä (кімге), b2il2gä (білге), käčä (кешіп), b1ašïŋa (басына), b2it2igmä- (жазған-), t1ïŋl1a- (тыңда-) түрінде түбір сөз бен туынды сөзде немесе оларға жалғанған қосымшалардың соңында келген a, ä дыбыстары ықшамдалмай, толық жазылған. Мұндай сөздер құлпытаста көп кездеседі. Жиі қайталануына байланысты санауда қиындық тудырады. «Күлтегін» құлпытасындағы кейбір сөздерде сөз басында немесе сөз ортасында кел- ген a, ä дыбысы түсірілмей, толық жазылған, яғни ережеге бойсұнбаған. Құлпытаста мұндай 8 сөз бар: таңбасы: транскрипциясы: мағынасы: орны: 78 KsÇe ačs 2 ïq аш О 8 niTa at 1 ïn атын Ш 7 Map apam бабамыз (ата-баба) Ш 1 smaTGiS s 1 ïγt 1 amïs2 сықтаған (жылап-сықтаған) Ш 4 smaLGNY y1oγl1amïs2 жоқтаған Ш 4 GiTa at 1їγ атты Б 2 aKmaT t 1amqa тамға, дауалға ШС zmapa apamїz бабамыз (ата-баба) Ш 19 Кестедегі асты сызылып, қиғаш жазылған a дыбысы ережеге бағынбаған, яғни ықшамдалмай, толық жазылған. Көне түркі тілінің емле ережесі бойынша сөз басында немесе сөздің бірінші буы- нында келген дауысты жүктеу/скачать 4,15 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|