Салқынбай А., Абақан Е. с
ком-кон мағынасы бір болса олар К.-ға түспейді. КОМПАРАТИВИСТИКА
жүктеу/скачать 13,56 Mb. Pdf көрінісі
|
Салқынбай линг. Түсіндірме сөздік
- Бұл бет үшін навигация:
- КОМПОНЕНТТІК ТАЛДАУ
- КОНВЕРГЕНЦИЯ
| ком-кон
мағынасы бір болса олар К.-ға түспейді. КОМПАРАТИВИСТИКА (лат. comparativus - салыстырмалы) - қар. Салыстырмапы-тарихи тіл білімі. КОМПОНЕНТТІК ТАЛДАУ е д іс і -тіл бірлікгерінің мағыналық жақтарын зерттеу әдісі. Оның мақсаты - мағынаның ең кіші семан- ти ка л ы қ б ө л ш е кте р ін бөліп қарастыру. К.т.ә. алғашында әр т ү р л і тіл д е р д ің л е кси ка л ы қ қо р ы н з е р т т е п , туы сты ғы н анықтау үшін қолданылған (XX ғ. 50-жж.). Гипотезаға сәйкес тілдегі әр бірліктің мағынасы сем антикалы қ компоненттен (семадан) түрады және тілдің сөздік қүрамын шағын семан- т и к а л ы қ б е л гіл е р арқы лы анықтауға болады. К .т.ә . п а р а д и гм а ти ка л ы қ көзқарастармен, әсіресе epic (поле) теориясымен тығыз бай ланысты. Бұл әдіс P.O.Якобсон, ІІ.Ельмслев т.б. идеяларымен үштасып жатыр. К.т.ә. негізінде с е м а н ти ка л ы қ ө р іс т і езара парадигматикалық байланыста болатын сөздер қатары ретінде қарастыруға болады. Лексикалық мағынаның компонентті (бөлік) құрылысы нақтылықтың, абстрак- циялықтың дәрежесіне тәуелді болады. К.т.ә.-ій синтагматикада қо л д а н уд а с е й л е у д е гі сө з қызметінің бірқатар заңдылық- тары а й қы н д а л а д ы ; М ы с.: сүрыптауды ш ектеу ереж есі (Дж.Кац, Дж.Фодор), лексикалық мағыналардың қосылу ережесі (Ю .Д.Апресян), семантикалық келісу ережесі (В.Г.Гак). XX ғ. 70-80 жж. К.т.ә. грамматикада, негізінен морфологияда қолда- ныла бастады (Е .Г у л ы га , Е.Шендельс). КОНВЕРГЕНЦИЯ (лат. convergo -жақындасу, қосы лу)-лингвис- тикалық болмыстардың жақын- дасуы немесе сай келуі. К. үғы- мының екі қыры белгілі: глотто- гониялық және қүрылымдық- диахрондық. Глоттогониялық К. - бірнеше туыс не бөтен тіл- д е р д е о р т а қ қү р ы л ы м д ы қ қ а с и е т т е р д ің пайда болуы. Оның пайда болу себебі - үзақ м е р зім д і қаты нас ж асаудан немесе тілдердің ортақ субстрат (негіз) болуында. К. тіл жүйе- сінің бір саласын не бүкіл тілді қам туы м ү м кін . К. болаты н аймақты конвергенттік аймақ деп атайды. Конвергентті аймақ негізіңце тілдік одақтар күрылады. Глоттогониялық К. үғымы бір тіл ішіндегі диалектілердің жақын- дасуы н да б іл д ір е д і, ондай жақындасу нәтижесінде койне пайда болуы мүмкін. Құрылыіодық- диахрондық К. кейбір варианттық өзгешеліктің жойылуына байла нысты (мыс., бірнеше тұлғалардың б ір іг у і) тіл ж ү й е с ін д е г і әр жүктеу/скачать 13,56 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|