Салқынбай А., Абақан Е. с
жүктеу/скачать 13,56 Mb. Pdf көрінісі
|
Салқынбай линг. Түсіндірме сөздік
| СӨЗЖАСАМ
- 1) Бір түбірлі с ө з д е р д ің н е гіз ін д е тіл д е қа л ы п та с қа н ү л гі бойы нш а а ф ф и ксте рд і ж әне с ө зд е р д і бірікгіру не қосарлау арқылы, не конверсия жолымен сөздерді жасау; 2) күрделі жэне туынды с ө з д е р д ің пайд а болуы н, олардың қызметін, қүрылысын ж ә н е оларды топтасты руд ы зерттейтін тіл білімінің саласы. Ж а ң а а та ул а р д ы ң ж асалуы тур а л ы іл ім р е тін д е С .-ды ономасиологияны ң бөлігі деп қарастыруға болады. С. тілдің б а с қ а д а д е ң ге й л е р ім е н : фонологиямен, морфологиямен, морфонологиямен, синтаксис- пен, гр а м м а ти ка м е н ты ғы з б а й л а н ы сты . Ж аңа с ө з д ің дүниеге келуі кеіоде «деривация» деп аталады, ал жаңадан пайда болған сөздерді - «дериваттар» д е п д е атайды . Ш е т е л д ік лингвистикада С.-ды - «дерива- циял ы қ м о р ф о л о ги я» деп қарасты раты н ү р д іс бар. С. теориясының негізгі түсініктері м ы надай: м отивация (се б е п болу) түсінігі, мүнда туынды жэне күр д е л і сө зд е р д ің мағынасы оларды жасау үшін қолданған сөздердің мағынасына тәуелді болады. С .-ны ң пайда болуы туралы т ү с ін ігін д е б а ста пқы с ө з д е р д ің қ а с и е т і туы нды сө зд е р ге де тән болады. С. теориясының маңызды түсінікте- ріне - с ө з ж а с а м д ы қ е р е ж е турал ы т ү с ін ік т і ж а т қ ы з у ға болады. Бүл т ү с ін ік туы нды сөздердің жасалуында кездесетін за ң д ы л ы қта р д ы а н ы қта й д ы . Сөзжасамдық ережелер туынды сөздердің үлгілерін жасаудағы ерекшеліктерді, туынды сөздер- дің қолдану шеңберін, кездесу ж и іл ігін , ө н ім д іл ігін , туы нды сөздің негізін т.б. сипаттайды. Дериватты (туынды сөзді) дүрыс түсіну үшін оның морфологиялық және сөзжасамдық қүрылысын анықтау қажет. Морфологиялық тапдаудың нәтижесінде туынды - ның ең кіші бөлігі - морфема анықталады. Туынды сөзде пайда болатын жаңа м ағы на - с ө з - жасамдық мағына деп аталады. С, те о р и я с ы н ы ң д а м у ы н д а бірнеше кезең болған: морфоло- гиялық тұрғыдан алғанда дери- ваггың пайда болуы морфема- мен байланы сты б о л с а , қү р ы л ы м д ы қ-с е м а н т и ка л ы қ тұрғыда сөздің құрылысы мен мағынасы қарастырылады. 1960- ТО жж. бастап С.-ның зерттелуі үш бағы тта ж ү р гіз іл е д і: с и н т а к с и с т ік (тр а н сф о р м а - циялық, тудырушы), ономасиоло- гиялық ж эне функциональды (қы з м е т т ік) - се м а н ти ка л ы қ бағыт. Қазақ тіл білімінде сөзжасам жүйесі - толық морфологиядан бөлініп шықпаған, енді зерттеле бастаған сала. жүктеу/скачать 13,56 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|