Оқулық Алматы «Атамұра» 2018 (ХVІІІ-ХІХ ғасырлар) ҚазаҚстан тарихы
жүктеу/скачать 9,4 Mb. Pdf көрінісі
|
3467 Kaz-n tarih 8-7kl kaz
| 4. Музыка өнерi және айтыс.
ХVIII ғасырдағы қазақтардың руха ни өмi- рiн де музыка өнерi елеулi орын алды. Музыкалық шығармалардың негiзгi түр лерi ән мен күй болды. Олар халық арасына жеке орын даушылардың ән айтуы, күй тартуы, сондай- ақ хормен орындауы арқылы таратылды. Сөз етiп отыр ған кезеңде қазақтарда 20-дан астам музыкалық аспап болды. Олар домбыра, қобыз, шертер, жетi ген, сазсырнай, шаңқобыз, даңғыра, асатаяқ, сыбызғы, дауылпаз тағы бас қа аспаптар едi. Атақты қобызшылардың бiрi Тiлеп Аспантайұлы болды. Ол 13 жа- сынан қобыз тарта бастады, «Тол ғау», «Аллам жар», «Бақсы» күйлерiн шығарды. Қазақтың әндерi мен күйлерi барлық мерекелiк той-думандарда орын далатын. Суырыпсалма талантты ақындарды анықтау үшiн айтыс өткiзiлетiн. Онда ақындар қоғамдық өмiрдегi алуан түрлi оқи ғаларға өздерiнiң бағаларын жұрт алдында ашық айтатын. Қоғам өмi рiнiң жақсы жақтарын мадақтап үлгi етумен қатар, келеңсiз кем шiлiктер, жа ман мiнез-құлықтар келеке етiлiп, қатты сынға алы- натын. Сондықтан да дала тұрғындары өздерi мен руластарының қадiр-қа сиетiне кiр жұқтырмауға ты- рысатын. Олар қонақжайлылық, мырзалық, Құдайға құлшылық ету, аруақ тарды құрмет тұту, жасы үл кен- дердi сыйлау сияқты адамгершiлiк асыл қасиеттердi берiк сақ тау ға күш салатын. Мұның өзi қоғамдық тәрбие нiң ықпалды жағы едi. Қазақтар арасында өмiрдегi кереғар көрiнiс тердi сынап-мiнеу, кем шiлiктi бетке айту сияқты адамгершiлiк қасиеттер бе рiк сақталды. Шежіренің қазақ қоғамындағы маңызы жайлы айтып беріңдер. Сен қай аспапта ойнай аласың? Музыка өнері мен айтысқа тірек-сызба жаса! 48 Ән-жыр, айтыс сайыстарында жеңiп шыққандар бағалы жүлде, сый- лықтармен марапатталды. Атап айтқанда, ондай жүлделi сы й лық тарға тайтұяқ алтын, үйiрлi жылқы берiлетiн. Олардың даңқы ауыл- ауылға тез тарап, барлық жерде өнер саңлақтарын зор құр мет пен қар сы алған. Қыз ұзату, келiн түсiру тойлары салтанатты жағдайда «Той бас - тар» әнiмен басталатын, жар-жар айтылатын. Ұзатылып бара жат қан қыз өзiнiң ата-анасымен, жақын туған-туысқандарымен, ел-жұр тымен қоштасарда қыздың мұңды әнi – «сыңсуды» айтатын. Келiн бо лып түскен қызға оның қайын жұртымен таныстыру, ғибрат аларлық ақыл-кеңес, өсиет айту мақсатымен «беташар» рәсiмi жасала тын. Қайтыс болған адамды «жоқтау» сияқты ерекше азалы ән орын далатын. ХVIII ғасырдағы қазақ әншiлерi мен ақындарының, сазгер лерi нiң шығармашылығы арқасында бiзге «Қобыланды батыр», «Қозы Көр пеш– Баян сұлу», «Қыз Жiбек» сияқты ғажайып жыр-дастандар, сондай-ақ «Ақсақ құлан», «Жошы хан» т.б. керемет күй туындылары жеттi. жүктеу/скачать 9,4 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|