Жаттыѓу ж¦мысы

45 
 
1. Айтылу, жасалу, жазылу жолдарына қарай жуан буынды сөз. 
Сөздер құрамындағы дауысты дыбыстар а,а- жуан дауыстылар 
2. Бұл сөз а-на болып екі буынға бөлінген. Сөз құрамында 2 
дауысты дыбыс бар. А буыны да, -на буыны да- ашық буын (а.б). 
себебі, а буыны жалғыз дауысты дыбыстан тұр, -на буыны дауыссыз 
дыбыстан басталып, дауысты дыбыспен аяқталып тұр.
3. Сөз 2 буыннан тұрғанмен тасымалданбайды, өйткені жалғыз 
дауысты дыбысты жолдың екінші жағына қалдырып кетуге болмайды. 
4. Сөзде екпін - на буынындағы а дыбысына түседі. 
5. Сөзде буын үндестігі жоқ, себебі түбір сөз. 
6. Сөзде дыбыс үндестігі де жоқ, өйткені қосымшасыз түбір сөз. 
Өмір тіршілігінде кездесетін заттар мен құбылыстар адам 
баласына сөз арқылы танылатыны белгілі. Сөз адам баласы 
ұғымдарының қағаз бетіне түсірілген белгісі екенін түсіндіру қажет. 
Біріншіден, лексика тілдегі сөз атаулының олардың мағыналарын 
тексеретін бөлім екендігі түсіндіріледі.Лексика сөздердің алуан түрлі 
мағыналарын қарастырады, сондықтан лексикада берілген сөздің тура 
және ауыспалы мағыналарын, көп мағыналы сөздерді, омоним, 
синоним, антонимдерді кейбір грамматикалық категориялар сияқты 
жеке күйінде өтуге болмайды. Себебі, сөздердің мағыналары үнемі 
сөйлем ішінде, тексте сараланып, танылады. Яғни, оқушылардың 
әдеби тілдің нормасында жатық, көркем сөйлеулеріне лексика 
бөлімінде дұрыс бағыт беруге көңіл бөлінеді. Сөздер қашан да белгілі 
бір мағынаға ие болады. 
Мысалы: қала, бала, он, жақсы, оқы, мен, жоғары т.б. Сөздердің 
ешбір сөзбен қарым-қатынасқа түспей тұрған мағыналарын сөздердің 
бастапқы негізгі мағынасы немесе тура мағынасы деп аталатыны 
түсіндіріледі. 
Оқушының ұғымына қонымды түрде жаттығу жұмысы үстінде 
синоним сөздердің тіркесі жөнінде мағлұмат берудің артықшылығы 
жоқ. Мысалы: түр, түс, ажар сөздері белгілі бір заттың көрінісін 
білдіретін синоним сөздер екені айтылады. Мұнан соң оқушыларға: 
«Осы сөздердің мағыналарын тағы қандай сөздермен алмастырып 
айтуға болады?» деген сұрақ қойып, өздеріне синоним сөздер тапқызу 
керек. Демек, түр, түс, ажар сөздерінің мағынасына жуық көрік, 
келбет, пішін, рең деген сөздер айтылып, оларды мағынасы мен 
тұлғалары тіркес сөздер құрамында салыстыра түсіндіріледі. Мысалы: 
көркі 
ажары 

46 
Адамның келбеті 
пішіні 
реңі 
түрі 
т‰сі 
Малдың түсі
Гүлдің түсі
Көрік, ажар, келбет, пішін, рең сөздері кез келген сөздермен 
тіркесе (үйлесе) бермейді, тек адамға байланысты сөздермен ғана 
тіркесетіні аңғарылады. Түс, түр сөздері адамға байланысты 
айтылмайды, адамдық ұғымнан басқа сөздермен тіркеседі.
Мысалы, малдың түсі, сиырдың түрі, гүлдің түсі, гүлдің түрі т.б. 
Сөздердің мағыналық ерекшеліктерін меңгерткен соң, алған 
білімдерін жинақтау үшін, оқушыларға шығармашылық жұмыс 
істеуге болады. Сөздер мен сөз тіркестерінің тізімін беріп, оларды 
мағыналары жағынан топтастырып, графа толтыруға болады. 
Адамның көзі. Қол. Оттың қызуы. Ақ, әдемі. Қолды болды. Қара. 
Малдың көзі. Жаз. Қызу еңбек . Қайнаған су. Таза бұлақ. Иненің көзі. 
Шыны. Таза жүрек . Сұлу. Тамаша. Бас. Бос сөз. 
Тура 
мағынасы 
Ауыс 
палы 
мағынасы 
Көп 
маѓына-
лығы 
омоним 
синоним 
антоним 
Адамның 
көзі 
Көзі ашық 
(оқыған 
адам) 
Мал-
дың көзі 
Бұлақ-
тың көзі 
4.
Жалпы қорытындылай келсек, қазақ тіліндегі фонетика мен 
лексиканы оқыту, талдауда бірнеше єдістер ќолданылады. Б±л 
єдістер бірнеше т‰рге жіктеледі. 

жүктеу/скачать 0,85 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: