Аударманың Өзекті мәселелері алматы, 2015
жүктеу/скачать 2,17 Mb. Pdf көрінісі
|
audarmanyng ozektigi Kulmanov
| аударылған
мәтін→ аударма мәтіні ; 2) транспозиция (туынды сөздің синтаксистік сипаты мен мағынасының өзгеруі): жеткізу → жеткізілім, түсу → түсім ; 3) модификация (бір сөз табына жататын сөз тудырушы және туынды сөздер терминдері арасындағы айырмашылықтар): тіл → тілші, аударма → аудармашы; анықтама → анықтамалық ; 4) мутация (бір сөз табы терминдерінің грамматикалық және мағыналық ерекшеліктері): төраға → төрайым . Осы орайда, біздің ойымызша, семантикалық өзгерістердің ең алғашқысы синтаксистік деривация, екінші және үшінші типтері – лексикалық деривация, ал төртінші тип – терминдік деривация ұғымдарына сәйкес келеді. Терминжасам тәсілдерінің мәселесіне тоқталатын болсақ, онда көптеген ғалымдардың пікірі бойынша, жалпы қазақ тілінің сөзжасам тәсілдерінің қай-қайсысы да терминжасам процесінде өнімді қызмет атқара алады. Алайда, ең өнімді тәсіл арқылы жасалған терминдер аффиксті тұлғалар болып табылады. Аффиксті тәсіл уәждеуіш сөздің негізіне аффикстің жалғануы дегенді білдіреді. Терминологиялық сөзжасам актісінің нәтижесі терминсөз белгілі бір ұғымның атауын айқындап, сол ұғымның мазмұнын да көрсетеді. Әрбір тілдің сөздік қор ерекшелігі, ең алдымен, сол тілдің аталымдық қызмет атқара алатын тілдік бірліктер жасалымындағы техникалық мүмкіндіктерімен айқындалады. Дегенмен, аталымның негізгі тәсілдері (деривация, сөз тіркесі, сөздердің семантикалық өзгеріске түсуі, басқа тілдерден кірме сөздер қабылдау) кез келген тілдің аталымдық құралдар жүйесінде басты орын алып, универсалдық тәсілдер болып табылады. Осыған орай, түрлі тілдердің сөздік қор өзгешелігі атаулану тәсілдер түрлілігімен емес, олардың өнімді-өнімсіз қасиеті тұрғысынан өлшенеді. Мәселен, қазіргі таңда орыс тілінде ең жоғары өнімділік танытып жүрген аббревиация құбылысының кейбір түрлері қазақ тілінде байқалмайды. 190 Бұл ретте анықтауды қажет ететін мәселелердің бірі «тілдік аталым» мен «терминологиялық аталым» терминдердің арақатынасы болмақ. Осы кезге дейін, көптеген аталым теориясына арналған ғылыми әдебиеттерде «аталым» жалпы «тілдік аталым» деп көрсетіліп, терминологиялық аталымды зерттеуде тілдік аталыммен салыстырады. Біздіңше, терминологиялық аталым да тіл білімінің бір саласы ретінде тілдік қарым-қатынастың өзгеше механизмін зерттеуге бағытталғандықтан, оны жалпы тілдік аталымнан ажыратып көрсетуге болмайды. Керісінше, терминологиялық аталым жалпы тілдік аталымның бір бөлігі болып саналады. Ал, осы уақытқа дейін аталым теориясының аясында, негізінен, лексикалық аталым түрлері қарастырылған. Жалпы тілдік аталым, лексикалық аталым, терминологиялық аталым арақатынасын былай көрсетуге болады: Лексикалық аталымды жіктеуде ең басты параметрлер ретінде жаңа тілдік бірліктің жаңалығын ұғынып немесе ұғынбай жасау мен аталымның стандарттылығы және стандартқа сәйкес келмеуі немесе нормаға сәйкестігі мен сәйкессіздігі секілді критерийлер басшылыққа алынып, лексикалық аталымның мынадай түрлері көрсетіледі: 1) қалыпты аталым (жаңа атау екендігін мойындап, нормаға сәйкес жасалған атаулар); 2) мутациялық аталым (стандартты, жасау үлгісі тілдік тұрғыдан тұрақты, бірақ тіл тұтынушылары үшін байқалмай жасалған тілдік бірліктер); 3) жасанды аталым (саналы түрде тіл стандартын бұзу арқылы жасалған бейуәжді атаулар); 1) 4) «патологиялық» аталым (тілдік және тілден тыс факторларға байланысты «қате» жасалған, туындаған аталымдық бірліктер) [қалыпты терминологиялық аталым (нормаға сәйкес, саналы түрде жасалған терминдер): жүктеу/скачать 2,17 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|