Қазақ Жерінің Тарихи Географиясы
Қарахан, Қыпшақ мемлекеттері дəуірінің тарихи географиясы (X
жүктеу/скачать 426,45 Kb. Pdf көрінісі
|
Қазақ Жерінің Тарихи Географиясы
- Бұл бет үшін навигация:
- Алтын Орда дəуірінің тарихи географиясы (XIII -XV ғғ.)
- Қазақ Хандығы дəуірінің тарихи географиясы (XV-XIX ғғ.)
| Қарахан, Қыпшақ мемлекеттері дəуірінің тарихи географиясы (X
-XII ғғ.) Қараханидтер тұсында түркілердің тұңғыш дүнтежүзі картасы — Махмұт Қашқари картасы жарыққа шықты. Махмұт Қашқари еңбегінде сол тұстағы түркі тайпаларының орналасуы, қалалары толық бейнеленген. Ибн Хордадбех, Құдамма, Ибн Хауқал, Мұқаддаси, Истахри сынды араб географтары түркілердің елді - мекендері жəне қалалары туралы өте құнды деректерді жазып қалдырды. Əсіресе Идрисидің Қимақ, Тоғыз Оғыз, Башқұрт, Оғыз қалалары туралы мəліметтері қазірге дейін толық зерттелмеді. Осы тұста қытайлар араб - түркі деректемелерінен пайдалынып тарихи карталар сызды. IV Том Алтын Орда дəуірінің тарихи географиясы (XIII -XV ғғ.) Орда Ичен жəне оның ізбасарлары басқарған Шығыс Дешті - Қыпшақ Темір əулеті тұсындағы жəне одан кейінгі Парсы деректерінде « Ақ Орда » деп аталды, Сығанақ қаласын орталық етті. XV ғасырдың бірінші жартысында, Қазақ Хандығының негізі болған Ақ Орда қазіргі Орталық Қазақстан мен Батыс Қазақстанды қамтыған Дешт i- Қыпшақта билік құрып, Орталық Азиядағы ең қуатты мемлекеттердің бірі болды. 5 V Том Қазақ Хандығы дəуірінің тарихи географиясы (XV-XIX ғғ.) Қазақ хандығының Соңғы Мин жəне Ерте Цин дəуіріндегі қытай картографиясындағы ең ертедегі көріністері Иезуит географы Фердинанд Вербисттің (қытайша аты Нань Хуайжэнь , 1623- 1688) картасында жарық көрді, ол Кунью цуаньу (Дүние Жүзі Картасы, 1674) картасының авторы. Картада Қазақ хандығын Цзясацзи Да - эрда (Қазақ татарлары) ретінде көрсетеді. Сацзядай Даэрда (Шағатай татарлары), сондай - ақ Ясыдалаган (Астрахан) мемлекеттері де сызылған. Риччидің əлем картасындағы бұл экзотикалық ерекшеліктерге кейінірек қытай тіліндегі Иезуит географиялық шығармалары, мысалы , Итальян Иезуит қоғамының миссионері Гюлюс Алени (Giulio Aleni, қытайша аты Айжулюе , 1582- 164 9 ) жазған Чжифан вайцзи (Империя Географтарының Басқаруының Сыртындағы Аймақтар Туралы Сипаттамалар) жəне Фердинанд Вербист жазған Кунью тушо (Дүние Жүзі Картасына Түсіндірме) мұрагерлік етті. Бұл арада қытайлардың орыс немесе батыс карталарынан ақпараттар алғанында күмəн жоқ. Өйткені осы арадағы да - эрда термині Татарияны, яғни Еуропаша Сібірдің атауы, ал орыстар ешқашан Татария деп атамаған. Мысалы, Иезуит қоғамының миссионері өзіне жіберген карталар (Байкал көлі жəне Забайкалья жəне Амурия көлдері бөліктері) негізінде құрастырған атласта д ' Анвиль (Жан Батист Бургиньон) солтүстікке бағытындағы жерлер мен маршруттар туралы орыс ақпаратының ықпалын ескертеді (dí An ville, 1737). Қазақ Хандығы қытай деректемелерінде ең алғаш 1453 жылдан кезігеді, 1530 жылдары төңірегінде Эцзибе - Хацзу (Өзбек - Қазақ) деген атпен Мин патшалығының орда естеліктерінде хатталды (Кенжеахмет, Нұрлан, 2014, 135 - 8 ). Қазіргі заманғы қазақтар үшін қытай атауы - Хасакэ, ол кем дегенде XVIII ғасырдан бері қолданылып келеді. Қытай деректемелерінде « қазақ » этнонимі қытай мемлекетінің XVII ғасырдың алдындағы Орталық Азиядағы халықаралық қатынастарына байланысты ғана табылды. Пол Пеллио қытайша Хасакэ этнонимі түрікше « қазақтың » дыбыстық аудармасы емес, монғолша Хасактың дыбыстық аудармасы екенін тілге тиек етеді. Алайда, мəнжүр құжаттарында қазақ есімі, олардың жоңғармен күресу туралы айтылған үзіндіде (KX37) 1698 жылы кезігеді. Тəуке хан (1680 - 1715, қытай деректемелерінде Тоукэ) 1715 жылы қайтыс болған соң , Қазақ хандығы үш жүзге бөлінді: ұлы, орта жəне кіші жүз. Еуропа карталарында аталмыш үш жүз ‘Kirgees (Kirguis/Kirghiz) Lesser Horde,’ ‘Kirgees Middle Horde,’ and ‘Kirgees Great Horde,’ деп аталса, Цин патшалығының жүктеу/скачать 426,45 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|