Білгенгемаржан ТұрарРысқұлов (26 жел тоқ сан 1894, Же ті су
об лы сы, Вер ный уезі Шы ғыс Тал ғар бо лы сы – 10
ақ пан 1938, Мәс кеу) – мем ле кет қай рат ке рі.
Әке сі Рыс құл Жыл қыай да рұлы 1904 жы лы
ха лық қа оз быр лық көр сет кен Сай ма сай Үш кем пі ров
де ген бо лыс ты атып өл ті ре ді. Рыс құл түр ме ге түс
кен соң ба ла сын қа сы на ал дыр та ды. «Түр ме ба ла
сы» атал ған Рыс құ лов түр ме үй ле рін сы пы рып, бас
тық тың атын ай дап жү ріп, орыс ті лін үй ре не ді. Әке сі
10 жыл ға сот та лып Са ха лин ге жер ау да рыл ған соң,
Рыс құ лов – «Қыр ғыз ба ев» де ген жал ған фа ми
лия мен на ға шы ла ры ның қо лы на ке ліп, Мер кі де гі
орыстү зем дік бас тау ыш мек теп те оқи ды.
1926 жы лы Бү кі ло дақ тық ор та лық ат қа ру
ко ми те ті нің қау лы сы мен Ре сей Фе де ра ция сы
Ха лық ко мис сар ла ры ке ңе сі тө ра ға сы ның орын ба
са ры бо лып бе кі тіл ді. Бұл қыз ме ті не қо са Рыс құ лов
Түрк сіб те мір жо лын са лу да үкі мет ко мис сия сы ның
тө ра ға сы бо лып, оны 6 жыл да аяқ тау ор ны на
3 жыл да пай да ла ну ға бе рі луін ұй ым дас тыр ды.
Ма ман дан ған қа зақ жұ мыс шы ла рын қа лып тас ты
ру ға, қа зақ жас та рын Ре сей жә не ше тел оқу орын
да рын да көп теп оқы ту ға көп кө ңіл бө ле ді.
Сталин Иосиф Виссарионович (Джугаш- вили/Жұғашвили) (1879–1953) – ке ңес тік мем ле
кет тік, сая си жә не әс ке ри қай рат ке рі. 1922 жыл дан
бас тап Ке ңес Ода ғы Ком му нис тік пар тия сы ның
Ор та лық Ко ми те ті нің бас хат шы сы , Ке ңес тік Үкі
ме ті нің бас қа ру шы сы (1941 жыл дан бас тап КСРО
Ха лық Ко мис сар лар Ке ңе сі нің тө ра ға сы, 1946 жыл
дан бас тап КСРО ми ни стр лер ке ңе сі нің тө ра ға сы),
Ке ңес Ода ғы Ге не ра лис си му сы (1945) қыз мет те рін
ат қар ды.
Ста лин нің бас шы лы ғы мен ау ыл ша руа шы лы ғын ұжым дас ты ру қол ға алы нып,
бай лар мен ку лак тар ды тап ре тін де жою сая са ты жү зе ге асы рыл ды. Бұл ха лық ара
сын да жа сан ды ашар шы лық пен бос қын шы лық ты ту ғы зып, ау ыл ша руа шы лы ғын
ұжым дас ты ру ға қар сы ша руа лар қоз ға лы сы ның өріс теуі не алып кел ді. Ста лин ел де
қу ғынсүр гін сая са тын жүр гі зіп, то та ли тар лық жүйе ні қа лып тас тыр ды. Ұлт тық ин тел ли
ген ция өкіл де рін «ха лық жау ла ры» ре тін де қу ғын дау ды кү шейт ті. «Ха лық жау ла ры»
жа за сын өтей тін ла герь лер дің са нын арт тыр ды. Одақ тас рес пуб ли ка лар мен ұлт тық
ав то но мия лар ды сая си жә не эко но ми ка лық би лік тен ай ырып, Крем льге тәу ел ді ет ті.
«Қазақэнциклопедиясы»