«ІЛИЯС МҰРАСЫ ЖӘНЕ АЛАШТАНУ МӘСЕЛЕЛЕРІ»
атты республикалық ғылыми-тәжірибелік студент жастар конференциясының материалдары
50
Ілияс прозасы сан-салалы. Ілияс ұрпағына құдіретті өлеңдерімен қатар қара сөздің де қас
шебері атанарлықтай мол дүниелерін қалдырды. Ілиястың фельетондары, тамаша аудармалары,
балалар әдебиетіне қатысты еңбектері ұлттық әдебиетіміздің қайнарлары десек болады. Ілияс
алғашқы әңгіме, повестерін, ірілі-ұсақты прозалық шығармаларын 1920 жылдан бастап газет-
журналдарға шығара бастайды. 1935 жылы «Жол аузында» деген атпен кітапша етіп шығарады.
Ілияс қай жанрға барса да сол жанрдың өзгешелігін, шеберлігін меңгеріп, көркемдік шарттарына
жауап берерлік деңгейде жазған.
Әдебиетке әрбір суреткер өзіне ғана тән тағдырымен келеді. Өмірлік білімнің әсері де,
әдеби дәстүрдің үлгі-өнегесі де, дүниетанымы да, жазушының шығармашылығына ықпалын
тигізеді. Әрине Ілиястың жазушылық шеберлікті игеруі, тіл шеберлігіне еркін жетілуі толассыз
іздену, көп еңбек ету арқылы келді. Туған елінің асыл сөз қазынасын меңгеру, Абай мен
Ыбырайдың, Махамбет пен Шернияздың, С:Торайғыров пен С.Дөнентаевтың өлеңдері, Абай
арқылы нәр алған орыс әдебиеті шығыс ақындарының, татар ақыны Ғабдолла Тоқайдың
шығармаларының ықпалы Ілияс шығармашылығына нәр берген үлгілер деуімізге болады .
Ілияс–1937 жылы қамауға алынғанға дейін Қазақтың көркем әдебиет баспасында поэзия
бөлімінің меңгерушісі болды. Ол өзі шығармашылқ жағынан өсуімен қатар, өзге де
қаламгерлердің әдебиетіміздің дамуына үлес қосарлықтай шығармалар жазуына жағдай жасады.
Ол 20-30 жылдары қазақ әдебиетінің ізденістеріне, іргелі жанрлардың қалыптасуына, қазақ кеңес
поэзиясын тақырыптық, жанрлық, көркемдік сапа жағынан қауырт дамытуда Ілияс айтарлықтай
үлес қосқан көрнекті суреткер. Ілиястың өмірі мен шығармашылығы туралы зерттеу еңбектер
әдебиетімізде біршама жазылды. Ілияс Жансүгіровтің творчествосы туралы зерттеулерге қатысты
ой-пікірді Т.Кәкішев «Әдебиеттану ғылымы туралы бірер сөз» деген мақаласында ақынның
кешегі және бүгінгі зерттеушілерін, олардың еңбектері мен тұжырымдарын тілге тиек етеді [1].
Ілиясты әдебиет әлемінде найзағайдай жарқ еткізген поэзиясы еді. Ілиястың ақындық
салмағы оның поэмаларында. Қаламгердің ақындық таланты мен шығармаларының көркемдігіне
баға берген Б.Кенжебаев «Ілияс негізгі әдеби жанрлардың бәріне де қалам тартты – өлеңдер,
поэмалармен қатар роман, пьесалар, фельетондар, әдеби сындар, публицистикалық еңбектер
жазды. Солардың қай-қайсысын болсын, ол өзінің әлгідей талантты дәрежесінде жазатын.
Ілиястың шығармалары терең мағыналы, асқақ сарынды, от-жалынды, өткір тілді, көркем суретті
келетін еді» [2, 77 б.] деп сол дәуірдің деңгейінен қарағанда да, сарапшы уақыттың сыни көзімен
қарап, таразысына салғанда да маңызды, мәнді көркем туындылар екендігіне баға береді. Ілияс –
тек поэзия саласында ғана емес, қазақ прозасы саласында да өнімді, сапалы шағармалар берген
талантты жазушы. Бұл тек Ілияс творчествосына ғана тән ерекше құбылыс емес, бұл уақыт
талабынан туған қажеттілік болатын. Қаламгер туындыларында қазақ халқының реалистік өмірін
барынша бейне тудырар көркемдік әдіспен шынайы, дәл айтуға, көркем бейнелеуге көп күш
жұмсаған. Ілияс прозаға ақындық талантының, білімінің, өмір тәжірибесінің молайып, үнемі даму,
жетілу жолымен келді.
Ілияс Жансүгіровтің прозалық шығармаларында негізінен ауыл өмірі туралы, жаңарған
кеңес адамдарының қажымас еңбегі жайлы, теңдікке қолы жеткен, әлеуметтік істер мен колхоз
болып ұйымдасқан шаруалар мен жол салып жатқан жұмысшылардың еңбектері шынайы, көркем
тілмен суреттелген деуімізге болады. 1957 жылы ақталғаннан кейін қаламгер шығармаларын
жарыққа шығарып, шығармаларын жан-жақты зертеп, шынайы бағасын беру жұмыстары қолға
алына бастады.
Осы салалар бойынша академик М.Қаратаев өзінің «Эпостан эпопеяға» деген әдеби сын,
зерттеу еңбегінің «Жаңа заман, жаңа әдебиет», «Халықтың ежелгі жан серігі», «Ұлы ұстаз», «Асау
тұлпар» тарауларында әдебиетіміздің өсу белестерін сөз етіп, автор I.Жансүгіровтің әр кезендегі
асуларға қосқан үлесін көрсетеді. «Социалистік реализм және қазақ прозасының даму жолдары»
деген мақаласында І.Жансүгіровтің әр кезенде жазылған прозалық шығармаларына тоқталады
[3,64].
Қ.Жұмалиев «Стиль — творчестволық ерекшелік» атты мақаласында Қазақ Кеңес
әдебиетінің негізін салған майталман ақын-жазушылардың, оның ішінде, І.Жансүгіровтің
творчестволық стиль ерекшеліктерін сөз етеді [4,404 б.].
Достарыңызбен бөлісу: