Оқулық o p s 3 философия негіздері
жүктеу/скачать 13,05 Mb. Pdf көрінісі
|
| Пифагор
(б.д.Д. 580 - 500 жж.). Біздің дэуірімізге дейінгі V-I ғасырдың аяғында философиялык ілімдер Кіші Азиядан “¥лы Элладагы” ауыса бастады. Осы кезенде Оңтүстік Италия мен Сицилияда “пифагоршылар мектебі” деп аталған одак күрьшып, онда коғамдық өмірді діни-эдептілік тұрғыдан реформалау кажеттігі туралы ілім кең өріс алады. Пифагоршылар коғамда анархияның етек алуына карсы болып, кұдайдың айтуымен жасалған мемлекеттік зандарды сақтау керектігін уағыздады. Пифагоршылар өздері бірауыз болмағаны, осыған орай “ата жолын” куушылар мен мемлекттік билікке барлык халык катысуы керек деген ағымдардың арасында тартыстар болғаны белгілі. Пифагор Самос аралында туып-өскенмен, кейінірек келе, эртүрлі жағдайларға байланысты Египетге, Вавилонда (абыстардан дэріс алған), Үндістанда болып, ең соңында “¥лы Элладаның” Критон каласында өмір кешкен. Пифагор жэне пифагоршьшар туралы Аристотель былай дейді: олар метематикамен шын мэнінде шұғылданған алғашқы ойшылдар. Пифагор тек кана математикамен айналысып қоймай, оның негізгі қағидаларын - сандарды - жалпы әлемдік қағидаға айналдырган жэне сол сандардың ара қатынастарын, олардың арасындағы пропорцияны - әлемдік үйлесімділіктің бейнесі деген көзкарсты өзінің философиялык ілімінің өзегі етіп кабылдаған. Оның пікірінше, сандар - барлық заттардың, ғарыштын негізі. Пифагордың ғарыштың бастамасы, негізі деп отырған сандары жай күнделікті өмірде қолданып жүрген сандар емес, олар — ғарыштың реттілігін, үйлесімділігін көрсететін сандар. Бүл үйлесімділікті біз аспан денлерінің бір сазды дыбысты белгілі бір интервалда шығаруынан білеміз. Бірақ ол дыбыстар үздіксіз шығып 26 тұрғандыктан жэне олар бізге тұракты эсер еткендіктен, біз оны қабылдай алмаймыз. Эр планета жерді айнала жүріп, өзедеріне тэн дыбыс шығарады. Мысалы, Айдың дыбысы биік, ал Сатурнның дыбысы - өте төмен, осы екі дыбыс косылғанда үйлесімді мелодия пайда болады. Сандар тек денелерге ғана тэн бастама емес, олар әдептілікке де, рухани кұбылыстарға да, жанға да тэн. Жан дегеніміз сандардың үйлесімділігі. Жан мэңгі өмір сүреді. Ол адам өлгеннен кейін жануарларға, өсімдіктерге ауысуы мүмкін. Бұл жерде біз Пифагорға ежелгі Үндістандағы ведалык ілімінің эсерін байқаймыз. Ежелгі Үндістандағы философиялык көзкарастардағы сияқты өмірдің негізгі мақсаты, дейді Пифагор, жанды тазарту. Оған - құмарлыкты жену, жастардың үлкендерді бүлжытпай тындауы, достык пен жолдастыкты дәріптеу сияқты әдептілік кағидаларын сактай отырып жетуге болады. Пифагоршылар Гераклит сияқты ғарыш кайшылыкка толы дей отырып, олардың 10 жұбын атап көрсетті. Олар: шектілік жэне шексіздік, так жэне жұп, жалкы жэне жалпы, оң жэне теріс, еркек пен эйел, тыныштык пен козғалыс, түзу мен кисык, жарык пен түнек, жаксы мен жаман, квадрат пен көпқырлылык. Осылардың ішіндегісі ең маңыздысы - шектілік пен шексіздік. Шекті нәрселерді танып-білуге болса, шексіздікті танып-білу мүмкін емес. Шекті денелер геометрия аркылы бізге мэлім болса, шексіздік - танымның мүмкіндік шеңберінен тыс, сондыктан оны тек ойша шамалауға болады. Қорыта айтканда, Пифагор философтардың ішінде бірінші болып өз ілімінде сан категориясын жан-жакты карастырған және өз ілімін халык арасында үгіттеп тараткан (пифагоршылар одағы) ғүлама. Оның ілімдері кейінірек Платон философиясының калыптасуына үлкен эсер етті. Элеаттар мектебі. Негізгі өкілдері: Ксенофан, Парменид, Зенон. Элеаттар ілімі ежелгі грек философиясының дамуындағы жаңа кадам болды. Ёгер милет мектебінің өкілері түпнегіз - физикалык дене, ал пифагоршылар - сан десе, элеаттарда түпнегіз - болмыс. Элеаттар ілімінің негізгі кағидалары мынаған саяды. Түйсінген денелердің барлығын нактылық деп кабылдауға болмайды, керісінше, олардың бэрінде өздерін акьш-ой аркьшы негіздеуге болатын мүмкіндіктері болуы шарт, себебі, тек кана түсіндіруге болатын заттар ғана нақтылы өмір сүреді. Қарама-карсы пікірлерге сыймайтындар жок. Олай болса, нақты шындык пен түсіндіре білудің арасындағы қарама-карсылық - біз қолданып жүрген ұғымдардың деңгейлерінің жеткіліксіздігінің салдары. Бұл пікір ешкандай талкылауды керек етпейді. Элеат мектебінің негізін калаушы жэне көрнекті өкілі - Колофон полисінен шыккан Ксенофан (шамамен б.д.д.576-487 ж.ж ) болды. Оның пікірінше, барлык заттардың негізі - жер. Жер өзінің тамырларымен шексіздікке кетеді. Тіршіліктін шығуына жермен коса судың да маңызы зор. Жанның өзі де жер мен судан жаралған. Ал судан бүлттар пайда 27 |