аңғара
алады. Алайда
моңғол шапкыншылығынан басталып,
түркілердің
өзара этникалық
тартыстарымен жалғасқан бүл
үрдістер, Ш. Уәлихановтың сөздерімен айтканда,
бұрын білім
ордаларына,
обсерваторияларға, т.б. бай
өлкеде
кертартпа
билеушілер мен дінибасьшарына, «зындандар» мен «кенеханаларға»
толы иеліктермен аякталды. Бұл тарихи санадан айырылудан
айдын көрінісіне жатады.
Ежелгі көшпенділерге таньшған «соғыскүмарлық» жэне «кісі
өлтірушілік» туралы бірер сөз айтайык. Э. Фромм өзінің «Адамдық
киратушылыктың анатомиясы» атты еңбегінде «алғашқы каскыр-
адам» туралы мифті этнографиялык деректермен бекерге шығарады.
Мәселе көнені идеализациялау туралы болып тұрған жоқ. Сұрақты
бьшай қоюға болады: адам туа біте, өзінің табиғаты бойынша
жақсылыкка ма, әлде зүлымдыққа ма бейім? Шынайы теология мен
ғылым бұл жерде бірауызды жауап береді: адам - кұдайдың тавдаулы
пендесі, ең жетілген форма; жасанды кедергі жоқ жағдайда ол
міндетті түрде өзінің адамгершілік мәнісін жүзеге асырады. А л
соғыскұмарлық пен кісіні өлтірудің сұмдык көріністерін ежелгі
заманнан гөрі қазіргі тарихта көбірек кездестіреміз (XX ғ. екі
дүниежүзілік соғыстар, этникалық геноцидтер, Балкан түбегіндегі,
Камбоджадағы т.б. кырғындар).
325
Ежелгі түркілік немесе арийлік көшпенділерде «бірге жерлеу»
рэсімі болған шығар. Бірак діни соғыстарда адам канының судай
тасығаны тарихи куэлік. Алайда, мәселе қатігездік деңгейінде емес, ал
нактылы тарихи-мәдени типтің адамдык өркениеттілік корына коскан
үлесінде тұр деп білеміз. Сол «катал дәстүрлің сактар атақты «аң
Достарыңызбен бөлісу: |
