Орындаған: Нұрпайда Жанерке Курс: 1 Топ

Алматы 2023 
БОӨЖ 
Тақырыбы
: Нейрондар. Орталық жүйке жүйесін зерттеу тәсілдері. 
Орындаған: 
Нұрпайда Жанерке
Курс: 
1 
Топ: 
112 Б 
Факультет: 
Жалпы медицина 
« ҚАЗАҚСТАН-РЕСЕЙ МЕДИЦИНАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ»
«КАЗАХСТАНСКО-РОССИЙСКИЙ МЕДИЦИНСКИЙ УНИВЕРСИТЕТ» 

2 
 
Жоспары: 
 
I.КІРІСПЕ 
Нейрондар туралы жалпы түсінік 
II.НЕГІЗГІ БӨЛІМ 
1.
 
Орталық жүйке-жүйесі
 
2.
 
Орталық жүйке-жүйесін зерттеу әдістері 
III.ҚОРЫТЫНДЫ 
VI.ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 
 
 
 

3 
КІРІСПЕ 
 
Нейрондар жайлы жалпы түсінік 

Нейрон немесе жүйке жасушасы (басқа грек тілінен. "талшық; жүйке")-жоғары 

мамандандырылған жасуша, жүйке жүйесінің құрылымдық-функционалдық 
бірлігі. Нейрон-электрлік және химиялық сигналдар арқылы ақпаратты сырттан 
қабылдауға, өңдеуге, сақтауға, беруге және сыртқа шығаруға арналған электрлік 
қозғыш жасуша. 
Типтік нейрон жасуша денесінен, дендриттерден және бір аксоннан тұрады. 
Нейрондар бір-бірімен қосылып, жүйке желілерін құра алады. Жүйке жүйесінің 
шекарасына және ақпарат беру бағытына қатысты нейрондар рецепторларға 
бөлінеді (шекаралық, сыртқы сигналдар алады, олардың негізінде қалыптасады 
және ақпаратты жүйке жүйесіне жібереді), эффекторлық (шекаралық, 
сигналдарды жүйке жүйесінен сыртқы жасушаларға жібереді) және кірістіру 
(жүйке жүйесі үшін ішкі). 
Жүйке жүйесінің функцияларының күрделілігі мен әртүрлілігі нейрондар 
арасындағы, сондай-ақ нейрондар мен бұлшықеттер мен бездер арасындағы өзара 
әрекеттесу арқылы анықталады. Бұл өзара әрекеттесу әр түрлі сигналдар 
жиынтығымен қамтамасыз етіледі. 
Перикарионнан екi өсiндi - дендриттер (dendritum, «dеndrоn»-ағаш) және аксон 
(грек. «ахоn»-өсiндi; нейрит-neuritum) тарайды. Олар жалғама (синапс, грек. 
«synарsis»-қосылу, байланыс) құруға қатысады. 

4 
Аксон-әдетте жалғыз, ұзын (бірнеше мкм-ден 1-2 м дейiн жетеді), бойы 
тармақталмайды, тармақталған ұшында жалғама көпiршiктерi болып, онда 
перикарионнан келген тiтiркенiстер сақталады. 
Дендриттер-өте тармақталған, қысқа өсiндiлер, тiтiркенiстi қабылдап, 
перикарионға жеткiзедi, онда түйiршiктi, түйiршiксiз эндоплазмалық тор, 
рибосома құрамбөлiктерi, Гольджи аппараты болады. 
Нейрондар құрылым, қызмет, биохимиялық белгiлерiне орай жiктеледi. 
Құрылым жiктелуiнде өсiндiлер саны алынады. Өсiндiсi жоқ алғашқы 
нейробластар - аполярлы; бiр өсiндiлiлер (көз торлы қабығының амакрин 
нейрондары, иiс сезу буылтығындағы шумақша аралық нейрондары) - 
униполярлы (unipolare); жалған бiр өсiндiлi (жұлын түйiнi нейрондары) - 
псевдоуниполярлы; екi өсiндiлiлер (иiс сезу нейрондары) - биполярлы (bipolare); 
көп өсiндiлi (ұршық тәрiздi, жұлдызша, алмұрт, пирамида тәрiздi және басқа) - 
мультиполярлы (multipolare) болып, жiктеледi. 
Нейрондар атқаратын қызметiне сай (рефлекторлық доғадағы орнына 
байланысты), үш топқа-сезгiш (сезiмтал-миға бағытталған, сыртқы, iшкi орта 
әсерлерінен түзілген тiтiркенiстердi қабылдап, оны перикарионда өңдеп, 
аксонмен екiншi, үшiншi нейрондарға жеткiзедi; қозуды шеткi ағзалардан 
орталық жүйке жүйесiне өткізедi), қозғалтқыш (шетке бағытталған, тiтiркенiске 
жауап беретiн ағзаларға (қаңқалық бұлшық ет, қан тамырлары) хабарды өткiзедi; 
қозуды бұлшық еттер мен бездерге жеткiзедi), аралық (нейрондар арасындағы 
байланысты түзеді - байланыстырғыш; қозуды сезiмтал нейрондардан қозғалтқыш 
нейрондарға өткiзедi) деп бөлiнедi. 
Нейронның бойымен қозу тек бiр бағыт бойынша, былай өтедi:
дендриттер→дене→аксон. 

5 
Биохимиялық жiктелу нейрондар жалғамасында тiтiркенiстi өткiзуде 
қолданылатын селбестiргiштердің химиялық ерекшелiктерiне негiзделген. Оның 
басты сипат межесi (критерий)-нақты селбiргiштер түзiп, жалғама көпiршiгiне 
жинап, жалғама саңылауына шығару. Селбiргiшi ацетилхолин болатын нейрон 
тобын - холинергиялық, норадреналин - адренергиялық, серотонин - 
серотонинергиялық, дофамин - дофаминергиялық, гамма-аминдi май қышқылы 
болса - ГАМҚ-ергиялық, АТФ, оның туындылары болатынын-пуринергиялық, 
субстанциялық Р, энкефалин және эндорфин нейропептид болатынын - 
пептидергиялық деп бөледi.