Әртүрл көзқарастардың әртүрл факторларға байланысты болуына байланысты

әртүрл көзқарастардың әртүрл факторларға байланысты болуына байланысты
Нег зг сөздер: саяси тұрақтылық, тұрақтандыру, тұрақтылық,
қоғамдық-саяси тұрақтылық, жүйе, саяси жүйе
46
Қаз рг саяси теорияда «саяси тұрақтылық» түс н г н ң нақты
бек т лген б рыңғай анықтамасы жоқ
осы анықтаманың нег зг тәс лдер н талдау және жүйел сипаттау арқылы
осы тұжырымдаманың кейб р шеңбер .
(тұрақтылықты талдаудан басталып, көп факторлы көр н стерге дей н
жүйен ң шк және сыртқы дағдарыстардың әртүрл түрлер не реакциясын
зерттеумен аяқталады). Бұл мақала анықтауға әрекет жасайды
Қаз рг саяси теорияда саяси тұрақтылық ұғымы әртүрл факторларға
байланысты әртүрл көзқарастардың (тұрақтылықты талдаудан бастап және
жүйен зерттеумен б рге көп факторлы өк лд ктерд аяқтау) болуына
байланысты бұрынғы б ркелк анықтамалар емес. шк және сыртқы
дағдарыстардың әртүрл түрлер не жауап беру). Бұл құжат осы анықтаманың
нег зг тәс лдер н талдау және жүйел сипаттау арқылы осы
тұжырымдаманың кейб р ауқымын анықтауға тырысады.
Түй н сөздер: саяси тұрақтылық, тұрақтандыру, қарсылық, әлеуметт к және саяси
тұрақтылық, жүйе, саяси жүйе.
тақырып.
САЯСИ ТҰРАҚТЫЛЫҚ: САЯСИ ЖҮЙЕЛЕРДІҢ ТҰРАҚТЫЛЫҒЫН ТАЛДАУДЫҢ
НЕГІЗГІ ТӘСІЛДЕРІ*
Билюга С.Е.
ақпаратты қабылдау, есте сақтау, өңдеу және алмасу
Саяси теорияда құрудың нег з рет нде жалпы қабылданған
(аспан денелер н ң жиынтығы), философиялық жүйе (идеялар жиынтығы) т.б.
т л - «б р бүт нге қосылған») элементтер, мысалы, күн жүйес
оның» [Melville et al. 2008: 101].
«Жүйе» деп б з күрдел ұйымдасқан тұтастықты түс нем з (грек
Жүйе теориясы кибернетикадан - жүйелерд зерттейт н ғылымнан шабыттанды,
ол «өзара байланысты көптеген элементтерд бейнелейд
Ең сәтт анықтаманы жалпы жүйелер теориясының нег з н қалаушы
Людвиг фон Берталанфи тұжырымдаған , ол оны «өзара байланыстағы элементтерд ң
қосындысы» деп анықтаған және бұл комбинация жаңа сапаны тудырады.
Жұмыс Ресей ргел зерттеулер қорының қолдауымен жүзеге асырылды («Тұрақсыздандыруды математикалық модельдеу» жобасы
**
Мәскеу мемлекетт к университет н ң федералдық мемлекетт к кәс порнында болжау және стратегиялық жоспарлау, Ұлттық зерттеу университет н ң
Экономика жоғары мектеб жанындағы әлеуметт к және саяси тұрақсыздық тәуекелдер н бақылау ғылыми-б л м беру зертханасының к ш ғылыми қызметкер .
Электрондық пошта: sbilyuga@gmail.com.
жаһандану жағдайындағы әлеуметт к-саяси жүйелер» No15-06-03655). Билюга Станислав Эдуардович
– М.В.Ломоносов атындағы Мәскеу мемлекетт к университет н ң жаһандық үдер стер факультет н ң аспиранты, ұзақ
мерз мд зерттеулер орталығының к ш ғылыми қызметкер
Жаһандану ғасыры 2/2018 46–56
DOI: 10.30884/vglob/2018.02.04
*
**
Machine Translated by Google

үлг » [Deutsch 1953; 1963; 1974]. Ол өз н ң нег зг еңбег нде [Идем 1974] саяси жүйен
жүйе мен қоршаған орта арасындағы байланыс пен ақпарат ағындарының жел с рет нде
анықтайды. А.Ю.Мелвиллд ң
мәл меттер бойынша [Melville et al. 2008: 116–117], 1970 жылдардың ортасына дей н. Кеңес
ғылымында «саяси жүйе» термин н ң аналогы болды
өз н ң «ақпараттық-кибернетикалық
Саясатқа жүйел көзқарасты қолдануды Д.Истон жалғастырды. Қарағанда
қоғамдағы үстемд к етуш әлеуметт к топтардың мүдделер белг лейт н және соңғыларға өз
мақсаттары мен мақсаттарын жүзеге асыруға мүмк нд к берет н ортақ нормалар мен құндылықтардың нег з
өзара әрекеттесет н ұқсас, б р-б р н толықтыратын рөлдерд ң, қатынастар мен бил к
институттарының тұтас және динамикалық жиынтығын б лд ред .
Саяси жүйе теориясының соңғы нег з н қалаушы рет нде келес дей
1950 жылдардан бастап Т.Парсонс, Д.Истон, Г.Алмонд және басқа да б рқатар ғалымдардың
еңбектер нде . Т.Парсонс алғаш рет саясатты зерттеуде жүйел тәс лд қолданды .
Берталанфид ң әд стемес не сүйене отырып, ол қоғамды б рнеше бөл ктерден тұратын
күрдел жүйе рет нде қарастырды: экономикалық, саяси, рухани және интегративт (мемлекет
термин ).
саясаттағы өзара әрекеттесу.
Саясаттануда жалпы жүйелер теориясынан алынған концепциялар қолданыла бастады
1990 жылдардың аяғында. саяси жүйе «қоғамның саяси ұйымының саяси институттарының,
саяси рөлдер н ң, қатынастарының, процестер н ң, принциптер н ң б ртұтас, реттелген
жиынтығы» деп саналды. Талқыланған теорияларды қорытындылайтын
болсақ, саяси жүйе бойынша б з мүмк н
немесе оның элементтер н қайта орналастыру.
сипатымен айқындалатын мемлекетт к және мемлекетт к емес құрылымдар
ұйымдастыру соңғы уақытқа дей н жалғасты».
Саяси жүйе саяси ұйым қоғамның саяси жүйес н ң бөл г ме, әлде, кер с нше, оның
сегмент ме деген п к рталас болса да, отандық ғылыми әдебиеттерде кең нен қолданыла
бастады.
сапасы Бұдан жүйен қосындымен алмастыруға болмайды деген қорытынды жасауға болады
Саяси жүйе, Алмондтың п к р нше, м нез-құлықтың әртүрл формалары
американдық саясаттанушы Г.Алмонд ұсынған [Алмонд 1956; 1960; 1966а; 1966b; Салыстырмалы...
1996].
саясатқа қатысты өзара с-қимылдар мен қарым-қатынастар, әрб р қоғамда дамитын
ресурстардың бил к бөл ну . 1980 жылдардың басынан бастап. мерз м
мекемелер мен ұйымдардың (мемлекет, партиялар және т.б.) жиынтығы рет нде қарастырылды,
ал оның сыртында институционалды емес ұйымдардың айтарлықтай ауқымы қалды.
Құрылымдық-функционалдық көзқарас шеңбер ндег жүйелерд ң басқа интерпретациясы
оның жүйелер .
қоғамның саяси ұйымының концепциясы. «Сонымен б рге саяси жүйе
ниеттер.
Т.Парсонстың әлеуметт к әрекетт ң жан-жақты теориясын жасауға ұмтылуынан Истонның
талдауы саяси жүйен зерттеуге бағытталды [Истон 1953; 1965]. Оның п к р нше, саяси жүйе
– бұл
құндылықтар қоғамға басым жолмен бер лет н өзара әрекеттест к жиынтығы; Саяси
жүйен өзара әрекеттесет н басқалардан ерекшеленд рет н де осы
С.Е.Билюга. Саяси тұрақтылық 47
Machine Translated by Google

Саяси теориядағы анықтамалар «тұрақтылықтың» нақты маңызды мазмұнына ие емес,
осылайша осы саладағы теоретиктерге зерттелмеген салаларды ашады. Кейб р ғалымдар
институционалдық
және нео-институционалдық
Жоғарыда келт р лген мысалдардан көр н п тұрғандай, ортақ болуына қарамастан
саяси режимн ң әртүрл формаларында.
Қоғамдық-саяси жүйен ң өм р сүру н ң нег зг шарттарының б р
анықтамалар арқылы б з мемлекетт к институттардың қоғаммен өзара әрекет н түс нем з
әрқайсысының ш нде» [Основый... 2001:
4]. Дегенмен, тұрақтылықтың анағұрлым дәстүрл және сонымен б рге
жалпыланған анықтамасы р американдық құрылымдық теоретик, саясаттанушы
К.Вальцқа тиес л : «Тұрақтылық – бұл жүйе жай ғана күйремей өз өм р н
жалғастыра алатын күй» [Вальц 1979 ж. : 174].
жүйелер (экономикалық, саяси, әлеуметт к, мәдени) және тепе-теңд к
Осылайша, әлеуметт к-саяси жүйелерд ң жет спеуш л г не байланысты
қоғамның саяси жүйес н ң жұмыс стеу әртүрл қау птерге
«тұрақтандыру» (латын т л нен stabilitis) түс н г «күшейту, тұрақты тұрақты
күйге келт ру немесе осы күйд сақтау, мысалы, кез келген процестерд ң
тұрақтылығын қамтамасыз ету» дегенд б лд ред [TSB 1976]. Осыған байланысты
тұрақтылық жоғарыда сипатталған анықтамадан туындайтын келес дей түс н лед :
«қоғамның тұрақты дамуы, оның тепе-теңд к жағдайы.
Іс жүз нде саяси саладағы «тұрақтылық» және «тұрақтылық» ұғымдарын
А.С.Семченков [2007], А.В.Кругов [2000: 22–23], А.С.Макарычев [1998], Н.Н.Лапин [2007]
бөлмейд . , т.б. Бұл еңбектердег саяси тұрақтылық «тұрақтылықты сипаттайтын
көп өлшемд құбылыс» деп түс н лед .
саяси институттар, құрылымдарды сақтау және жет лд румен байланысты, қоғам
тарапынан мемлекетт к институттарды қолдаудың тұрақты деңгей » [Тимофеева 2008:
20].
Ең алдымен көрш лес латын т л нен түс нд рме беру керек
нег зг саяси институт рет нде мемлекетт ң тұрақты немесе тұрақсыз жағдайына
қандай құралдардың көмег мен қол жетк зу ұсынылатынын түс ну үш н
зерттеуш лерд ң түс нд рулер ндег елеул айырмашылықтарды анықтау.
Осы диссертацияны дамыта отырып, Л.Н.Тимофеева саяси тұрақтылықты «қоғамда
бар барлығының тұрақты қызмет ету нде көр нет н қоғамның саяси өм р н ң
жай-күй » деп түс ну керек деген қорытындыға келед .
билеуш режим, елд ң тәуелс зд г мен аумақтық тұтастығы.
Осы жағдайда «саяси тұрақтылықты» анықтаудың қолданыстағы тәс лдер н
жүйел талдау қажет.
Көптеген еңбектер куәландырады [Hurwitz 1973; Батраева 2012; Бондаренко, Ефанова
2012; Колесников 2010; Логинов 2008а; Макарычев 1998; Сем-ченко 2015; Семченков
2007; Семченков және басқалар 2013].
тәс лдер тұрақтылықты мемлекет тұжырымдамасымен байланыстырады [Коэн және
т.б. 1972; Наурыз, Олсен 1983 жыл; 2006], ол әмбебап саяси институт болып табылады.
Мұндай институттың мақсаты – бил кт сақтау
оның тұрақтылығын немесе тұрақтылығын сақтау болып
табылады. Қаз рг саяси теорияда «саяси тұрақтылық» ұғымы сияқты «саяси
тұрақтылық» ұғымы енд ғана қалыптаса бастады, ол туралы
48
Жаһандану дәу р
2018 ж. • № 2
Machine Translated by Google

басқа адамдар мен топтарға қарсы» [Feierabend IK, Feierabend RL 1966].
топтарға немесе мемлекетт к аппараттың лауазымды адамдарының кешен не қарсы...
[сондай-ақ] мемлекетт к аппараттың лауазымды тұлғаларына бағытталған агрессия көлем
Соған қарамастан, саясаттағы тұрақтылық пен тұрақтылықты ажырататын саяси
ойдың жеке бағыты бар [Political... 1995: 146]. Тұрақтылық саяси динамиканың жағдайлық
және операциялық сипаттамаларын, ал тұрақтылық оның стратегиялық, тарихи
өлшемдер н б лд ред . Осы бағытты дамыта отырып, К.И.Бабошин тұрақтылықты
ұсынады
Осы концепцияға көзқарастардың барлық алуан түрл л г мен К.Иво мен Р.Л.Фейер-
банд саяси тұрақтылық/тұрақсыздықтың келес анықтамасын ұстанады, атап айтқанда:
«...саяси жүйе ш ндег жеке адамдар немесе топтар басқаратын агрессияның
дәрежес немесе көлем . басқаларға қарсы
м ндеттер » [Сонда: 34–35] және «мемлекетт ң конституциялық құрылыс нег здер н
саяси экстремизм сияқты қау птен қорғау мүмк нд г » [Сонда: 37].
шк жанжал жағдайлары, ал бил к ауысуы кез нде қоғамда агрессивт зорлық-
зомбылық м нез-құлық байқалмайды. Мұндай тұрақты саясат шеш м қабылдау және
саяси-экономикалық-әлеуметт к өзгер стер күш қолдану арқылы шеш лген
мәселелер мен проблемалардың нәтижес емес, институционалдық рәс мдерд ң
нәтижес болып табылатын бейб т, заңға бағынатын қоғам рет нде қарастырылады.
басқарудың әк мш л к аппараты тағайындалған саяси с-әрекетт жүзеге асыру
саяси тұрақтылықты/тұрақтылықты қамтамасыз етуд ң сипатты шарттары, мысалы,
«қоғамның жүрг з л п жатқан саяси бағыттың мақсаттарын қолдауы, нег зг саяси
топтар тарапынан жүрг з л п жатқан саясатты қоғамдық және жеке мүдделерд ң
теңгер м не нег зделген қолдауы, ортақ мүдделерд ң болуы ынтымақтастыққа
қызығушылық және оның нәтижелер нен нақты пайда алу, қаб летт л к
Келес кезеңде зерттеуш лер, олардың п к р нше, нег зг болып табылатын
кейб р нақты факторларға тәуелд л кт анықтау арқылы саяси тұрақтылық
анықтамасын құруға тырысады. Осы кезеңдег кең тараған
ұғымдардың б р – саяси тұрақтылықты қалталары жоқ жағдай рет нде сипаттау.
және қау птер» [Семченков 2007: 31]. Бұл ретте А.С.Семченков б рнешеу н анықтайды
одан кей нг тұрақсыздық, осы тепе-теңд кт бұзу» болса, қоғамдық-саяси
тұрақтылық ол үш н «қоғамдық-саяси динамиканың ерекшел г , саяси дағдарыстың
пайда болуы, яғни саяси субъект лер арасындағы тепе-теңд кт ң әлс реу немесе
жоғалуы, оның төмендеу мен б рге жүред . мемлекетт к басқару институттары
тарапынан елд ң бақылау қаб лет н ң деңгей немесе т пт жоғалуы мүмк н
емес» [Колесников 2010: 10].
нег зг саяси субъект лерд ң күш н ң (немесе теңгер м н ң), одан кей н мүмк н болады
2005: 16].
Ек ұғымның айырмашылығын анықтауға жеке әрекетт В.Н.Колесников жасайды.
Саяси тұрақтылық деп ол «уақытша тепе-теңд кке қол жетк з лген саяси динамиканың
жай-күй н түс нед .
жағдайда стратегиялық тұрақтылық туралы сөз мүлде болмауы мүмк н [Бабошин
белг л б р елде нег зг саяси күштер арасындағы тактикалық және уақытша
кел с мдерге қол жетк зу арқылы қамтамасыз ет лу мүмк н, б рақ мұндай
С.Е.Билюга. Саяси тұрақтылық 49
Machine Translated by Google

саяси тұрақтылықтың ең оңай түс н лет н және сандық сипатталатын
нег зг түрлер н ң б р болып табылады, ол нег з нен белг л б р дәрежеде
жағдайда, қызмет ету мерз м н ң ұзақтығын атап өткен жөн
дағдарыс жағдайларындағы саяси жүйе. Бұл тәс лд ң
нег зг өк лдер Ф.Били [Били 1987], К.Даудинг және Р.Кимбер [Даудинг,
Кимбер 1983]. Олардың п к рлер н қорытындылай келе, саяси тұрақтылық
қаб летт ң синоним деген қорытынды жасауға болады
тұрақтылық ұғымының өз және оның салдары немесе қайталануы рет нде қарастырылмауы керек.
қақтығыс жағдайлары және заңсыз зорлық-зомбылықтың нақты қатерлер , сондай-ақ
қаз рг кездег зорлық-зомбылық қатерлер н бейтараптандыруға қаб летт ресурстарға ие болу
өзгер ске статикалық қарсылық рет нде де қарастыруға болады, ол басқа
көзқарас бойынша тұрақтылықтың антитезасы болып табылады. Бұнда
(әс ресе Төрт нш республика үш н) [Hurwitz 1973]. Дегенмен ұзақтығы
Заңсыз зорлық-зомбылық мәселес не қатысты ек нш көзқарасқа
сәйкес, саяси тұрақтылық шк қалтаның болмауы деп түс н лед .
«тұрақты», егер ол көптеген жылдар бойы өз н ң нег зг құрылымдық
конфигурациясындағы өзгер стерд
болдырмауға қаб летт болса. Дегенмен, бұл көзқарас, б р нш ден,
елдер арасындағы номиналды айырмашылықтармен, ек нш ден, «құрылымдық
өзгер стерд » түс нд румен (мысалы, Францияның Төрт нш Республикадан
Бес нш Республикаға өту немесе Ұлыбритания және Солтүст к Ирландия
Б р ккен
Корольд г ). Келес жи кездесет н ұғым – саяси тұрақтылықты
заңды конституциялық құрылыстың болуы призмасы арқылы қарастыру. Бұл
көзқарасқа сәйкес, «заңдылық» анықтауға көмектесед
1964; Циммерман 1987]. Осылайша, А ел В ел не қарағанда тұрақты деп
есептелед , егер б р нш с нде ек нш с не қарағанда орта есеппен ұзақ
уақыт бойы қызметте қалатын мемлекетт к әк мш л к болса. Италия,
Финляндия және Франция үк меттер мен болған жағдайлар әдетте бұл
гипотезаның дәлел рет нде қарастырылады.
саяси тұрақтылықты құрылымдық өзгер стерд ң жоқтығы рет нде
қарастыру [Әке 1967; Бенн, Бирнбаум 1973]. Бұл тәс лмен жүйе болып шығады
Бил к режим н ң ұзақтығы туралы тезистен саясаттанушылар көшт
үк мет кабинет [Банктер, Текстор 1963; Голдберг 1968; Russett және т.б.
саяси тұрақтылықты бил кт ң ұзақтығымен теңест ру керек
көзқарас.
үк метт ң ұзақ өм р сүру призмасы арқылы саяси тұрақтылыққа көзқарас
[Голдберг 1968].
Сонымен қатар, жоғарыда аталған жұмыстарда осының аясында тұрақтылыққа
қол жетк зуд ң нег зг заңдылықтарын анықтауға талпыныс жасалған
Ек нш кең тараған концепция – бұл тезис
әлеуметт к жүйен жою.
осы көзқарасқа қатысты скептицизмд жояды. Бұл
гипотезаны тексере отырып, Б.Руссет атқарушы бил к басшысының әрб р
ауысуы тұрақсыздықтың дәлел рет нде түс нд р лед деген қорытындыға
келед [Руссет 1977]. А.С.Голдберг математикалық мысал келт ред
нақты қау п жағдайында өз н-өз сақтау үш н мемлекетт к/саяси орган
2018 ж. • № 2
50
Жаһандану дәу р
Machine Translated by Google

диаметральд қарама-қарсы құралдармен: егер демократия үш н б реу
2003; Сокольский 1991]. Бұл тұрғыда тұрақтылық қамтамасыз ет лген
революциялар.
Б рт ндеп «заңдылық» категориясы «тәрт п» категориясына ауысады. Саяси тәрт п
«ұйымдастыру (тәрт пт л к және
бил к әлеуметт к толқуларға лайықты жауап бере алмаған кезде.
жетк л кт өн мд болуды тоқтатады. Мұндай жағдайларда 2000 жылдардың басындағы
демократтар. демократиялық сайлау процес мен сипатталды, ал самодержавиелерге көп
жағдайда әлеуметт к с лк н стер процес қау п төнд рд .
қалыптасқан тәрт п, қоғамды ықтимал соғыстардан, қақтығыстардан және
кейб р зерттеуш лер неге с лтеме жасайды [Липсет 1960; Клюшина 2000; Савин
халық мойындаған мақсатқа нег зделген сыныптар» [Клюшина 2000: 19; Searing 1986; Зелетдинова
2013: 11]. Режимн ң
белг л б р түр не байланысты саяси тұрақтылықты қамтамасыз етет н
сипаттамалар жиынтығы әртүрл болатынын атап өткен жөн.
және қабылдау [Green 1985; Lipset, Man 1960; Needler 1968].
Тұрақтандыру процес заңдылық факторымен қатаң анықталады [Макарычев 1998]. Бұл
жағдайда қолдауға деген ұмтылыс
мемлекетт немесе еск басқару жүйес н ти мд басқару мүмк нд г
жағымсыз құбылыстардың жоқтығы рет нде, сонымен қатар оң қолдаудың болуы рет нде
«нег зг әлеуметт к топтардың, саяси субъект лерд ң мүдделер н үйлест ру,
проблемалар мен қақтығыстарды дер кез нде шешу және болдырмау, қоғамды, барлық саяси
күштерд , әлеуметт к топтарды б р кт ру және
Мұсылман бауырлардың бил к ету кезең және т.б.) немесе кер с нше (сол Египет, тек
Х.Мүбарак басшылығымен). Бұдан белг л б р режим түр ндег билеуш топтың
өк лдер ұтылуы мүмк н деген қорытынды жасауға болады
саяси тұрақтылық, мысалы, демократиялық режимнен авторитарлық режимге ауысу кез нде
жоғалуы мүмк н (мысал: Египетте.
тұрақты жүйен ң нәтижес . Бұл тәс л тұрақтылықты ғана қарастырмайды
Саяси тұрақсыздықтың бұл түр н жеңуд ң б р жолы
өз кезег нде тұрақсыздықтың нег з не айналады. Нәтижес нде дағдарыс саяси
жүйедег бил кт ң түпк л кт өзгеру не әкелу мүмк н [Бабошин 2005: 8].
орган және
т.б. Режимн ң әртүрл түрлер үш н әртүрл факторларды қарастырудан шығатыны
авторитарлық режим – бұл репрессия, мәжбүрлеу, б реуд ң абсолютт бил г
Бұл тәс лд ң дамуының келес кезең нде саясаттанушылар белг л б р саяси
жүйен халықтық қолдау тәрт б нен көш ред [Searing 1986; Постникова 1996: 49; Яценко
1999] және оның құндылықтары [Чонг және т.б. 1983]. Сонымен, бұқараның билеуш
бил кт ң саясатына наразылығын қоғамдық қызметт ң барлық салаларындағы жүйел
дағдарыс түр нде көрсетуге болады. Келес кезеңде мұндай наразылық халық пен бил к
арасындағы қайшылықтарға ұласады
м нез-құлық түрлер » [Белов 1999: 247].
факторлар халықтың жоғары мобильд л г , ашық бәсекелест к, бил кт сайлаудың
демократиялық принциптер , бил кт бөлу және т.б. болуы мүмк н, содан кей н
б р зд л к), функционалдық және саяси қатынастардың тұрақтылығы (тұрақтылығы).
Тәрт п бил к құрылымдары қызмет н ң бағыттарының заңдылығы мен анықтығында,
нормалардың тұрақтылығында, таныстығында көр нед .
С.Е.Билюга. Саяси тұрақтылық 51
Machine Translated by Google

себептер ), және эндогенд к ( шк себептерден туындаған) реакциялар
1996: 465].
Ашық жүйелерде тұрақты тепе-теңд к күй н сақтау жүйе механизмдер н ң
экзогенд к те (сыртқы әсер етет н) бей мделу не байланысты.
ек нш с нде тұрақсыздық орын алады, үш нш де тепе-теңд к жоғалады, соңғысында
жаңа тепе-теңд кке қол жетк з лед .
құрылым деп атайтын қатынастар өзгермейт н болып шығады» [Парсонс
жұмыстар [Aron 1993; Бунс 1993; Mosca 1994], оның нег зг идеясын келес ге
келт руге болады: циклд ң б р нш кезең тепе-теңд кке қол жетк зумен сипатталады,
салыстырмалы тепе-теңд кте, егер оның құрылымы мен оның ш нде болып жатқан
процестер, және оны қоршаған орта арасындағы байланыс қасиет мен
Осылайша, жоғарыда айтылғандарға сүйене отырып, б з саяси тұрақтылық
кезеңдер н ң өзгеру циклд к процес н анықтауға болады, бұл б рқатар деректермен дәлелденед .
әлеуметт к жүйелерд ң тұрақтылығы, «жүйе тұрақты немесе тұрақты
қайшылықтары саяси институттардың көмег мен реттелед
Осыған байланысты б з саяси тұрақтылыққа анықтамалардың тұтас жиынтығын
берет н, атап айтқанда мыналарды берет н А.А.Жириковтың жан-жақты ұстанымына тоқтала
аламыз: «...белг л б р тұтастықпен және тұтастықпен сипатталатын әртүрл саяси
субъект лер арасындағы байланыстар жүйес . қызмет ету ти мд л г ; саясаттағы
реттелген процестер, сәйкесс зд к және
1999; Логинов 2008b; Медведев 2003]. Мәселен, мәселелерд зерттей отырып, Т.Парсонс
жүйелер [Almond 1966a; 1966b; 1974; 1975; Истон 1953; 1965; 1990; 1991; Истон және т.б. 1995;
Парсонс 1966; 1969; 1977a; 1977b; Бондырева, Колесов 2009; Ивлев
агрессия және қақтығыс жағдайлары; үк мет кабинет н ң өк летт к мерз м ;
құрылымдық өзгер стерд ң болмауы; заңды конституциялық құрылыс; саяси жүйе
мен оның құндылықтарын қоғамдық қолдау; көп факторлы әлеуметт к-экономикалық
көрсетк штер немесе жүйедег шк және сыртқы өзгер стерге жауап беру
қаб лет ).
жүйедег субъект лер арасындағы синхрондау.
Қорытындылай келе, саяси ғылымдарда «саяси тұрақтылықтың» б рыңғай б рыңғай
тұжырымдамасы жоқ екен н қорытындылау қажет: әртүрл көзқарастар әртүрл
факторларға байланысты (ол мемлекетт ң рөл болсын; тұрақтылық пен тұрақтылық
арасындағы ұқсастық/айырмашылық) саясат; жет спеуш л к
Соңғы бағыт рет нде шк және сыртқы өзгер стерге жауап беру қаб лет
арқылы саяси тұрақтылықты талдауды ерекше атап өткен жөн.
Саяси тұрақтылықты талдау үш н әлеуметт к-экономикалық көрсетк штер/айнымалылар/
критерийлер топтары анықталады, олар осы ғалымдардың п к р нше, сол немесе басқа
жолмен қоғамдық-саяси тұрақтылықтың жоғалу процестер не айтарлықтай әсер ете алады.
Саяси тұрақтылықты жоғалту қауп н ң кейб р индикаторлары/айнымалылары/
критерийлер тұрақсыздануды бақылау жүйес рет нде, жүйен ң сынил г н здеу
үш н интервал мәндер н өзгертуге болатынын атап өткен жөн [Дафф, МакКамант 1968;
Эрссон, Лейн 1983; Анохин 1996; Логинов 2008b; Макарычев 1998; Нег здер... 2001; Савин
2003; Сокольский 1991; Старцев 2010].
сыртқы орта. Мұндай жүйелерд ң тұрақтылығы жүйен ң жаңа шындыққа бей мделу не, сыртқы
ортадағы өзгер стерге, шект мәндерд көтеруге немесе төмендетуге байланысты болуы мүмк н.
Көп факторлы тәс лдерге байланысты саяси ойды зерттеуш лер қатары
Жаһандану дәу р
2018 ж. • № 2
52
Machine Translated by Google

және процестер; қоғамдық дамудың мақсаттары мен әд стер не қатысты
нег зг қоғамдық-саяси күштерд ң кел с м ; қоғамда бар барлығының
тұрақты қызмет ету нде көр нет н қоғамның саяси өм р н ң жағдайы
Әдебиет
сақтау мен жет лд руге байланысты саяси институттар
құрылымдар, олардың сапалық сен мд л г мен; мемлекетт ң тұрақтылық
жағдайы» [Жириков 1996: 7], немесе А.С.Семченковтың сыйымды, мазмұнды
түс нд ру нде: «... мемлекетт к органдардың, жерг л кт өз н-өз
басқару органдарының және қоғамдық ұйымдардың бил кт ң заңдылығын
қамтамасыз етуге бағытталған шаралары мен әрекеттер н ң жүйес , шк
азаматтық, ұлтаралық және конфессияаралық бейб тш л кт , аумақтық
тұтастықты сақтау және аймақтық деңгейде және бүк л елде егеменд кт
сыртқы, шк және трансшекаралық қау птерден қорғау» [Семченков 2012: 30].
Ивлев С.В. Әлеуметт к тұрақтылық және оған жетуд ң саяси шарттары: дис. ...мүмк нд к.
суарылады Ғылым. М., 1999 ж.
қоғам өм р . М.: MODEK, MPSI, 2009. Жириков А.А.
Ресей мемлекет н ң саяси тұрақтылығы (Этносаяси талдау). М.: Бұқаралық
коммуникациялар институты, 1996. Зелетдинова Е. Ресейдег
саяси процест ң оппозициясы және тұрақтылығы // Бил к. 2013. No 11. 11-бет.
Анохин M. G. Саяси жүйелер: бей мделу, динамика, тұрақтылық. Теориялық және
қолданбалы аспект. М.: Ақпарат, 1996 ж.
Бондырева С.К., Колесов Д.В. Дәстүрлер: тұрақтылық пен сабақтастық
Бондаренко В.Ф., Ефанова Е.В. Қаз рг Ресейдег саяси тұрақтылық: факторлар, деңгейлер,
қайшылықтар // Тарихи, философиялық, саяси және құқықтық ғылымдар, мәдениеттану және
өнер тарихы. Теория және практика сұрақтары. 2012. № 4–2. 37–40 беттер.
3-ш басылым. М.: Совет энциклопедиясы, 1976 ж.
Ресей қоғамының саяси тұрақтандыруы: автореферат. дис. ...мүмк нд к. суарылады Ғылым. М.,
2000 ж.
модернизация // Поволжье менеджмент институтының хабаршысы. 2012. № 1. Б. 49–53. Белов Г.А.
Күш және адам. Саясаттану: дәр стер курсы. М., 1999. Ұлы Совет
энциклопедиясы: 30 томда.Т. 24 / ред. Прохорова А.М.
Батраева О.Б. Саяси тұрақтылық қаз рг орыс т л н ң мәселес рет нде
С.Е.Билюга. Саяси тұрақтылық 53
Кругов А.В. Азаматтық қоғам мен мемлекетт ң өзара әрекет фактор рет нде
Ресей. Санкт Петербург : Гердо, 2010.
циологиялық талдау: автореферат. дис. ...мүмк нд к. әлеуметт к. Ғылым. Саратов, 2005 ж.
Bans B.V. Өтпел кезеңдег белг с зд к элементтер // Полис. Саяси зерттеулер. 1993.
Т. 1. № 1. Б. 44–48.
Клюшина Е.В. Посткеңест к Ресейд ң саяси тұрақтылығы: нег здер , мүмк нд ктер ,
шеш мдер : дис. ...мүмк нд к. әлеуметт к. Ғылым. Казан, 2000.
Колесников В.Н. Қаз рг замандағы парламентаризм және саяси тұрақтылық
Арон Р.Әлеуметтанулық ойдың даму кезеңдер . М.: Прогресс, 1993. Бабошин К.И.
Қаз рг Ресейдег қоғамдық-саяси тұрақтылық: б рлескен
Machine Translated by Google

Саяси сөзд к / ред. В.Халипова. М.: Жоғары мектеп, 1995. Постникова Л. Саяси тұрақтылық:
қаз рг заманға көзқарас. М., 1996. Савин С.Д. Өзгерет н қоғамдағы саяси тұрақтылық:
дис. ...мүмк нд к. әлеуметт к. Ғылым. Санкт-Петербург, 2003. Семченко О.Р. Саяси тұрақтылық:
мән , түс н г , ақпараты
ой: Мәт ндер / ред. В.И. Добренкова. М.: Мәскеу мемлекетт к университет н ң баспасы, 1996 ж.
саяси тұрақтылықты сақтау // Жоғары оқу орындарының жаңалықтары. Ед л аймағы. Әлеуметт к ғылымдар.
2008а. № 1. 82–88 беттер. Логинов А.В.Саяси жүйен ң тұрақтылығы және оны
анықтайтын факторлар
Бадам Г. К р спе: Салыстырмалы саясатқа функционалдық көзқарас. Дамушы аймақтардың саясаты /
Ред. Г.Алмонд, Дж.Коулман. Принстон, 1960 жыл.
Mosca G. Билеуш тап // Әлеуметтану. 1994. № 12. 97–117 б. Әлеуметт к тұрақтылық нег здер :
теория және тәж рибе / ред. ред. Я.А.Пляис, Г.В.Полунина. М.: ФА, 2001. Парсонс Т. Өзгер стерд ң
функционалдық теориясы. Американдық
социологиялық
Логинов А.В. Мемлекетт ң әлеуметт к саясаты қамтамасыз ету механизм рет нде және
МГИМО (У) Ресей Сыртқы стер министрл г ; TK Welby; Проспект, 2008 ж.
Лапин Н.Н. Дабыл тұрақтандыру // Әлеуметт к ғылымдар және қаз рг заман. 2007. № 6. Б. 39–53.
Алмонд Г. Салыстырмалы саяси жүйелер // Саясат журналы. 1956. Жоқ. 18.
54
Мелвилл А.Ю., Алексеева Т.А., Боришполец К.П. Саясаттану: оқу құралы. М.:
Ake C. Саяси интеграция теориясы. Хомевуд, Илл. : Дорси Пресс, 1967.
Тимофеева Л.Н. Саяси конфликт: лекция. М., 2008. Яценко Н.Е. Әлеуметт к
ғылым терминдер н ң түс нд рме сөзд г . Санкт Петербург : Лан, 1999.
Әулие Ресей: реферат. дис. ...мүмк нд к. суарылады Ғылым. Кемерово: Кемер. күй Университет, 2003 ж.
2018 ж. • № 2
Медведев И.Г. Саяси тұрақтылық ұлттық қау пс зд к факторы рет нде
Жаһандану дәу р
мәдениетаралық коммуникация». 2010. № 1. Б. 166–168.
халықаралық қатынастар. 1991. № 5. 72–77-беттер. Старцев А.В.
Қаз рг Ресейдег тұрақтылық: жағдай және динамикалық факторлар // Воронеж мемлекетт к
университет н ң хабаршысы. «Т л б л м және
Орыс көзқарастары мен бағалаулары // Полис. 1998. No 1. Б. 147–159.
Макарычев A. S. Демократиядағы тұрақтылық және тұрақсыздық: әд стемел к
механизмдер // Басқару мәселелер . 2015. № 1(13). 53–59 беттер.
Семченков А.С. Мемлекет ш л к қақтығыстарды басқару және Ресейдег саяси тұрақтылықты
қамтамасыз ету. М.: Әлеуметт к-саяси ой, 2007. Семченков А.С. Ресейд ң ұлттық қау пс зд к
жүйес ндег саяси тұрақтылыққа қаз рг заманғы қау птерге қарсы тұру. М.: М.В.Ломоносов
атындағы Мәскеу мемлекетт к университет , 2012. Семченков А.С., Альбаков М.М., Андреев А.В.Ресейдег
саяси тұрақтылықты
қамтамасыз ету: заманауи проблемалар және оларды шешу жолдары: монография. М.: MAKS Press, 2013.
Сокольский С.О. Жүйен ң саяси тұрақтылығы // Әлемд к экономика және
гуманитарлық ғылымдар // Гуманитарлық. 2008b. № 7. 50–55 беттер.
Machine Translated by Google

Banks AS, Textor RB A Cross-Polit Survey. Кембридж: MIT Press, 1963 ж.
Deutsch K. The Nerves of Government: Саяси коммуникация және байланыс үлг лер
Истон Д. Саясаттану дамуы: Салыстырмалы сауалнама. Нью-Йорк: Роутледж, 1991 ж.
Бүг нг салыстырмалы саясат: әлемге көзқарас / Ред. Г.Алмонд, Г.Пауэлл. Нью-Йорк, 1996 ж.
Истон Д. Саяси өм рд ң жүйел к талдауы. Нью-Йорк: Уайли, 1965 ж.
Американдық саясаттану қауымдастығы. Вашингтон, Колумбия округ , 1968 ж.
Бадам Г. Дағдарыс, таңдау және өзгер стер: саяси дамудың тарихи зерттеулер .
Dowding KM, Kimber R. «Саяси тұрақтылықтың» мағынасы мен қолданылуы // Еуропалық саяси
зерттеулер журналы. 1983. Т. 11.Жоқ. 3. Pr. 229–243.
Ersson S., Lane JE Еуропалық демократиялардағы саяси тұрақтылық // Еуропалық саяси зерттеулер
журналы. 1983. Т. 11.Жоқ. 3. Pr. 245–264.
көр н с. 1966б. Жоқ. 60(4). Pr. 869–879.
Pr. 401–440.
бет. 1125–1143 жж.
Ұлтаралық зерттеу // Қақтығыстарды шешу журналы. 1966. бет. 249–271.
Bealey F. Тұрақтылық және дағдарыс: Демократияға қау п төнд рет н қорқыныш // Еуропалық журнал
трол. Нью-Йорк, 1963 жыл.
Истон Д., Гуннель Дж.Г., Стейн МБ Режим және тәрт п: Демократия және де-
Бадам Г. Салыстырмалы саясат: даму тәс л . Нью-Йорк: К шкентай, Браун, 1966a.
Бенне К., Бирнбаум М. Өзгер с принциптер . Өзгер стерд жоспарлау. Лондон; Нью йорк; Сидней;
Торонто, 1973. бет. 330–334.
Истон Д. Саяси құрылымды талдау. Нью-Йорк: Роутледж, 1990 ж.
Deutsch K. Ұлтшылдық және әлеуметт к коммуникация. Нью-Йорк: Р.Эмерсон, Империядан ұлтқа,
1953 ж.
Нью-Йорк: К шкентай, Браун, 1975.
Бадам Г. Салыстырмалы саясат бүг н: Дүние көзқарасы. Нью-Йорк: К шкентай, Браун, 1974.
Истон Д. Саяси жүйе. Саясаттану жағдайын зерттеу. Нью-Йорк: Knopf, 1953 ж.
Коэн MD, March JG, Olsen JP Ұйым таңдауының қоқыс жәш г үлг с // Әк мш л к ғылымы
тоқсан сайынғы. 1972. Т. 17. Пр. 1–25.
Голдберг AS Саяси тұрақтылыққа теориялық көзқарас. 64- жылдық жиналысы
Алмонд Г. Саяси теория және саясаттану // American Political Science Re-
Чонг Д., МакКлоски Х., Заллер Дж. Америка Құрама Штаттарындағы демократиялық және капиталист к
құндылықтарды қолдау үлг лер // Британдық саясаттану журналы. 1983. Т. 13.Жоқ. 4.
Дафф Е.А., МакКамант Дж.Ф. Латын Америкасындағы жүйе тұрақтылығына арналған әлеуметт к және
саяси талаптарды өлшеу // Американдық саясаттану шолуы. 1968. том. 62.Жоқ. 4.
Feierabend IK, Feierabend RL Саясаттағы агрессивт м нез-құлық, 1948–1962:
С.Е.Билюга. Саяси тұрақтылық 55
Саяси зерттеулер. 1987. том. 15.Жоқ. 6. Pr. 687–715.
саясаттану ғылымының дамуы. Энн Арбор: Мичиган университет н ң баспасы, 1995 ж.
Deutsch K. Саясат және үк мет: адамдар өз тағдырын қалай шешед . Атланта, 1974 жыл.
Machine Translated by Google

Парсонс Т. Саясат және әлеуметт к құрылым. Нью-Йорк: Ерк н баспасөз, 1969 ж.
Парсонс Н. Қоғамдар: эволюциялық және салыстырмалы перспективалар. Нью-Джерси: Прентис Холл, 1966
ж.
Хурвиц Л. Саяси тұрақтылыққа қаз рг заманғы тәс лдер // Салыстырмалы саясат.
Вальс К.Н. Халықаралық саясат теориясы. Оқу: Адисон-Уэсли, 1979.
Ұлыбританиядағы zation // British Journal of Political Science. 1986. Т. 16.Жоқ. 3. Pr. 341–376.
Латын Америкасы // Американдық саясаттану шолуы. 1968. том. 62.Жоқ. 3. Pr. 889–897.
P.2.
Needler MC Саяси даму және әлеуметт к-экономикалық даму: оқиға
Green L. Жүйен қолдау // Британдық саясаттану журналы. 1985. том. 15.
Searing DD Саяси әлеуметтену теориясы: институционалдық қолдау және дерадикализация
56
Март Дж.Г., Олсен Дж.П. «Жаңа институционализмд » өңдеу // Саяси институттардың Оксфорд
анықтамалығы. 2006. том. 5. Pr. 3–20.
Русет Б.М. Саяси және әлеуметт к көрсетк штерд ң әлемд к анықтамалығы. Вестпорт: Green-
wood Pub Group, 1977 ж.
Йель университет н ң баспасы, 1964 ж.
2018 ж. • № 2
Өм р // Американдық саясаттану шолуы. 1983. Т. 78.Жоқ. 3. Pr. 734–749.
Наурыз Ж.Г., Олсен Ж.П. Жаңа институционализм: саясаттағы ұйымдастырушылық факторлар
Жаһандану дәу р
Russett BM және т.б. Саяси және әлеуметт к көрсетк штерд ң әлемд к анықтамалығы. Нью-Хейвен:
Парсонс Т. Қоғамдардың эволюциясы. Нью-Джерси: Прентис Холл, 1977б.
Липсет С.М., Ман П. Саясаттың әлеуметт к нег здер . Балтимор: Джонс Хопкинс университет н ң
баспасы, 1960 ж.
Липсет С.М. Саяси адам: саясаттың әлеуметт к нег здер . Нью-Йорк: Anchor Books, 1960.
Парсонс Т. Әлеуметт к жүйелер және әрекет теориясының эволюциясы. Уэльс: Дорси Пресс, 1977a.
Циммерман Е. 1930 жылдардағы дүниежүз л к экономикалық дағдарыс кез ндег алты еуропалық
елдердег үк метт ң тұрақтылығы: кейб р алдын ала ойлар // Еуропалық саяси зерттеулер журналы. 1987.
том. 15. том. 1. Pr. 23–52.
1973. Т. 5.Жоқ. 3. Pr. 449–463.
Machine Translated by Google