Жакыпбек Алтаев, Аманжол Ңасабек философия тарихы
Г / тарау. Крита өрлеу философиясы
жүктеу/скачать 20,78 Mb. Pdf көрінісі
|
философия тарихы
| Г / тарау. Крита өрлеу философиясы
185 атты шығармаларында «беймэлім жерде», «күн қалада» әділетті қоғам орнаған, оларда байлар да, кедейлер де жоқ, бұл мемлекеттерде меншік иесі - қоғам, ал жеке адамдар сол қоғамның мүшелері ретінде еңбек нәтижелерін тсң бөліседі, оларда билеушілер де, қарапайым адамдар да заң алдында тең жэне олар эртүрлі діндерге дәйектілікпен қарайды. Бірақ діндерде өндірістік процестерге кесел кел- тіретіндей эртүрлі тыйым салатын қағидалар аз болуы керек. Жастарды тәрбиелеу ісі қоғамның қолында болады да, оны дінбасылары басқарады. Т. Мор мен Т. Кампанелланың идеалды мемлекет пен қоғам туралы ой-пі- кірлері элжуаздығына, қиялилығына қарамастан, кейінгі социалистік ілімдердің қалыптасуына үлкен эсер етті. Әлемдегі процестерді өз зандьшықтарына сүйеніп, түсіндіруге бағытталған Н. Коперниктің (1473-1543 ж.) «Аспан денелерінің айналуы туралы» негізгі ең- бегінің «Күн - элемнің орталық жаратылысы» қағидасының нсгізінде Джордано Бруноның (1548-1600 ж.) философиялық көзқарастары қалыптасты. Негіз- гі еңбектері: «Себептілік, бастама жэне біртұтастық туралы», «Әлсмнің жэне заттардың шексіздігі туралы», т.б. Бруноның пікірінше, табиғаттан тыс ешқандай күш жоқ. Ол кеңістікте де, уақытта да шексіз, ал қозғалыс - оның өмір сүру тәсілі. Табиғат өз заңдылығы- мен дамиды. Әлем мен Құдай - бір. Элем - универсум (әмбсбап бастама), жалғыз ғана мэнділік. Сондықтан ол мэңгі жэне өзгермейді. Ал әлемге кіретін денелер сансыз көп, олар үздіксіз қарапайым және өзгерісте болады. Барлық заттар өш- пейтін, мэңгі, қозғалыста, бөлшектерден түрады. Оларды Бруно Монада деп атайды. Монаданың материалдық денелерге ғана емес, психикаға да қатысы бар. Ал психикалық құбылыс барлық заттарға тән болғандықтан, әлемде жансыз дене лер жоқ. Осыдан келіп, Бруно әлемде шексіз жэне сансыз көп тіршілік түрлері бо луы әбден ықтимал деген тұжырым жасайды. Бруноның көзқарасынан жүйелен- ген түрде қолданылған Демокрит пен Гераклит ілімдерінің ықпалын байқаймыз. Коперник пен Бруноның ілімдерін әрі қарай жалғастырған - итальян астроно мы, физигі, математигі, философы Г. Галилей (1564-1642 ж.). «Ғылымның жаңа екі саласына байланысты математикалық дәлелдемелер мен пайымдаулар», «Табиғат туралы кітап», т.б. еңбектер жазған. Галилейдің ғылымда ашқан екі жаңалығы: 1) қатты жэне серпілмелі заттардың сыртқы күштерге қарсылығы; 2 ) денелердің құлау заңдылықтары оның философиялық көзқарасының қалып- тасуына үлкен эсер етті. Оның пікірінше, философия алфавит әріптерінен басқаша әріптермен жазылған табиғат кітабын оқуы керек. Табиғаттың кітабы үшбұрыш, квадрат, дөңгелек, шар, т.б. тәріздес. Оларды оқу үшін схоластикалық ойланып- толғанудың қажеті жоқ, керісінше, таза тәжірибеге сүйенген математикалық тэсіл керек. Ғылыми зертгеу жұмысында ешқандай беделді мойындамау керек, тек күмэндану ғана оны ілгері дамытады. Теория, концепцияларды бақылау, экс перимент негізінде, индуктивтік тэсілді қолданып тұжырымдауға болады. Тек механикалық эдіс қана әлемдегі қүбылыстарды жэне олардың мәнін түсініп- білуге мүмкіндік беретіндіктен, бос схоластикалық ойлауға әкелетін дедуктивтік (жалпыдан жалқыға) тэсілдің өміршеңдігі жоқ. Ол Коперник пен Бруно сияқты Жер өзі Күнді айналып жүреді жэне ол Күн жүйесіндегі көптеген планеталардың бірі ғана, ал Күн жүйесі сияқты жұлдыздар |