Жакыпбек Алтаев, Аманжол Ңасабек философия тарихы
III тарау. Ортагасырлык, философия
жүктеу/скачать 20,78 Mb. Pdf көрінісі
|
философия тарихы
| III тарау. Ортагасырлык, философия
ның арқасында өзіндік экономикалық иерархия орнайды, ең жоғарыда билеуші, ал төменінде барлық бағынушылары орналасады. Иерархиялық қарым-қатынас барлық қоғамды сарайға жақындарынан бастап, қарапайым адамдарға дейін жаулап алады. Әрбір әлеуметтік топтың өкілдері үнемі өздеріне қарағанда төмен тұратындардан кіріс алып отырады. Экономикалық күш тек жай ғана саяси күштің қандай да бір туындысы болып саналады. Алайда экономикалық күшке иелердің өзі саяси күшке ықпал жасауға қабілетті. Дегенмен істің бұлай орын алуы әділетсіздік деп санайды ибн Халдун. Ке- рісінше, иерархиялық элеуметтік жүйеде төмен орналасқан топтардан ақша алатындар төмендегілерді қосымша күш салып жұмыс істеулеріне жоне өндірісте белсенді болуларына мәжбүрлейді. Осының арқасында қоғамда өзіндік «рөлдер- дің бөлінуі» жүзеге асады. Әлеуметтің төменгі саты өкілдеріне өздерінің еңбек- терінің жемісін жоғарғы тап өкілдеріне көру бұйырғаны, бірақ соңында бұл жүйе қоғамның эрі қарай тіршілік етуіне кепіл болады жэне оны бай етуі де мүмкін. Бұл жердегі маңызды сәт, қоғамның «жоғарғы» жағына бағытталған барлық ақшалар біртіндеп өндіріске, сауда-саттық пен егін шаруашылығына үлестерін қоскан тө- менгі қабаттың топтарына «құйылатын» болады. Барлық қоғамның тынышты- ғы мен бейбітшілігі үшін біреудің екіншісінен көбірек еңбек еткені, сөйте тұра азырақ табыс тапқаны дүрыс құбылыс дейді ибн Халдун. Барлығына ортақ игілік үшін аз ғана әділетсіздікке көз жұма қарау қандай да бір игі іс болып саналады. Егер қоғамда мұндай «рөлдердің бөлінуі» болмаса, онда ибн Халдунның ойын- ша, барлық қоғам жапа шегер еді. Мысалы, адамдардың көпшілігі еріншектік пен жалқаулыққа беріліп кетер еді. 'Сонымен бірге мұндай ғылым мен өнерді қолдай- тын ауқатты топтың адамдары болмаса, онда ғалымдар мен өнертанушылар лайықты тіршілік ете алмас еді. Олар барлық адамзатқа керекті өздерінің шығар- ! машылық істері мен ізденістерін тастауға мэжбүр болады. Сонымен, бір әлеумет- тік топтармен қанаушылық екіншілеріне де орын береді. Арнольд Тойнби, Роберт Флинт жэне Джордж Сартон, атап керсеткендей, ибн Халдун тек элеуметтанудың ғана емес, тарих философиясыньщ да әкесі атанды. Оньщ ислам философиясы тарихындағы алатьш рөлі, барлық алдыңғы филосо- фиялық жүйелерді қатаң сынға ұшыратып және адамзат парасатының абсолютті Ақиқатты тура жэне толыққанды түсіндіруге, тіпті Болмыстың фундаменталды ақиқат біліміне шамасы жетпейтіндігін көрсетеді, агностицизм шеңберінде болса да шамасы жетпейді. Ибн Халдунның орталық еңбегі оның тарих бойынша іргелі жеті томдық трактат «Мұқаддимат» («Алғы сөз») болды. Бір қызьны, философиялық трактат өздігі- нен керемет деп танылмады, топтастыруцың қажетті дэрежесіне жэне ибн Халдун ‘ бойынша, география, метеорология, саясат, экономика, этнология, антропология, педагогика, эдебиет, логика, философия, медицина, парапсихология (болашақты болжау, телепатия, түстер), музыка, магия, алхимия, астрология жэне басқалары заманауи ғылымдар энциклопедиясының қүрамына жете алмады. Алайда адамзат тарихында алгаш рет «Мұқадцимат» әлеуметгік философиясындагы, саяси эко номика мен тарих философиясындагы сұрақгарды терец теоретикалық зерттеуге талпыные жасады; тарихтың қальпггасуы барысьшда адамдардыц тумысынан емес, |