Бұзушылық сипатын анықтайтын факторлар

Сыртқы факторлар. Бұзылу сипаты 
температураның 
əсерінен 
схемада 
А.Ф. 
Иоффенің 
ұсынуымен 
жəне 
Н.Н.Давиденковтың дамытуымен (сурет 2.21) 
жақсы суреттелген. Осы схемаға сəйкес 
бұзылудың 
бір 
түрінің 
ауысуы 
а
с
сұйықтығының шектік мəндеріне жəне а
тер
бұзу кернеулігіне сəйкестігі анықталды. 
Температуралық тəуелділік а
с
жəне
а
тер
əр түрлі сипаттары бар, 
сондай ақ бұл схемаға сəйкес шекті сұйықтық 
пен бұзу кернеулігі бір – бірімен байланысты 
емес. 
Температураның 
төмендеуіне 
байланысты шекті сұйықтық күрт өседі. Бұған 
біріншіден бұзу кернеулігінің температураға 
тəуелді еместігіне қарама – қарсы.
Жүктеме үдерісі кезінде нақты температураның кернеулігі не а
с
, не а
тер 
ұзындығына 
ертерек жетуі мүмкін. Егер а
с 
ертерек жеткен болса, деформация икемді болады, ары қарай 
кернеудің өсуі бұзуға əкеліп соғады. Егер а
тер 
бұрын жеткен болса, сынғыш бұзылу орын 
алады. а
с
жəне а
тер 
нүктелерінің қиылысуы Иоффе—Давиденкова схемасын екі 
температуралық облысқа бөледі: солға қарай бұл нүкте материалдың сынғыш бұзулу 
облысында (а
тер
< а
с
), оңға қарай — тұтқыр бұзылу облысында (а
тер
> а
с
) орналасады. 
Температура бұзу кернеуі салдарынан шекті сұйықтық тепе-тең болады, тұтқырдан сынғышқа 
ауысу температурасы немесе сынғыш критикалық температура деп атайды жəне ?
кр 
білдіреді. 
Материалдың қабілеттері температураның төмендеуінен суық қысқа деп аталатыын 
сынуда бұзылады. Температурадан басқа əр түрлі факторлардың əсеріне тəуелді. Суық қысқа 
белгілі бір жағдайларда пайда болады жəне қасиеті болып табылмайды, материалдың 
жағдайы. Суық қысқаның негізгі сипаты темпеатураның критикалық сынғыштығы болып 
табылады. Осы сипаттардың көмегімен материалдың сынғыш бұзылуына қарсы бағаланады. 
Температураның критикалық сынғыштығы материалдың тұрақтығы жəне бірқатар 
факторлармен анықталмайды.
Сынғыш бұзылуды талдау əдетте суықтың жарылуы кесектердің əсерінен басталады, 
кернеудің концентрациясы болып табылады. Кесектер металдардың кез келген үзілісінен 
болады. Кесектерге дəнекерленген ақауларды жалғау (кеуектілігі, таза емес, қабырға 
бойындағы қуыстар), жоғары сызаттар, металл емес қосындылар, газды раковина.
Сурет 2.21. Иоффе—Давиденкованың 
тұтқырдан-сынғышқа ауысу схемасы: 
а
тер
— бұзу кернеулігі; а
с
— 
шекті сұйықтық; t^ — критикалық 
температураның сынғыштығы 
64 

Кесектер деталдарда технологиялық тесіктер жəне бөлімдердің өткіір ауысулары болуы 
мүмкін. Кесектер металдардағы күрделі кернеулікті жағдайларды туғызады, деформацияның 
икемділігінің тығыздығы жəне кернеу концентрациясы.
Икемділік деформацияның тығыздығы деформацияның икемділігінің о
т 
өсуіне 
қарсылығын ұлғайтады. Икемділік деформацияның тығыздығы неғұрлым өткір жəне терең 
кесу болғанда, соғұрлым о
т 
жоғары болады. Кесулердің əсерінен металл жоғары 
температурада сынғыш болып келеді.
Кесек пен жарықтардың сезімталдығы кесектің шектеулі көрінісі, металл жұмысының 
маңызды сипаттамаларының біріне қатысты болып табылады. Металл беріктігінің жоғарлаған 
сайын кесілген бөлікке деген сезімталдығы артады.
Жүктеме жылдамдығының артуына байланысты сынғыштық қаупі де артады. 
Металлдың температурасы төмен болған сайын, соғұрлым жылдамдықтың деформациясына 
күшті əсер етеді.
Материалдың бұзылуы энергиялық беттердің өзгеруіне жəне коорозиялық əрекеттерді 
қолдануда қоршаған орта əсер етеді. Сонымен қатар, ортада, сутегі құрамында, металлдардың 
сутекті эмбриттенуі орын алады. Кернеудің əсерінен коррозия кезінде сутекпен қанықтыру 
арқылы металлдың сынғыштығы артады жəне критикалық температурада жоғары 
құндылықты аймақтарда сынғыштық əсері араласады.
Үлгінің көлденең қимасы көп болған сайын, икемділік деформациясының тығыздығы 
шектеледі. Кернеудің көлемдік күйінің көтерілуі сұйықтықтың шектеулігінің жоғарылауына 
алып келеді.
Деталдардың беріктігіне байланысты статистикалық сипатының болуы материалда 
ақаулардың пайда болу ықтималдығының заңдарына бағынады. Үлгінің өлшемі ұлғайған 
сайын қауіпті ақулардың пайда болу ықтималдығы артады.
Металлургиялық факторлардың əсерінен көлденең қиманың мөлшерінің ұлғаюына 
сегрегациялардың дамуы, кеуектілігі, дəндер өлшеміндегі айырмашылықтардың үлкен бөлігі, 
соққыға арналған құрылымды зерттеудің, илеу мен термиялық өңдеудің з бөлігі əсер етеді.

жүктеу/скачать 8,95 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: