Хх ғасырдағы қазақ әдебиеттану ғылымы Оқулық Ре по зи то ри й Ка рг у әож кбж
жүктеу/скачать 3,59 Mb. Pdf көрінісі
|
Okulik XX kazak adebiet
| ІІ БӨЛІМ.
Қазақ әдебиеттану ғылымының туу дәуірі 1900-1904 жж.) дас былай жауап берді: шындықты жаз. Қазіргі шындық не? Ол – Кеңестер Одағының қай майданын, қай ісін алсақ да үлкен күрестер арқасында барлық қиындықты же- ңіп үстемдік алып отырған соци- ализм. Социалдық нағызшылдық бі реудің ойлап шығарған фантазия- сы емес, кеңес әдебиетінің қазіргі өсу бағытындағы шындықтан өсу бағытындағы шындықтан алынып отыр» деген түсіндірме жасайды [67, 94]. Социалистік реализм жолымен жазу үшін сол дәуірдің мазмұнын түгел түсініп алып, оны шындыққа сай толық көрсету қажеттігін ашып береді де, Ғ. Мүсірепов шындықты жазудың үш түрлі шартын көрсе- теді. «Бірінші, алған оқиғаның әрбір бөлегіне дейін түгел шын көрсету- мен қатар, оқиға тұтасынан нағыз шындық болып шықсын. Екіншісі, сурет, көркемдік қатар отырсын. Үшіншісі, әрбір геройыңның мінезі, ісі, өзгеруі, қысқасы әрбір адымы өз жағдайына қарай болады. Геройың өзгерсе – жағдайының өзгергені. Та- қырып етіп алған нәрсеңді әрі толық, әрі көркем түрде көрсет». Міне, осы- дан бастап жазған қазақ әдебиет тану ғылымында ғана емес, бүкілодақ тық әдебиеттану ғылымы жетпіс жыл бойы теориялық тұрғыда негіздеп келген және әлемдік әдеби-теориялық көзқарастан қызғыштай қорғап кел- ген бұл әдістің қазақ әдебиетіндегі көрінісін, ұлттық әдеби-теориялық ой-пікір көп ойланып жатпастан-ақ сөз етуге кірісті. Негізінен бұл әдісті проф. Х. Әді- баев айтқандай, «социалистік реа- лизмнің теориясы мен практикасын біздің еліміздегі қоғамдық сана мен қоғамдық өмірдің өзі туғызды». Жа- ңа дәуірдегі әдебиеттің көркемдік әдісі қандай болуы керек деген ой жазушылар мен әдебиетшілерді 1920 жылдардың бас кезінде-ақ толғандырған болатын. 1923 жылы В. Маяковский ендігі жерде негізгі әдіс «тенденциозный реализм» бо- луы керек дегенді ұсынған болса, 1924 жылы А. Толстой «монумен- тальды реализмнің» буржуазиялық эстетикаға қарсы тұратындығын дәлелдеуге ұмтылды. 1929 жылы РАПП-шылдар «пролетарлық ре- ализм» деген терминді қолданды. 1931 жылы И. Сталин жоғарғы пар- тия мектебін бітірушілер алдын- да сөйлеген сөзінде «социалистік реализм» деген атауды алғаш рет қолданды да, кеңестік идеология ғылыми тұрғыда негіздеуге көшті. «Халықтар көсемі» өзі басқаратын қоғамға қандай әдебиет қажет бо- латынын білді. Оған тек азусыз, құс таңдай, қызыл иек әдебиет керек еді. Жазушылар қаламында қандай ұлы құдірет жатқанын сезді де, олар- ды әрдайым ауыздықтап ұстауға, қажет бола қалса, өз жыршысына айналдыруға күш салды». Өйткені, 1920 жылдардың соңы мен 1930 Ре по зи то ри й Ка рГ У |