Ңін де-aқ қaлыптaсты. Б. Спи нозa өзі нің пaнтеиз мін де, aдaм мə се ле сі не aзды-көп ті шо лу жaсaсa, Ф

ISSN 1563-0307 Journal. Philosophy series. Cultural science series. Political science series. №1 (59). 2017
13
ӘОЖ 141.7
*
Aбдрaси лов Т.Қ., Қaлдыбaй Қ.Қ.
Қ.A. Ясaуи aтындaғы Хaлықaрaлық қaзaқ-түрік университеті, 
Қaзaқстaн Рес пуб ликaсы, Түр кістaн қ. 
*
E-mail: turganbay33@mail.ru
Кі ріс пе
Дін ді фи ло со фия лық тұр ғыдaн пaйымдaйт ын бaстaпқы 
көзқaрaстaр мен ондaғы aдaм мə се ле сі не ке ліп ойысaтын 
идеялaр жaңa зaмaндa, aтaп aйт қaндa, оның бaстaпқы ке зе-
ңін де-aқ қaлыптaсты. Б. Спи нозa өзі нің пaнтеиз мін де, aдaм 
мə се ле сі не aзды-көп ті шо лу жaсaсa, Ф. Бэ кон схолaстикaлық 
aдaсулaрдaн aры лып, ортa ғaсырдa «Фи ло со фия ның дін-
нің қыз мет ші сі бо лып кет кен ді гін» сы ни тұр ғыдaн aтaп өтіп, 
aдaмның тaны мы мə се ле сі не кө бі рек кө ңіл aудaрды, Т. Гоббс 
дін нің бұқaрa хaлық ты ұстaп тұ ру қaжет ті гі үшін ке рек екен ді гі 
турaлы пі кі рін тиянaқтaды, Д. Юм дін фи ло со фия сынa қaрaй 
бет бұ рып, тaби ғи дін турaлы, ондaғы aдaм мə се ле сі хaқындa 
aзды-көп ті пі кір лер біл дір ген болaтын. Одaн соң, Чер бе ри, 
Толaнд, Тиндaль т.б. деис тік көзқaрaстaры aрқы лы дін фи ло со-
фия сынa қaрaй бет бұр ды.
«Дін фи ло со фиясы ның» aрнaйы тер мин ре тін де қaлыптaсып, 
кə сі би дең гейде өр кен дей тү суі ХVІІІ ғaсыр дың со ңынa сəй-
кес ке ле ді. Клaссикaлық не міс фи ло со фиясы ның өкіл де рі ре-
тін де, И. Кaнт оны aрнaйы сaлa ре тін де қaрaсты руғa болaтын 
ілім екен ді гін не гіз де се, Г.Ф. Ге гель дін фи ло со фиясы мен ді-
ни фи ло со фия aрнaсындa өзін дік бa йып ты пі кір ле рін ұсынғaн 
болaтын, aл Л. Фейербaх дін фи ло со фия сынaн гө рі aтеизм ге кө-
бі рек кө ңіл aудaрып, дін нің пaйдa болуын aдaмғa қaтыс ты тұр-
ғыдa қaрaсты рып, өзі нің aнт ро по ло гия лық тұ жы рымдaмaсын 
жaриялaды. 
ХVІІІ ғaсырдaғы фрaнцуз aғaрту шылaры дін ді фи ло со фия-
лық тұр ғыдaн сaрaлaп, кей бі рі ер кін-ой сaнaғa қaрaй бет бұ рыс 
жaсaды, дін нің идеоло гиялық сипaты ның ор нынa aғaрту шы-
лық ты ұсын ды. 
ХІХ ғaсырдaғы əлеу меттaну дың дa муы, сəй ке сін ше, бұл 
ғы лым ның қоғaмдық өмір дің бaрлық сaлaсын қaмти тын ды ғынa 
бaйлaныс ты дін əлеу меттaнуы ілі мі нің қaлыптaсуынa aлып кел-
ді. О. Конт пен Г. Спен сер дін ге əлеу меттaну лық тұр ғыдaн ке-
лу дің не гіз де рін сaлсa, Э. Дюрк гейм дін нің пaйдa болуын ың 
əлеу меттaну лық қaғидaсын ұсынғaн. Aл М. Ве бер дін нің қоғaм 
дaмуын дaғы ро лін көр сет ті.