Педагогикалық факультет

 
Өзіндік уайым жəне өзін-өзі бақылау 
Тұлғаның динамикалық теориясында адамды өзінде болып жатқан жағдайларды 
уайымдауға жəне өзін-өзі бақылап отыратын қабілеті бар деп қарастырады. Бұл екі қабілет 
адам бойында көрінгенмен тұлға типіне байланысты біреуімен ғана іс-əрекет жүзеге 
асады. Біреулерде «уайымдағыш» қабілеті болса онда: олар өзіндік анализбен айналыспай, 
не сезеді соны сезінеді, не істейді соны іс қылады. Ал кейбіреулер «бақылаушылар» олар: 
өзінің ішкі тілектерін ойланып, сезімі мен көзқарастарының бұрқ етіп көрінуіне жол 
бермейді. Өзіндік уайым мен өзі-өзі бақылау жағымды адаптацияға əкелуі мүмкін емес. 
Нағыз «уайымдағыштарда» импульсивті ойланбаған іс-əрекет, интроспекцияның 
жеткіліксіздігіне деген тенденциялары болады, нағыз «бақылаушылар» шектен тыс өзін 
анализдеуге, реакциясы мен іс-əрекетіне келгенде өзін шектеуге бейім. 
Психотерапевт клиенттің екі қабілетін де іске қоса білу керек. Өзін-өзі бақылауға бейім 
клиент психотерапевтпен өз іс-əрекетін жақсы талдайды, бірақ өзімен болып жатқан 
өмірлік тəжірибенің жаңа көзі болуы мүмкін сезімдерін бұрқ етіп шығаруға қабілетсіз, ал 
керісінше, «уайымдағыштар» сезімі мен көзқарасын өте жақсы көрсеткенімен уайымының 
мəнін түсінуге келгенде анализдеу қиынға түседі. 
Сəтті психотерапия үшін клиент «Менінде» уайым мен бақылаушы арасындағы шекара 
қозғалмалы болғаны жөн.Тұлғаның қызмет аспектісі ретінде «Эгоның жарылуы» деп 
аталады. (ego split) Клиентке ойлануы мен бұрқ еткен сезімін жəне өзіндік сананы 
біріктіру қажет. Сонымен қатар психотерапевт көмегімен өзіне сырт көзбен қарап үйренуі 
керек. Психотерапия – оқу процесіне ұқсас, яғни клиент өзінің жағдайын жақсарту мен 
қатар өзі туралы жаңа білім алады.
Психотерапияның стратегиясы жəне тактикасы 
Психотерапевттің жұмысы тиімді болу үшін өз қызметінің стратегиясы мен тактикасы 
туралы білуі керек. 
Стратегия – 
психотерапияның негізгі кезеңдеріне қойылатын 
мақсатқа байланысты, ал 
тактика – 
нəтижеге жету үшін пайдаланатын спецификалық 
əдістерге байланысты. Стратегия мынадай мақсаттарға байланысты болуы мүмкін: 
клиенттің өз ойын еркін білдіруге деген қабілеті; бейімделе алмауының негізгі себептерін 
саналы сезінуі; ойлау мен эмоционалды жауап қайтаруының жаңа əдістерін ашуы. 
Тактикаға терапевт не айтады, не істейтіні кіреді, соның ішінде: өзекті стратегиялық 
мақсаттың нəтижесі үшін қойылған сұрақтар, қорытынды ескертулер, мимика, 
пантомимика. 
Психотерапевт стратегия мен тактиканы қай кезеңде болса да неге қол жеткізетінін 
білу үшін өте маңызды. Тактикасыз стратегия, стратегиясыз тактика болуы мүмкін емес. 
Егер психотерапевт нақты мақсат арқылы клиентке көмектескісі келсе, бірақ қабілеті 
жетпесе – бұл тактикасыз стратегия, ал егер терапевт алдына еш мақсат қоймай, жақсы 
сөздер таба алса терапияның болашағы жоқ яғни стратегиясыз такт. 

Психотерапия үрдісі 

Психотерапия əр түрлі адамдармен түрлі жағдайда өтсе де бəрінде бірдей даму стадиясы 
міндетті түрде болады.
Психотерапия клиенттің психотерапевтке жолыққан кезінен, мақсатқа бағытталған 
сұрақтарды шешуінен басталады. Психотерапиялық қарым-қатынастың 
бастапқы 
фазасы
: 
1) клиентің өзіндегі жəне өз өміріндегі қандай жағдайды өзгерткісі келетінін 
диагностикалау; 
2) қажеттілігін бағалау, клиенттің мотивтері, емдеу курсы барысындағы клиенттердің 
мүмкіндіктері; 
3) егер психотерапия керек болатын болса психотерапиялық контракт жасау; 
Психотерапиялық контракт – 
терапия үрдісіндегі өзараəрекет, клиент пен терапевт 
арасындағы нақты мақсатты шешу, кездесуді ұйымдастыру туралы келісім. 

Осы кезеңнен кейін психотерапияның 
орталық фазасы
басталады. Бұл негізгі 
жұмыстың атқарылатын фазасы, яғни клиент ойларын анық айтып жеткізуі, 
психотерапевттің клиенттің ойын дұрыс түсінгені туралы ой талқылауы.
Осы фазада клиент психотерапевттің тыңдауына жəне түсінгенін талқылауына 
қарсылық 
көрсетеді
. Қарсылық көрсетудің бірнеше көздері бар: клиенттің ролін орындаудағы 
немесе өзгеруге деген ішкі барьер (психотерапиялық əсерге қарсылық көрсету), тұлға 
стилінің сəйкессіздігі (мінез-құлықтың қарсылық көрсетуі), проблемаға байланысты 
жағымсыз сезімдер (мəніне қарсылық көрсету), психотерапевтке деген ішкі сезімі 
(ауысыммен байланысты қарсылық көрсету). Бұл арадағы қарым-қатынасты қиындатады, 
бірақ клиенттің ішкі үрейін ашуға көмектеседі. 
Психотерапевке 
деген 
қарым-қатынасындағы 
ауысым
– 
қарым-қатынасты 
қиындататын күрделі жайттің бірі. Егер клиент психотерапевтке жағымсыз сезімде болса, 
ал басқа жағынан көмек пен түсінуге деген қажеттілікті ғана емес, сонымен қатар 
махаббат пен қолдауды қажет етсе психотерапия тиімді болмайды.
Терапия барысында да психотерапевтке деген жағымсыз қатынас туындауы мүмкін. Ол 
екі жағдайда қарастырылады: біріншісі, махаббат пен қолдау көрсетпеген психотерапевт 
клиентті фрустрацияға жеткізсе, екінші жағынан, терапия кезінде өзіне маңызды 
адамдарға жағымсыз сезімдер пайда болады да осы сезімдер психотерапевтке 
бағытталады немесе ауысады. 
Орталық фазада өзараəрекетті қиындататын тағы бір фактор – психотерапевт 
бекітілімдері. Барлық мамандарда клиентке дегенде жалтақтау болады, кейде ол соңғы 
мінез-құлықтары мен сөздеріне негізделген, ал кейде өз өмірінің жағдайына негізделген. 
Осы кезде психотерпевт 
кері ауысым реакциясын 
бақылап саналы сезінуі керек болады. 
Егер психотерапевт өзін жақсы білетін болса, оның реакциясын психотерапияда қолдануға 
болады. 
Нəтиже, қарсылық көрсету, ауысым жəне кері ауысым – орталық фазаның негізгілері. 
Мақсатқа 
жеткеннен 
кейін 
қорытынды 
аяқтаушы 
кезең
басталады. 
Аяқтау 
психотерапиялық жұмыстың анализінен, қорытынды шығарудан жəне клиентпен өмірлік 
бастауы мен тұлғалық қалыптасуындағы болашағы жайлы əңгімелесуден тұрады. 

жүктеу/скачать 0,52 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: