Жылдамдық, уақыт, қашықтық арасындағы тәуелділікке берілген өзара кері есептер

Жылдамдық, уақыт, қашықтық арасындағы тәуелділікке берілген 

өзара кері есептер. 

 

Жылдамдық, уақыт, қашықтық арасындағы тәуелділік берілген өзара кері 

есептерді қарастырамыз. Бұл үш шама былайша белгіленеді:  

S – арақашықтық (жол) 

t –  S қашықтық өтілген уақыт 

v – қозғалыс жылдамдығы 

Жылдамдық – уақыт бірлігі арасында жүрілген жол.  

Жылдамдықтың  мынандай  өлшем  бірліктері  жиі  қолданылады:  метр/ 

секунд (м/с), метр\ минут (м/мин), километр\сағ (км/сағ). 

Қозғалысқа  берілген  есептерде  барлық  уақыт  ішінде  жылдамдық 

өзгермейді  деп  есептелген.  Барлық  уақыт  ішінде  жылдамдық  өзгермейтін 

қозғалыс бірқалыпты қозғалыс деп аталады.  

Мысалы,  жаяу  адам  20км/сағ  емес,  3км/сағ,  5км/сағ  жүре  алады,  ғарыш 

кемесі 9км/сағ емес, 9км/с ұшады.  

Осындай есептерді шығару үшін ережелерді білу қажет:  

Қашықтықты  табу  үшін  қозғалыс  жылдамдығын  қозғалыс  уақытына 

көбейтеміз.  

S=v•t  

1.  Қозғалыс  жылдамдығын  табу  үшін  жүрілген  қашықтықты    қозғалыс 

уақытына бөлу қажет.  

v=S:t  

2.  Қозғалыс  уақытын  табу  үшін  жүрілген  қашықтықты  қозғалыс 

жылдамдығына бөлу қажет.  

t=S:v  

Қозғалысқа  берілген  есептерді  сызба  түрінде  келтірсек  не  кестеге 

түсірсек, тіпті екеуін де пайдалансақ, әлдеқайда жеңіл шешіледі. 

Нақты мына есепті қарастырайық: 

Ұшатын  табақ  60  км/с  жылдамдықпен  ұшады.  4  секундта  ол  қандай 

қашықтықты ұшып өтеді? 

Есептің қысқаша жазылуын кесте түрінде көрсетеміз: 

v 

t 

S 

60км/с 

4с 

?км 

Сонымен бірге есептің қысқаша жазылуын сызбаға да түсіруге болады: 

    v=60км/с 

 

 

 

 

                    t=4с 

 

 

 

 

 

 

                                                                   ?км 

Сонымен, бізге қашықтық белгісіз. Ережені есімізге түсіреміз: 

Қашықтықты  табу  үшін  қозғалыс  жылдамдығын  қозғалыс  уақытына 

көбейтеміз. 

S=v•t – жолдың формуласы 

Сонда: 

1)  60•4=240(км)  

Жауабы: ұшатын табақ 240 км қашықтықты ұшып өтеді. 

Кері есептер құрастырамыз да шығарамыз.  

Есеп. 

Ұшатын  табақ  4  секундта  240  км  ұшады.  Ұшатын  табақ  қандай 

жылдамдықпен ұшады? 

Есептің қысқаша жазылуын кестеге түсіреміз: 

v 

t 

S 

? км/с 

4с 

240км 

Қашықтық – 240 км. Қозғалыс жылдамдығы делініп кеткен. 

 

Есептің қысқаша жазылуын сызбаға да түсіруге болады: 

    v=?км/с 

 

 

 

 

                    t=4с 

 

 

 

 

 

 

                                                                   240км 

 

Сонымен, бізге жылдамдық белгісіз.  

Ережені есімізге түсіреміз: 

Қозғалыс  жылдамдығын  табу  үшін  жүрілген  қашықтықты  қозғалыс 

уақытына бөлеміз.  

v=S:t 

Сонда: 

2)  240:4=60(км/с)  

Жауабы: Ұшатын табақ 60км/с жылдамдықпен ұшады. 

Тағы бір кері есеп құрастырамыз. 

Есеп.  

Ұшатын табақ 60км/с жылдамдықпен ұшады.  240 км ол қанша уақытта 

ұшып өтеді? 

Есептің қысқаша жазылуын кестеге түсіреміз: 

v 

t 

S 

60км/с 

?с 

240км 

Есептің қысқаша жазылуын сызбаға да түсіруге болады: 

    v=60км/с 

 

 

 

 

                    t=?с 

 

 

 

 

 

 

                                                                   240км 

Сонымен, бізге қозғалыс уақыты белгісіз. Ережені есімізге түсіреміз: 

Қозғалыс 

уақытын 

табу 

үшін 

жүрілген 

қашықтықты 

қозғалыс 

жылдамдығына бөлеміз.   

t=S:v 

Сонда: 

1)  240:60=4(с) Оқылуы 240-ты 60-қа бөлгенде, 4 шығады. 

Жауабы: 240 км ол 4 секундта ұшып өтеді.