Әдістемелік нұсқау Физика 10

Жалғасы
112
2.  Ньютонның  бүкiләлемдiк  тартылыс 
заңында  екi  дененiң  арасында  күштiң 
бiр  түрi  ғана  әсер  ете  алады  және  ол 
гравитациялық  күш  деген  пайымдау 
дұрыс па?
Бүкiләлемдiк  тартылыс  заңына  сәй-
кес  әлемдегi  барлық  денелер  бiр-
бiрiне  масса ларының  көбейтiндiсiне 
тура  пропорционал  және  арақашық-
тықтарының  квадратына  кepi  пропор-
ционал күшпен тартылады деген қоры-
тын дыға келеді.
Дескриптор.
а)  Жерде  орналасқан  кез  келген  дене 
тек  Жерге  ғана  тартылып  қоймай, 
оны  қоршаған  басқа  денелерге  де 
тартылатындығын анықтайды.
ә)  Ньютонның  бүкiләлемдiк  тартылыс 
заңында  екi  дененiң  арасында  күштiң 
бiр  түрi  ғана  әсер  ете  алады  және  ол 
гравитациялық  күш  деген  пайымдау 
дұрыс па бiрнеше мысал келтіреді. 
б) Жер бетінен қандай биіктікте еркін 
түсу  үдеуі  g
h
  =  1  м/с
2
  болатынын 
анықтайды. 
2) 
Зерделенген материалды бекіту.
Оқулықтағы графиктер мен суреттерге 
сүйеніп өтілген тақырыпты қайталау. 
“Ойлан-жұптас-бөліс”.  Берілген 
тапсырма  (сұрақ)  бойынша  әрбір 
оқушы  жеке  жұмыс  жасау  арқылы  өз 
ойын қорытып, жұп болып пікірлерімен 
бөліседі; бұл бүкіл топтық талқылауға 
ұласады.
Жеке  жұмыс.  Оқушылар,  өз  бақылау-
ларына  сүйене  отырып,  орындалған 
жұмыс туралы қорытынды жазады. 
Жұппен, топпен жұмыс. Әрбір топтан 
бір  оқушы  жұмыс  нәтижелері  туралы 
айтады,  ал  қалған  оқушылар  оны 
толықтырады. 
Қалыптастырушы бағалау. 
Оқушылар  арасында  өзара  бағалау 
өткізіледі.

Жалғасы
113
Мұғалім  оқушыларды үш топқа бірік-
тіріп, әр топқа тапсырма береді. 
Әр  топтың  оқушылары  тапсырма 
тақырыбын талқылайды.
Постер  презентациясын  дайындайды 
және сынып алдында сөйлейді.
Бағалау критерийлері.
1. Постер тақырыбын ашу. 
2. Эстетикалық безендіру. 
3. Ғылыми сауаттылық. 
4. Ресурстар тізімі. 
5. Бірігіп орындайтын жұмыс. 
Топтар  арасында  жоғарыда  аталған 
талаптар  бойынша  өзара  бағалау  өткі-
зіледі.
Мұғалім сабақтың мақсатына жеткендігі 
туралы қорытынды жасайды.
сабақтың 
соңы
5 мин
Мұғалім  үйге  тапсырма  береді.  Үй 
тапсырмасы. §5, 1-2 сұрақтарға жауап 
беру;  берілген  жаттығудың  есептерін 
шығару
Кері байланыс.
Нені білген едім?
Нені білдім?
Нені түсіну оңай болды?
Нелер түсініксіз болып қалды?
Нені қосымша зерделеу қажет?
пән: Физика
ұзақ мерзімді жоспардың 10.1 бөлімі
Күні:
Мұғалім:
сынып: 10
Қатысушылар саны: 
Қатыспағандар: 
3-сабақ.
сабақтың  тақырыбы:  Гравитациялық  өрістегі  снарядтың 
қозғалысы.
сабақ түрі: 
Жаңа материалды зерттеушілік сипаттағы презентациялау 
элементтерін пайдаланып зерделеу.
осы сабақ 
арналған 
оқытудың 
мақсаттары
10.1.2.3  —  көкжиекке  бұрыш  жасай  және  вертикаль 
лақтырылған  дененің  қозғалысы  кезіндегі  Физикалық 
шамалардың өзгерісін сипаттау.
сабақтың 
мақсаты
— Гравитациялық өрістегі дененің потенциалдық энергиясы 
жайлы мағлұмат беру;

Жалғасы
114
— Гравитациялық өрістегі дененің потенциалдық энергиясы 
формулаларын есептер шығаруда қолдана білуге үйрету;
— Топта бағалай білуге баулу.
бағалау 
критерийлері
— Гравитациялық өрістегі дененің потенциалдық энергиясы 
жайлы мағлұмат береді;
— Гравитациялық өрістегі дененің потенциалдық энергиясы 
формулаларын есептер шығаруда қолдана білуге үйретеді;
— Топта бағалай білуге баулу.
тілдік 
мақсаттар
— Гравитациялық өрістегі дененің потенциалдық энергиясы 
жайлы мағлұмат беру;
— Гравитациялық өрістегі дененің потенциалдық энергиясы 
формулаларын есептер шығаруда қолдана білуге үйрету;
— Өзін-өзі бағалай білуге баулу.
Құндылық-
тарды дарыту
Топпен  жұмыс  жасау  барысында  оқушыларда:  ынтымақ-
тастық, өз білімі үшін жауапкершілік сияқты құндылықтар 
дамиды.
пәнаралық 
байланыс
Ìàòåìàòèêà: сызықтық функция және оның графиктері, 
квад рат  теңдеулер,  теңдеулер  жүйесі,  тригонометрия 
элементтері.
аКт қолдану 
дағдылары
Электрондық оқулық, Интерактивті тақта, видеороликтер, 
слайдтар.
осыған дейін 
меңгерілген 
білім
Физика, 10-сынып: Ньютон заңдары. Бүкiләлемдiк тартылыс 
заңы.
Жабдықтар
Видео-сабақ: “Гравитациялық өрістегі снарядтың 
қозғалысы”.
сабақ барысы
уақыт 
бойынша 
бөліп 
жоспарлау
сабақтағы жоспарланған іс-әрекеттер
ресурстар 
сабақтың 
басы
5 мин
сабақтың басталуы.
Ұйымдастыру кезеңі. 
1. Сабаққа оң көңіл күймен ыңғайлану. 
2. “бір қадам алға, артқа” әдісі арқылы 
сабақтың тақырыбына жетелеу.
Сұрақтар: 
а)  Жерде  орналасқан  кез  келген  дене 
тек  Жерге  ғана  тартылып  қоймай, 
оны  қоршаған  басқа  денелерге  де 
тартылатынын анықтайды.
“Гравитациялық 
өрістегі снарядтың 
қозғалысы” 
тақырыбына 
презентация.

Жалғасы
115
ә)  Ньютонның  бүкiләлемдiк  тартылыс 
заңында  екi  дененiң  арасында  күштiң 
бiр  түрi  ғана  әсер  ете  алады  және  ол 
гравитациялық  күш  деген  пайымдау 
дұрыс  па  бiрнеше  мысал  келтіреді.  
б) Жер бетінен қандай биіктікте еркін 
түсу  үдеуі  g
h
  =  1  м/с
2
  болатынын 
анықтайды 
3.  Сабақтың  тақырыбы,  мақсаты 
айтылады.
4. 
Бағалау  критерийлерін  анықтау 
(оқушылармен бірге):
—  Гравитациялық  өрістегі  дененің 
потен циалдық энергиясы жайлы түсінік 
алады;
—  Гравитациялық  өрістегі  дененің 
потен циалдық энергиясы формулаларын 
есептер  шығаруда  қолдана  білуге 
үйренеді;
— Өзін-өзі бағалай алатын болады. 
5.  Бағалау.  Мұғалім  ынталандыратын 
сөздермен, бонустармен бағалайды. 
Бірігіп жасаған критерийлер бойынша 
оқушылар  арасында  өзара  бағалау 
өткізіледі.
сабақтың 
ортасы
30 мин
1) 
Жаңа материалды зерделеу.
“Айналмалы бекеттер” әдісі.
Мұғалім сұрақтар береді: 
1.  Көкжиекке  бұрыш  жасай  лақты-
рылған дене қандай траектория бойымен 
қозғалады? 
2.  Iшкi  және  сыртқы  баллистика  ненi 
зерттейдi?
3.  Ұшу  қашықтығы  қандай  лақтыру 
бұрышында ең үлкен мәнге ие болады? 
4.  Ұшудың  горизонталь  бойындағы 
қашықтығын  және  көтерiлу  биiктiгiн 
қалай есептеуге болады?
 
Мұғалім  сұрақ  қойған  кезде  оқушы-
ларға  әр  шағын  топты  бекетте 
орналастырып,  шаттастыратын 
сұрақты  талқылауға  және  ойларын 
қағазға  немесе  тақтаға  жазуға  10 
мин беріңіз. Уақыт аяқталғанда топ 
басқа бекетке ауысып алдағы топтың 
жұмысын жалғастырады. Ауысу әр 10
“Физика” 
оқулығы, 
10-сынып.
Физикадан 
“Гравитациялық 
өрістегі снарядтың 
қозғалысы” 
тақырыбындағы 
видео-сабақ.

Жалғасы
116
мин  сайын  болып  тұрады,  әр  топ 
барлық позицияларда болып шыққанға 
және  барлық  топтардың  ойларын 
ойлап шыққанға дейін жалғаса береді. 
Содан соң мұғалім:
—  Денелердiң  қозғалысын,  мәселен, 
көкжиекке  бұрыш  жасай  бағытталған 
ең бастысы, Жердiң ауырлық өрiсiндегi 
артиллериялық  снарядтардың,  оқтар-
дың,  баллистикалық  зымырандардың, 
ғарыштық  ұшу  аппараттарының 
қозғалысын  зерттеумен  баллистика 
айналысады.  Баллистика  (ballo  — 
“лақтыру” деген грек сөзiнен) — снаряд-
тардың қозғалысы туралы ғылым деген 
ойға жетелейді;
— оқушылар көкжиекке бұрыш жасай 
лақтырылған  дене  парабола  бойымен 
қозғалатынын еске түсіреді. 
Бұнда  жаңа  тақырып  бойынша 
терминдер тиянақталады.
Дескриптор.
1. Оқушылар көкжиекке бұрыш жасай 
лақтырылған  дене  қандай  траектория 
бойымен қозғалатыны туралы мағлұмат 
алады;
2. Оқушылар ішкi және сыртқы баллис-
тика ненi зерттейтіндігін түсінеді;
3. Осы шамалардың өзара байланысын 
көрсететін өрнекті жазады.
Күтілетін нәтижелер.
Оқушылар:
—  Гравитациялық  өрістегі  дененің 
потен циал дық энергиясы жайлы мағлұ-
мат алады.
—  Гравитациялық  өрістегі  дененің 
потенциалдық энергиясы формулаларын 
есептер  шығаруда  қолдана  білуге 
үйренеді;
— Топта бағалай алатын болады.
Қб:  “Бас  бармақ”  әдісі  арқылы  орын-
далады.
оқушылар:
—  Гравитациялық  өрістегі  снарядтың 
қозғалысы жайлы талқылайды; 
Бағалау 
критерийлері.
ИТ (сұрақтар 
көрсетіледі).

Жалғасы
117
—  жұпта,  топта  мәселелік  сұрақтар 
құрастырады, оларға жауап береді.
“Пікір  алмасу”  (Showdown).  Әрбір 
топ  тақырыпқа  қатысты  4  сұрақ 
дайындайды. Әрбір сұрақты стикердің 
бірінші  жағына,  ал  жауабын  екінші 
жағына жазып, келесі топпен стикер-
лерін  ауыстырады.  Топ  басшысы 
с т и к е р д е г і   с ұ р а қ т а р д ы   о қ и д ы , 
топ  мүшелері  жауаптарын  жазып 
дайындайды. Көшбасшы белгі бергенде, 
барлығы  өз  жауабын  ашады  және 
ж а у а п т а р д ы   т а л қ ы л а п ,   д ұ р ы с 
жауаппен салыстырады.
1. Неге снаряд есептелген траекториялар 
бойынша қозғалмайды? 
2. Қандай денелердi жасанды серiктер 
деп атайды? 
3. Жердi айналатын жасанды серiктер 
ауырлық  күшi  әсерiнен  Жерге  неге 
құлап түспейдi? 
4.  Дене  Жердiң  жасанды  серiгi  болуы 
үшiн оған берiлетiн минимал жылдамдық 
бiрiншi  ғарыштық  жылдамдық  деген 
қорытындыға келеді.
Дескриптор.
а) Снарядтың есептелген траекториялар 
бойынша қозғалмайтынын анықтайды.
ә) Жердi айналатын жасанды серiктер 
ауырлық күшi әсерiнен Жерге неге құлап 
түспейтіндігіне мысалдар келтіреді.
б)  Қандай  денелер  жасанды  серiктер 
болатынын анықтайды.
2) 
Зерделенген материалды бекіту.
Оқулықтағы графиктер мен суреттерге 
сүйеніп өтілген тақырыпты қайталау. 
“Ойлан-жұптас-бөліс”.  Берілген 
тапсырма  (сұрақ)  бойынша  әрбір 
оқушы  жеке  жұмыс  жасау  арқылы  өз 
ойын қорытып, жұп болып пікірлерімен 
бөліседі; бұл бүкіл топтық талқылауға 
ұласады.
Жеке  жұмыс.  Оқушылар,  өз  бақылау-
ларына  сүйене  отырып,  орындалған 
жұмыс туралы қорытынды жазады. 

Жалғасы
118
Жұппен, топпен жұмыс. Әрбір топтан 
бір  оқушы  жұмыс  нәтижелері  туралы 
айтады,  ал  қалған  оқушылар  оны 
толықтырады. 
Қалыптастырушы бағалау. 
Оқушылар  арасында  өзара  бағалау 
өткі зі леді.
М ұ ғ а л і м   о қ у ш ы л а р д ы   ү ш   т о п қ а 
біріктіріп, әр топқа тапсырма береді. 
Әр топтың оқушылары тапсырма тақы-
рыбын  талқылайды.  Постер  презен-
тациясын  дайындайды  және  сынып 
алдында сөйлейді.
Бағалау критерийлері:
1. Постер тақырыбын ашу. 
2. Эстетикалық безендіру. 
3. Ғылыми сауаттылық. 
4. Ресурстар тізімі. 
5. Бірігіп орындайтын жұмыс. 
Топтар  арасында  жоғарыда  аталған 
талап тар  бойынша  өзара  бағалау  өткі-
зіледі.
Мұғалім сабақтың мақсатына жеткендігі 
туралы қорытынды жасайды.
сабақтың 
соңы
5 мин
Мұғалім  үйге  тапсырма  береді.  Үй 
тапсырмасы. §6, 1-2 сұрақтарға жауап 
беру; берілген жаттығудың, 2-3 есептерін 
шығару.
Кері байланыс. 
Нені білген едім?
Нені білдім?
Нені түсіну оңай болды?
Нелер түсініксіз болып қалды?
Нені қосымша зерделеу қажет?
III. статиКа Және гиДростатиКа
пән: Физика
ұзақ мерзімді жоспардың 10.1 бөлімі
Күні:
Мұғалім:
сынып: 10
Қатысушылар саны: 
Қатыспағандар: 
1-сабақ
сабақтың тақырыбы: Массалар центрі. Тепе-теңдік түрлері.

Жалғасы
119
сабақ түрі: 
Жаңа материалды зерттеушілік сипаттағы презентациялау 
элементтерін пайдаланып зерделеу.
осы сабақ 
арналған 
оқытудың 
мақсаттары
10.1.3.1 — абсолют қатты дененің және денелер жүйесінің 
массалар центрін анықтау.
сабақтың 
мақсаты
— Денелердің тепе-теңдігі жайлы мағлұмат беру;
— Айналу осі жоқ денелердің тепе-теңдік шарттарын білуге 
үйрету;
— Топта бағалай білуге баулу.
бағалау 
критерийлері
— Денелердің тепе-теңдігі жайлы мағлұмат береді;
— Айналу осі жоқ денелердің тепе-теңдік шарттарын білуге 
үйретеді;
— Топта бағалай білуге баулу.
тілдік 
мақсаттар
— Денелердің тепе-теңдігі жайлы мағлұмат беру;
— Айналу осі жоқ денелердің тепе-теңдік шарттарын білуге 
үйрету;
— Өзін-өзі бағалай білуге баулу.
Құндылық-
тарды дарыту
Топпен  жұмыс  жасау  барысында  оқушыларда  ынтымақ-
тастық, өз білімі үшін жауапкершілік сияқты құндылықтар 
дамиды.
пәнаралық 
байланыс
Ìàòåìàòèêà: сызықтық функция және оның графиктері, 
квадрат  теңдеулер,  теңдеулер  жүйесі,  тригонометрия 
элементтері.
аКт қолдану 
дағдылары
Электрондық оқулық, Интерактивті тақта, видеороликтер, 
слайдтар.
осыған дейін 
меңгерілген 
білім
Физика, 10-сынып: Ньютон заңдары. Бүкiләлемдiк тартылыс 
заңы.
Жабдықтар
Видео-сабақ: “Массалар центрі. Тепе-теңдік түрлері”.
сабақ барысы
уақыт 
бойынша 
бөліп 
жоспарлау
сабақтағы жоспарланған іс-әрекеттер
ресурстар 
сабақтың 
басы
5 мин
Сабақтың басталуы.
Ұйымдастыру кезеңі. 
1. Сабаққа оң көңіл күймен ыңғайлану. 
2.  “сұрақты  қағып  ал”  әдісі  арқылы 
сабақтың тақырыбына жетелеу.
Сұрақтар: 
“Массалар 
центрі. Тепе-
теңдік түрлері” 
тақырыбына 
презентация.

Жалғасы
120
а) Кинематика нені зерттейді?
ә)  Күштердiң  тәуелсiздiк  принципiнiң 
мәнiсi неде? 
б)  Динамика  нені  зерттейтіндігін  анық-
тайды. 
3. Сабақтың тақырыбы, мақсаты айтылады.
4. 
Бағалау  критерийлерін  анықтау 
(оқушылармен бірге):
— Денелердің тепе-теңдігі жайлы мағлұмат 
береді;
— Айналу осі жоқ денелердің тепе-теңдік 
шарттарын білуге үйретеді;
— Өзін-өзі бағалай алатын болады. 
5.  Бағалау.  Мұғалім  ынталандыратын 
сөздермен, бонустармен бағалайды. 
Бірігіп  жасаған  критерийлер  бойынша 
оқушылар  арасында  өзара  бағалау 
өткізіледі.
сабақтың 
ортасы
30 мин
1) 
Жаңа материалды зерделеу.
“Айналмалы бекеттер” әдісі.
Мұғалім сұрақтар береді: 
1. Күш моменті дегеніміз не? 
2. Күш иіні деген не? 
3. Айналу осі бар денелердің тепе-теңдік 
шарттары қандай?
4. Массалар центрінің анықтамасы қандай?
Мұғалім сұрақ қойған кезде оқушыларға 
әр шағын топты бекетте орналастырып, 
шаттастыратын сұрақты талқылауға 
және  ойларын  қағазға  немесе  тақтаға 
жазуға 10 мин беріңіз. Уақыт аяқталғанда 
топ  басқа  бекетке  ауысып  алдағы 
топтың жұмысын жалғастырады. Ауысу 
әр  10  мин  сайын  болып  тұрады,  әр  топ 
барлық  позицияларда  болып  шыққанға 
және барлық топтардың ойларын ойлап 
шыққанға дейін жалғаса береді. 
Содан соң мұғалім:
—  Қатты  денелердің  тепе-теңдік  шарт-
тарын  зерделейтін  физиканың  бөлімі 
статика  деп  аталады.  Тепе-теңдік  деп 
дененің тыныштықта немесе бірқалыпты 
түзусызықты  қозғалыста  болатын  күйін 
айтады;
“Физика” 
оқулығы, 
10-сынып.
Физикадан 
“Массалар 
центрі. Тепе-
теңдік түрлері” 
тақырыбындағы 
видео-сабақ.

Жалғасы
121
—  оқушылар  күш  моменті  деп 
F  күш 
модулінің  d  иінге  көбейтіндісімен 
анықталатын физикалық шаманы айтады, 
яғни 
Ì = Fd формуланы еске түсіреді. 
Бұнда жаңа тақырып бойынша терминдер 
тиянақталады.
Дескриптор.
1) Оқушылар қатты денелердің тепе-теңдік 
шарттарын зерделейтін физиканың бөлімі 
статика туралы мағлұмат алады;
2) Оқушылар күш моменті деп 
F күш моду-
лінің 
d иінге көбейтіндісімен анықталатын 
физикалық шама екендігін түсінеді;
3)  Осы  шамалардың  өзара  байланысын 
көрсететін өрнекті жазады.
Күтілетін нәтижелер.
Оқушылар:
— Денелердің тепе-теңдігі жайлы мағлұмат 
алады;
— Айналу осі жоқ денелердің тепе-теңдік 
шарттарын білуге үйренеді;
— Топта бағалай алатын болады.
Қб: 
“Бас бармақ” әдісі арқылы орындалады.
оқушылар:
—  Гравитациялық  өрістегі  снарядтың 
қозғалысы жайлы талқылайды; 
—  жұпта,  топта  мәселелік  сұрақтар 
құрастырады, оларға жауап береді.
“Пікір алмасу” (Showdown). 
Әрбір топ тақырыпқа қатысты 4 сұрақ 
дайындайды.  Әрбір  сұрақты  стикердің 
бірінші  жағына,  ал  жауабын  екінші 
жағына жазып, келесі топпен стикерлерін 
ауыстырады.  Топ  басшысы  стикердегі 
сұрақтарды  оқиды,  топ  мүшелері 
жауаптарын  жазып  дайындайды. 
Көшбасшы  белгі  бергенде,  барлығы  өз 
жауабын  ашады  және  жауаптарды 
талқылап, дұрыс жауаппен салыстырады.
1. Күш моменті дегеніміз не?
2. Күш иіні деген не? 
3. Айналу осі бар денелердің тепе-теңдік 
шарттары қандай?
Қатты денелердің тепе-теңдік шарттарын 
зерделейтін  физиканың  бөлімі  статика 
деген қорытындыға келеді.
Бағалау 
критерийлері.
ИТ (сұрақтар 
көрсетіледі).

Жалғасы
122
Дескриптор.
а) Күш моментін анықтайды.
ә) Күш иініне мысалдар келтіреді. 
б) Айналу осі бар денелердің тепе-теңдік 
шарттары 
қандай болатынын анықтайды.
2) 
Зерделенген материалды бекіту.
Оқулықтағы  графиктер  мен  суреттерге 
сүйеніп өтілген тақырыпты қайталау. 
“Ойлан-жұптас-бөліс”. Берілген тапсыр-
ма  (сұрақ)  бойынша  әрбір  оқушы  жеке 
жұмыс жасау арқылы өз ойын қорытып, 
жұп болып пікірлерімен бөліседі; бұл бүкіл 
топтық талқылауға ұласады.
Жеке жұмыс. Оқушылар, өз бақылауларына 
сүйене отырып, орындалған жұмыс туралы 
қорытынды жазады. 
Жұппен, топпен жұмыс. Әрбір топтан бір 
оқушы жұмыс нәтижелері туралы айтады, 
ал қалған оқушылар оны толықтырады. 
Қалыптастырушы бағалау.
Оқушылар  арасында  өзара  бағалау 
өткізіледі.
Мұғалім оқушыларды үш топқа біріктіріп, 
әр топқа тапсырма береді. 
Әр  топтың  оқушылары  тапсырма  тақы-
рыбын талқылайды. Постер презен тация-
сын  дайындайды  және  сынып  алдында 
сөйлейді.
Бағалау критерийлері.
1. Постер тақырыбын ашу. 
2. Эстетикалық безендіру. 
3. Ғылыми сауаттылық. 
4. Ресурстар тізімі.
5. Бірігіп орындайтын жұмыс. 
Топтар арасында жоғарыда аталған талап-
тар бойынша өзара бағалау өткізіледі.
Мұғалім сабақтың мақсатына жеткендігі 
туралы қорытынды жасайды. 
сабақтың 
соңы
5 мин
Мұғалім  үйге  тапсырма  береді.  Үй 
тапсырмасы.  §7,  1-2  сұрақтарға  жауап 
беру;  берілген  жаттығудың,  2-есебін 
шығару.
Кері байланыс.
Нені білген едім?

Жалғасы
123
Нені білдім?
Нені түсіну оңай болды?
Нелер түсініксіз болып қалды?
Нені қосымша зерделеу қажет? 

жүктеу/скачать 1,89 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: