Қазақстан Республикасының білім және ғылым министрлігі Исакова С. А., Айнабекова И. Т

 
105 
18-кесте 
Өнімді өткізуден түсетін табыстың ауытқуына факторлардың әсері 
Көрсеткіштер 
Сомасы, м. 
тенге 
Табыстың ауытқуы – барлығы, с.і.: 
А) өнімге электрэнергиясының тарифінің өзгерісі 
Б) Өнім көлемінің өзгерісі 
В) Өнімнің құрылымының өзгерісі 
Г) Өнімді өндіруге кететін шығындардың өзгерісі 
Д) Өнімнің құрамындағы құрылымдық өзгерістер 
есебінен өнімнің өзіндік құнының өзгерісі 
-1514,4 
11218,5 
15,7 
-96,64 
-8602,4 
-3715,9 
 
Кестеде  келтірілген  көрсеткіштер  негізінде  мынадай  қорытындыға 
келуге  болады:  табыстың  өзгерісіне  ең  қолайсыз  әсерін  тигізген    фактор 
кәсіпорынның  шығындары  көлемінің  өзгерісі  (-8602,4  м.тг)  және  өімнің 
құрамындағы  құрылымдық  өзгерістер  есебінен  өнімнің  өзіндік  құнының 
өзгерісі (-3715,9); ал өнімге электрэнергиясының тарифінің өзгерісі (11218,5) 
қолайлы әсерін тигізген. 
Өндірістік  қызметтің  табыстылық  (рентабельділік)  деңгейі  немесе 
шығындардың орнын толтыру деңгейі жалпы кәсіпорын бойынша 3 бірінші 
ретті  негізгі  факторларға  байланысты:  өткізілген  өнімнің  құрылымдық 
өзгерісіне  оның  өзіндік  құны  мен  өнімді  өткізудің  орташа  бағасының 
өзгерісі. 
Өндірістің табыстылығы (рентабельділігі) жалпы немесе таза табыстың 
өткізілген өнімнің шығындарының сомасына қатынасымен анықталады: 
Зрп
Прп
з
R

 немесе 
Зрп
ЧП
R
з

 
мұндағы П
рп
 - өнімді өткізуден түскен табыс; 
Ч
рп
 – таза табыс; 
З
рп
 - өнімді шығаруға және өткізуге кеткен шығындар 
Рентабельділік  көрсеткіштерінің  деңгейі  мен  серпініне  өндірістік-
шаруашылық  факторларының  жиынтығы  әсер  етеді:  өндірісті  ұйымдастыру 
мен  басқару  деңгейі;  капитал  құрылымы,  өндірістік  ресурстарды  пайдалану 
дәрежесі, өнімнің сапасы, көлемі, құрылымы, әртүрлі қызмет түрінен түсетін 
таза табыс, оларды пайдалану бағыттары. 
Кәсіпорынның  табыстылық  көрсеткіштерін  бағалау  көрсеткіштеріне  талдау 
жасайық: 
2015 жыл: 
Кәсіпорын мүлкінің рентабельділігі = 
%
19
,
9
%
100
7
,
47225
0
,
4343


 
2016 жыл: 
Кәсіпорын мүлкінің табыстылығы (зияндылығы) = 
%
12
,
6
%
100
7
,
44054
3
,
2720


 
2015 жыл: 

 
106 
Меншік құралдарының табыстылығы =
%
7
,
2249
05
,
193
4343

 
2016 жыл: 
Меншік құралдарының табыстылығы =


%
2
,
2405
%
100
2
8
,
422
7
,
196
3
,
2720





 
2015 жыл: 
Таза табыс мөлшері = 
%
3
,
2
%
100
5
,
38868
8
,
894


 
2016 жыл: 
Таза табыс мөлшері = 
%
3
,
1
%
100
8
,
46456
3
,
619




 
2015 жыл: 
Өндірістің табыстылығы (шығындардың өтелуі) = 
%
59
,
2
%
100
5
,
34525
8
,
894


 
2016 жыл: 
Өндірістің табыстылығы (зияндылығы) = 
%
4
,
1
%
100
5
,
43736
3
,
619




 
«Айша»  ЖШС    2015-2016  ж.ж.  табыстылық  деңгейін  талдау  нәтижесін 
қорытындылай  келсек,  кәсіпорын  мүлкінің  табыстылығы  (рентабельділігі) 
2015  ж.  9,19%  болса,  2016  ж.  6,12  %,  яғни  2016  жылы  3,07  %-ға  кеміген; 
меншік  құралдарының  табыстылығы  2015  ж.  2249,7  %-ды  құраса,  2016  ж. 
меншік құрамының шығындылығы (зияндылығы) 2405,2 %-ды құраған. 2016 
жылы  кәсіпорынның  меншік  капиталы  -422,8  м.тг-ге  кері  көрсеткішіне  ие. 
Бұл 
жылы 
қарыз 
капиталы 
есебінен 
активтеріне 
(мүліктерін) 
қаржыландырып  отырғанын  байқаймыз.  2015  жылы  таза  табыс  мөлшері  2,3 
%  болса,  2016  жылы  зиян  мөлшері  1,3  %-ды  құраған.  Ал,  өндірістің 
табыстылығы,  яғни  өнімді  өндіру  және  оны  өткізуге  кеткен  шығындардың 
орнын  толтыру  (жабу)  деңгейі  бойынша  таза  табыспен  есептегенде  2015 
жылы  2,59  %  немесе  жалпы  табыс  бойынша  141,0  %  болса,  2016  жылы 
өндірістің  зияндылығы  (шығындылығы)  1,4  %,  ал  өндірістің  табыстылығы 
жалпы табыс бойынша есептегенде 79,4 %-ды құраған. 
Жалпы  пайда  өнімдерді  сату  мен  көрсетілген  қызметтердің  және  де 
сатылған өнімдер мен көрсетілген қызметтердің өзіндік құнының айырмасы 
ретінде  есептелінеді.  Жалғасатын  қызметтен  пайда  жалпы  пайдадаға 
қаржыландырулардан  түскен  кірістерді,  өзге  де  кірістерді  қосып,  әкімшілік 
шығыстар мен өзге де шығыстардың айырмасы ретінде анықталады. 
Банкроттықтың  пайда  болуының  негізгі  себептерін  келтірейік. 
Шаруашылық жүргізу жағдайын жасаудың объективті себептері: 
-  экономиканы  реформаулаудың  нормативтік  және  заң  шығаратын 
базаларының, 
қаржылық, 
ақша, 
несие, 
салық 
жүйелерінің 
жетілмегендігі; 
- инфляцияның аса жоғары деңгейі; 

 
107 
- фирманың  құнды қағаздарының нарықтық құнының төмендеуі; 
- бәсекелестің жоғарғы денгейі және соның нәтижесінде пайда болған 
сәйкес  келмейтін  өндіріс  шығындары  төмендемей,  өнім  бағасының 
төмендеуі. 
Банкрот  болу  жайында  кредитордың  өтінішпен  сотқа  баруына  негіз 
болып  борышкердің  төлеу  қабілетінің  болмауы  табылады.  Егер  борышкер 
өзінің міндеттемелерін 3 ай ішінде орындай алмаса, оның төлем қабілеті жоқ 
деп саналады. 
Қаржылық жағдайды болжау – перспективалық талдаудың негізгі міндеті. 
Талдаудың бұл түрі, шаруашылық қызыметінің қаржылық нәтижесін зерттеу 
негізінде,  болашақ  міндеттерін  анықтау,  стратегиялық  басқару  міндетттерін 
шешу үшін әкімшілікті ақпараттармен қамтамасыз етуі тиіс. Мақсақа сәйкес 
талдаудыц  жүргізу,  орта  мерзімді  болашаққа  (2-3  жыл)және  ұзақ    мерзімді 
болашаққа  негізделуі  керек.  Шеттел  практикасында,  әдетте  (5  жылдан 
жоғары)объект 
үшін 
бизнес-жоспардыболжаудың 
экономикалық 
көрсеткіштері 3-5жылға жасалады. 
Бұдан Z есебінің формуласы мынандай болады: 
.
0
,
1
6
,
0
3
,
3
4
,
1
2
,
1
5
4
3
2
1
xK
xK
xK
xK
K
Z






 
Z  
- шоттың мәні 
Банкроттық ықтималдылығы 
1,81 және одан төмен 
өте жоғары 
1,81-ден 2,70 дейін 
Жоғары 
2,71-ден 2,90 дейін 
Мүмкіндік бар 
3,0 және жоғары 
Өте төмен 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
108 

жүктеу/скачать 1,79 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: