Ы. Алтынсариннің: «Этнографиялық очерктерінде»: шариғат, үй
сынық, жесір, тоқал, ілу, жыртыс, кемпір өлді сүт ақы, сәукеле кигізу т.б.
айтылады.
І. Жансүгіровтің поэмаларындағы салт-сана, әдет-ғұрыпқа қатысты
архаизмдерді өз ішінен бірнеше топқа бөліп қарауға болады:
Ол емес және өзінің малын баққан,
Жалшы емес және байдың отын шапқан.
Кісіні ат етінен жек көретін,
Дау қуып, арыз айтып, биге шапқан. («Құлагер»)
Ақын лексикасындағы дау қуу, арыз айту және биге шағу тіркестерінің
соңғысы тіркес пассив қабатқа еніп, қазіргі кезде алдыңғы екі сыңары ғана
қолданылып жүр.
Аулақ тарт, аттың басын Алтайымнан,
Келмейтін кедей-серей бақайымнан.
Жала қып, барымтаға бәйгемді ұстап,
Жеріңді көріп тұрмын бата айырған! («Құлагер»)
Барымта – жауласқан екі рудың бірінің-бірі мал-мүлкін іштен тартып алып,
кек қайтаруы. Өштескен адамынан кек алу, құн төлеу мақсатымен
ұйымдастырылатын бұл әрекет көбіне жылқы малын айдап әкетумен іске
асырылатын.
Қарғады мұны халық, азарлады,
Әркім-ақ тұс-тұсынан бажаңдады.
Кесілсін ердің Құны Құлагерге!
Тартатын тоғыз айып сазақ бар-ды! («Құлагер»)
Ақынның үзіндіде Құлагерге адам құны төленсін демей, ердің құны
кесілсін деуінің басты себебі – ер адамның құны әйелдердікінен екі есеге
артық болған.
Архаизмдер:
Достарыңызбен бөлісу: |
