Ќазаќстан республикасыныѕ денсаулыќ саќтау министрлігі

Прокинетикалық заттар 
 
Препарат 
Шығу 
формасы 
Мӛлшерлеу режимі Жағымсыз әсерлері 
Қарсы кӛрсеткіштер 
Орталық дофамин рецепторларының блокаторлары (селективті емес прокинетиктер) 
Метоклопр
амид 
(реглан, 
церукал) 
табл. 
0,01г, 
сироп (1л – 
0,001г), 
ампула (1 мл 
– 
0,005 
немесе 0,01 г) 
10 – 20 мг- нан 
тәулігіне 3 рет 
асқа дейін 15 – 30 
мин. 
бұрын
максимальды 
тәуліктік мӛлшері 
– 60 мг. 
Шаршағыштық, 
ұйқышылдық, 
бас 
ауыруы, бас айналуы, 
экстрапирамидтік 
бұзылыстар, галакторея, 
гинекомастия, 
менструальды 
циклдің 
бұзылысы.
Асқазан-ішектен 
қан 
кетулер, эпилепсия, 
экстрапирамидтік 
бұзылыстар,
феохромацитома, 
жүктілік, 
препаратқа 
жоғары сезімталдылық. 
Перифериялық дофамин рецепторларының блокаторлары (селективті) 
Домперидо
н 
(мотилиум) 
табл. 0,01 г 
10 – 20 мг- нан 3-4
рет тәулігіне, 15 – 30 
мин. Тамаққа дейін, 
максимальды 
тәуліктік мӛлшері – 
60 мг. 
Ішінің 
ауырсынуы, 
аллергиялық 
реакиялар 
(крапивница), сирек 
– 
экстрапирамидті 
бұзлыстар 
Асқазан-ішектіен 
қан 
кетулер, механикалық 
ӛтімсіздік 
немесе 
перфорация, 
пролактинома, 
препаратқа 
жоғары 
сезімталдылық, 
жүктілік 
және 
лактация. 
Мозаприд 
(мозакс) 
табл. 0,005 
және 0,01 г 
по 5 – 10 мг 2-4 раза 
в тәул за 15 – 30 мин. 
до еды 
жиі: диарея, аузында 
құрғау, 
Ішінің 
ауырсынуы 
мүмкін: тахикардия, 
әлсіздік, бас айналу, 
есінің 
бұзылысы, 
эозинофилия, АЛТ, 
АСТ, 
ГГТП, 
триглицеридтер 
құрамының 
жоғарылауы,
препаратқа 
жоғары 
сезімталдылық, 
жүктілік және лактация 
(адекватты және қатаң 
бақыланатын 
зерттеулер 
жүргізілмеген) 

100 
Қосымша 2. 
Антисекреторлы препараттар
 
Препарат 
Шығу формасы 
Мӛлшерлеу 
режимі 
Жағымсыз 
әсерлер 
Қарсы 
кӛрсеткіштер 
1 
2 
3 
4 
5 
М
1
-холинолитиктер 
Селективті емес
Атропин 
0,1%-1,0 мл, амп. 
т/а, б/е т/і 0,1 мл.-
0,1% ер-сі 
аузында 
құрғау, 
аккомодация 
бұзылысы, 
тахикардия, 
зәр 
шығару қиындауы, 
ішек атониясы бас 
айналу 
глаукома, 
простата 
аденомасы, 
қуық 
атониясы, іш 
қату, 
гипокинетика
лық 
тип 
бойынша 
ӚШЖД, 
рефлюкс-
эзофагит, 
ӛңеш 
ахалазиясы 
Платифилл
ин 
0,2%-1,0 мл, амп. 
т/а 
1,0 
мл.-
0,1%ер-сі. 
Метацин 
0,1%-1,0 мл, амп. 
т/а, б/е, т/і 1,0 мл.-
0,1%ер-сі. 
селективті 
Пирензепин, 
(риабал, 
гастроцепин) 
таб. 25 и 50 мг-
нан 
50 мг-нан 2 рет 
тәулігіне 30 мин. 
Тамаққа 
дейін 
Максимальді 
тәуліктік мӛлшері 
– 200мг 
аузының құрғауы 
мүмкін, 
кӛру 
бұзылысы, диарея, 
тәбеттің 
жоғарылауы 
Жүктіліктің 
бірінші 
триместрі, 
простата 
аденомасы, 
препаратқа 
жоғары 
сезімталдылы
қ 
1 
2 
3 
4 
5 
Телензепин 
таб. 5 мг-нан. 
5 мг-нан. Күніне 2 
рет, 
30мин 
тамаққа дейін 
Сирек: 
аузында 
құрғау, 
диарея, 
нәжісінің 
бұзылысы, тәбеттің 
жоғарылауы 
Жүктіліктің 
бірінші 
триместрі, 
простата 
аденомасы, 
препаратқа 
жоғары 
сезімталдылы
қ 
Н
2
- гистамин рецепторларының блокаторлары 
Ранитидин Табл. 150 немесе 300 мг 
150 мг. Күніне сирек 
– 
бас препаратқа 

101 
(ациран, 
ранисан, 
рантак) 
2 рет (таңертең 
немесе кешке) 
немесе 300 мг.
Жатар алдында 
ауыруы, 
бас 
айналуы, 
теріде 
бӛртпелер, 
гинекомастия, 
аменорея, 
импотенция, 
гепатит, 
қарыншалық 
аритмиялар, 
лейкопения, 
тромбоцитопения 
жоғары 
сезімталдылы
қ, 
жүктілік 
және 
лактация. 
Фамодитин 
(квамател, 
ульфамид) 
Таблеткалар 
20 
және 
40мг-нан; 
Амп: 20 мг-нан. Құрғақ 
заттан +5 мл. ерітінді 
20 мг. Күніне 2 
рет (таңертең 
және 
кешке) 
немесе 40 мг 
жатарда. 
Т/і 
тамшылай 
20 
мг-нан. Күніне 
2 рет 
сирек 
– 
бас 
ауыруы, 
аузында 
құрғау, 
тәбеттің 
тӛмендеуі, диарея 
немесе іш қату, 
терілік 
бӛртпе, 
холестазды сарғаю, 
аритмия, психика 
бұзылысы, 
панцитопения, 
қалтырау 
препаратқа 
жоғары 
сезімталдылы
қ, 
жүктілік 
және 
лактация. 
Протонды помпаның ингибиторлары* 
Омепразол 
(лосек, 
омез) 
капсула 20 мг-нан. 
20 мг-нан күніне 
1-2 рет 
Сирек - лоқсу, ішінің 
ауырсынуы, 
метеоризм, 
диарея, 
бас 
ауырсынуы, 
әлсіздік, бас айналу,
терілік бӛртпе, ұзақ 
қабылдағанда 
- 
асқазанның 
энтерохромафинді 
жасушаларының 
гиперплазиясы, 
кандидамикоз, 
метеоризм, диарея, 
ішінің ауырсынуы, 
трансаминаза 
деңгейінің 
жоғарылауы, 
панцитопения, 
бӛртпе. 
препаратқа 
жоғары 
сезімталдыл
ық, жүктілік
Эзомепразо
л (нексиум) 
таб. 20 және 40 мг. 
20 мг-нан күніне 
2 рет 
Ланзопразо
л (ланзап, 
лансобел) 
капсула 20 мг, 30 мг. 
20 мг-нан күніне 
1 рет, таңғы асқа 
дейін. 
Пантопразо
л 
(контролок, 
пантап) 
капсула 20 және 40 мг. 40 мг-нан күніне 
1 рет, таңғы асқа 
дейін. 
Рабепразол 
(париет, 
рабемак) 
таб. 10 және 20 мг 
(ішекте еритін) 
10-20 
мг-нан 
күніне 
1 
рет, 
таңертең. 

102 
Қосымша 3.
Антацидті заттар
Препарат 
Шығу 
формасы 
Мӛлшерлеу режимі 
Жағымсыз әсерлер мен
қарсы 
кӛрсеткіштер
Гидроокиси 
алюминий және
магния + Д-
сорбитол
(Альмагель, 
альмагель А:
құрамында 
қосымша 
анестезин)
170 мл-ден
флакондағы
суспензия 
бір ішкенде 1-2 ас 
қасық 
Үлкен мӛлшерде тағайындағанда 
іш қату және ұйқышылдық. 
Жүктілік және бүйректің ауыр 
бұзылыстарында 
қарсы 
кӛрсетілген. 
Коллоидты 
алюминий 
фосфаты + гель 
пектина + агар-
агар 
(фосфалюгель) 
16 г пакеттер бір ішкенде 1-2 пакет, 
стаканның ½ су құйып 
араластырып не аз 
мӛлшер сумен ішуге 
болады 
альмагельдегідей 
Аюминия 
гидроокись + 
гидроокись 
магний (ремагель)
260 мл-ден 
пластмас 
флакондағы 
суспензия 
бір ішкенде 2 шай 
қасық 
альмагельдегідей 
Гидроокись 
алюминияй + 
гидроокись 
магний (маалокс) 
Таблеткалар, 
флакондағы
суспензия
250 мл-ден,
пакеттегі 
суспензия (1 
пакет -15 мл) 
1-2 таблетка (шайнау), 
бір ішкенде 1 ас қасық 
– немесе 1 пакет
Жағымсыз 
әсерлер
альмагельдегідей.
Қарсы кӛрсеткіштер: бір уақытта 
тетрациклин 
қатарындағы 
дәрілермен бірге қосылғанда 
ауыр 
бүйрек 
қызметінің 
бұзылыстары 

103 
Қосымша 4. 
Интрагастральды рН-метрия кӛрсеткіштері бойынша секреторлы 
реакцияның тҥрлері 
 
Қышқыл түзілу 
рН corpus компенса
ция 
атропинді 
тест 
атропин
о-
содолық 
тест 
рН corpus 
тітіркендіргі
шке 
Содолық 
тест 
Қалыпты 
қышқыл 
түзілу, 
«+» 
атропинді 
тестпен 
компенсирленген 
2 и < 
«+» 
«+» 
«+» 
жүргізілмей
ді 
10 – 20 мин 
Гиперхлоргидрия 
субкомпенсирленген 
және 
декомпенсирленген 
«-» не «+» атропин 
тестімен 
2 и < 
«-» 
«-» 
«+» не 
«-» 
жүргізілмей
ді 
10 
минуттан 
аз 
қышқыл 
түзілуші 
без 
қоздырғышы 
сақталған 
гипохлоргидрия 
2,1 – 6,8 
«+» 
жүргізілме
йді 
жүргізіл
мейді 
рН 
1,1 и > 
жүргізілме
йді 
қышқыл 
түзілуші 
без 
қоздырғышы 
тӛмендеген 
гипохлоргидрия 
4 – 6,8 
«+» 
жүргізілме
йді 
жүргізіл
мейді 
рН 
0,5 – 1,1 
жүргізілме
йді 
Ахлоргидрия
6,9 и > 
«+» 
жүргізілме
йді 
жүргізіл
мейді 
рН 
ӛзгермейді 
жүргізілме
йді 

104 
Қосымша 5 
Гепатодуоденальды аймақтың қалыпты жағдай және патология 
кезіндегі ультрадыбысты кӛрінсі 
 
Бауыр 
Сипаты:
Құрсақ қуысының жоғарғы бӛлігінде орналасқан ас қорыту 
жүйесінің мүшесі. 
Қалыпты жағдайда:
Ультрадыбыстық зерттеуде оң жақ қабырға астында 
орналасқан тегіс, анық, үзіліссіз жиектерімен орташа эхогенді зат ретінде 
анықталады. 
Ӛлшемі: 

Оң жақ бӛлігі –150 мм-ге дейін, сол бӛлігі, қалыңдығы – 50-60 мм; 

алдыңғыартқы: ортабұғаналық сызық бойынша – 12-13 см, орта сызық 
бойынша – 4-5 см, сол парастренальды сызық бойынша – 0-3 см; 

тӛменгі жиектен жоғарғы беткейге дейін: ортабұғаналық сызық 
бойынша – 12-14 см, орта сызық бойынша – 8-10 см, сол парастренальды 
сызық бойынша 0-3см. Түсті доплерлік суреттеу кезінде:бауыр 
артерияларының 
бұтақтары 
мен 
қақпалы 
венаның 
бауырішілік 
бұтақтарында қанағысы – бір бағытты, ламинарлы, ал бауыр веналарында 
– қарама-қарсы бағытты, ламинарлы.
Патологиялар нҧсқасы 
Клиникалық маңызы 
Бауырдың 
оң 
бӛлігінің 
«тіл 
тәрізді» ұзаруы 
Ридель бӛлігі қалыпты *анатомиялық 
вариант). 
Бауырдың шеткері жіңішкеретін 
параллель қабырғаларымен түтікті 
құрылыс 
Бауырлық ӛзектер 
Эхоқұрылыстың ӛзгеруінсіз бауыр 
кӛлемінің ұлғаюы 
Гепатиттер, бауыр циррозының ерте 
кезеңдері, 
үлкен 
қанайналым 
шеңберінде іркіліс, майлы дистрофия, 
портальды гипертензия, біріншілік 
ісіктер, 
обырдың 
метастазы, 
шистосомоз. 
Бауыр кӛлемінің кішіреюі 
Бауыр 
циррозының 
терминальды 
кезеңдері. 
Паренхиманың 
эхогенділігінің 
жоғарылауы
Майлы 
дистрофия 
(алкоголизм, 
қантты 
диабет 
кезінде), 
гликогеноздар, 
уытты 
зақымдану 
(мысалы химиотерапияда), созылмалы 
гепатиттер, милиарлы гранулематоз 
(мысалы, туберкулезде), созылмалы 
(іркілісті) 
жүрек 
жеткіліксіздігі, 
инфекциялық аурулар (инфекционды 
мононуклеоз, бруцеллез), Вильсон-

105 
Коновалов ауруы, фруктозаны кӛтере 
алмау, Рейя синдромы, тамақтану 
бұзылысы 
Перипортальды 
аймақтың 
эхогенділігінің жоғарылауы 
Холецестит, холангит, инфекционды 
мононуклеоз, 
лимфома, 
гепатоцеллюлярлы 
карцинома, 
холангиокарцинома, перипортальды 
фиброз, 
фиброзды 
- 
кистозды 
дегенерация, 
шистосомоз, 
энтеробилиарлы 
фистула, 
сфинктеротомия. 
Паренхиманың 
эхогенділігінің 
тӛмендеуі 
Жедел 
гепатиттер, 
жүрек 
жеткіліксіздігі 
кезінде 
үлкен 
қанайналым шеңберінде іркіліс 
Паренхиманың ошақты біркелкі 
еместігі
Түйінді гиперплазия (дамудың тума 
аномалиясы). 
Паренхиманың диффузды біркелкі 
еместігі 
Бауырдың циррозы мен фиброзы
Тегіс емес, бұдыр жиек 
Бауыр циррозы, бауыр жиегінің 
аймағында орналасқан метастаздар 
Тегіс 
жиегімен 
жалғызданған 
эхогенді түзілім
Гемангиома, аденома, ісік, солитарлы 
метастаз, абсцесс, киста (соның 
ішінде 
паразитарлы),
экстрамедуллярлы гемопоэз. 
Жалғызданғын 
анэхогенді 
дӛңгеленген 
түзілім 
тегіс 
жиегімен, ішкі эхоқұрылысымен
Кисталар: қан құйылумен, іріңдеумен, 
паразитарлы (мысалы, эхинококкты), 
абсцесс, некроздық ӛзгерген ісік 
Акустикалық 
кӛлеңкесімен 
гиперэхогенді 
жалғызданған 
түзілім
Бауыр кальцификаты
Периферияның 
гипоэхогенді 
айналмасымен 
біркелкі 
эхоқұрылысымен 
жалғызданған 
түзілім. 
Гепатома 
Артқы қабырғаның күшеюімен, 
тегіс емес жиегімен және ішкі 
тұнбамен гипоэхогенді құрылысты 
түзілім 
Абсцесс (бактериальды, амебалы) 
инфицирленген киста. 
Бауыр 
капсуласы 
мен 
паренхимасының 
арасында 
анэхогенді немесе аралас эхогенді 
аймақтар анэхогенді немесе аралас 
эхогенді аймақтар 
Капсулаастылы 
гематомалар, 
биломалар 
Бауыр жанында орналасқан бірақ Экстракапсулярлы 
гематомалар, 

106 
капсуладан тыс
биломалар 
Кӛптеген ошақты түзілімдер 
Макронодулярлы бауыр циррозы, 
кӛптеген 
абсцесстер, 
кӛптеген 
гемангиомалар, кӛптеген метастаздар, 
лимфома, гематомалар 
Дорсальды 
псевдокүшею 
симптомдарымен 
және 
тегіс 
жиекті анэхогенді түзілім
Поликистоз 
Бауыр 
қақпасында 
әртүрлі 
диаметрлі тамырлар «шумағы»
Порто-портальды 
анастомоздар 
(біріншілік бауыр ісігінде, портальды 
фиброз, 
біріншілік 
портальды 
фиброзда). 
Диафрагмаасты 
орналасқан 
эхонегативті түзілім 
Бауыр гематомасы
 
Ӛт қабы 
Сипаты:
ӛт жиналатын қуысты мүше. 
Қалыпты жағдайда:
УДЗ-де бауырға жабысқан алмұрттәрізді, сопақ 
немесе тегіс жиекті түрінде анықталады: қабырғасы – бірқабатты, жіңішке. 
Ұзындығы - 10 см дейін: қалыңдығы - 5см дейін, кӛлемі - 14-15 мл, 
қабырға қалыңдығы - до 2 мм: жиырылғанда 2-5 мм жалпы бауыр ӛзегінің
диаметрі - 3-4 мм, жалпы ӛт ӛзегінің диаметрі - 5-6 мм. 
Патологиялар нҧсқасы 
Клиникалық маңызы 
Кӛрінбейтін ӛт қапшығы 
Аномальды орналасу (эктопия), тума 
гипоплазия немесе агенезия, қуыстың 
толық таспен бітеліп кішіреюі, зерттеуге 
дұрыс дайындықсыз (ашқарын емес), 
оперативті алынған ӛт қабы гангренозды 
холецистит, ӛт қабының обыры, жедел 
бауыр жеткіліксіздігі 
Түрлері ӛзгерісі, жалғызданған 
немес кӛптеген бүгілімдер 
Құрылыс аномалиясы 
Ӛлшемдерінің үлкеюі (кӛлденең 
диаметрі 4см-ден астам) 
қабыну, шемен, ваготомиядан кейін, 
аштық, майы аз диета, парентеральды 
тамақтану 
Ӛлшемдерінің кішіреюі 
созылмалы холецистит, майлы тағам 
қабылдағаннан 
кейін 
ӛт 
қабының 
жиырылуы
Қабырғаларының қалыңдауы 
Жедел және созылмалы холецистит, 
аденомиоматоз, ӛт қабының обыры,
гепатит, ӛт қабының лимфомасы
Айқын емес, жиегі тегіс емес, 
қалыңдау 
және 
қабырға 
құрылысының беркелкі еместігі, 
Қабыну

107 
біртүрлі немесе эхогенді қуыс 
Диффузды қалыңдау және кішкене 
ӛкӛлемді гипер және анэхогенді 
аймағымен 
біркелкі 
емес 
құрылысты қабырға, қабырға іші 
жиегімен полиптәрізді құрылыс 
Ӛт қабының аденомиоматозы 
Тегіс емес ұяшықты гипо-, гипер 
және анэхогенді аймақтарымен 
құрылыс,
Шектелген аденомиоматоз, ӛт қабы рагы 
(бастапқы кезеңі, инфильтратция түрі) 
 
Бауыр ішілік өт өзектері 
Сипаты:
өтті өткізетін өзектер жүйесі. 
Қалыпты жағдайда:
УДЗ кезінде қабырғалары параллель, бауыр 
перифериясына қарай жіңішкеретін түтік тәрізді құрылым анықталады: 
сегментарлы және субсегментарлы өзектер диаметрі 1 мм дейін, бөліктері 
2-4 мм. 
Патологиялар нұсқасы 
Клиникалық маңызы 
Бауырда 
түтік 
тәрізді,
интрасегментарлы, 
жіңішке 
қабырғалы, 
біртекті 
құрамды 
эхогенді 
сұйықтық, 
дистальді 
псевдонығайтылған әсермен. 
Бауырішілік өт жолдарының туа пайда 
болған эктазиясы
Бауыр 
паренхимасының 
қалаңдығында, 
қақпа 
венасы 
тармақтарының бойымен жіңішке 
қабырғалы, дұрыс емес формалы 
эхогенді түзіліс 
Бауырішілік өт жолдарының кистасы 
Бауыр ішілік өт жолдарының 
кеңеюі және өт қабының ұлғаюы 
ұйқы безі басының обырында, өт 
қабының 
шемені, 
өт 
қабының 
өзектерінің 
төменгі 
бөлігіндегі 
обструкциясы.
Өт қабының ұлғаюынсыз және 
бауырлық 
емес 
өзектердің 
кеңеюінсіз, 
бауыр 
ішілік 
өзектердің кеңеюі
жалпы өт жолдарының обырында, 
холангиокарциномада, бауыр қақпасы 
лимфа түйіндерінің ұлғаюында, өт 
қабының 
өзектерінің 
төменгі 
бөлігіндегі обструкциясы.
Жалпы өт өзектері
Сипаты:
Бауырлық емес өт шығаратын өзектер болып табылады: жалпы 
бауырлық өзектің және қапшықтық өзектің қосылуынан пайда болады.
Қалыпты жағдайда:
диаметрі 5-6 мм болатын, параллельді түзу 
қабырғалы түтік тәрізді құрылым. 
 Патологиялар нұсқасы 
Клиникалық маңызы 
Кеңею 
Холедохолитиаз 
кезінде, 
ӨШЖ 

108 
обструкциясы, 
ӨШЖ, 
ұйқы 
безі 
басының, үлкен дуоденальды иілімнің 
обырында, жалпы дуоденальді иілімнің 
обырында, жалпы бауыр өзегінің 
обырында, бауырлық - 12 -елі ішіектік 
байлам 
аймағының 
лимфоаденопатиясында, холедохеальді 
дивертикул, холангит 
Тарылу 
Өт қапшығынан тыс қысылу (мысалы, 
ұйқы безі басының обырында) 
Кеңістікте эхогенді түзіліс
Тас, 
ірің, 
холангиокарцинома, 
аденокарцинома, құрттар, өзекішілік 
гепатома. 
Ұйқы безі 
Сипаты:
бөлікті, ұсақ түйіршікті құрылымды, айқын, тегіс контурлы 
біртекті гипоэхогенді түзіліс; пішіні – әртүрлі; тамырлық «маркерлармен»
анықталады - қолқа, төменгі қуысты вена, а. mesenterica superior, v.lienalis. 
Қалыпты жағдайда:
Басы аймағының қалыңдығы – 3,5 см дейін, денесі – 
2,5 см дейін, құйрығы – 3,0 см дейін; ұзындығы– 15 см дейін; панкреаттық 
өзек – көкбауырлық венаға параллельді түтік тәрізді құрылым ұйқы безі 
қалыңдығында – 1-2 мм дейін. 
 Патологиялар нұсқасы 
Клиникалық маңызы 
«Сегментарлы » құрылым 
Даму аномалиясы
Өлшемдеренің 
диффузды 
ұлғаюы 
Қабыну (панкреатит). 
бездің бір бөлігінің ошақты 
ұлғаюы (басы, денесі, құйрығы),
контурының 
деформациясы 
және өзілуі, гетерогенділік, без 
өзектерінің кеңеюі 
Ұйқы безінде көлемді түзіліс (мысалы, 
басының обыры). 
Өлшемдеренің ұлғаюы 
Созылмалы 
панкреатит, 
жастық 
инволюция (кәрі жаста). 
Эхогенділіктің 
диффузды 
төмендеуі, 
біртекті 
емес 
эхогенділік, 
контурларының 
өзгеруі 
Жедел қабыну (панкреатит). 
Паренхима 
эхогенділігінң 
диффузды 
тегіс 
емесжоғарылауы
Созылмалы 
қабыну 
(панкреатит), 
кәдімгі 
инфильтрация 
(мысалы,
қантты диабетте). 
Кисталы түзіліс 
Киста, кистозды обыр, біріншілік 
некроз 
немесе 
екіншілік 
ісік, 
микрокистозды аденома, псевдокиста, 
абсцесс, 
жалпы 
өт 
жолдарының 

109 
кеңейген бөлімі, гематома. 
Гиперэхогенді қосулар 
Кальцинаттар («тасттыі» панкреатитте, 
жиі алкогольдіде). 
Ұйқы безінің алдыңғы жағында 
орналасқан сұйықтықты түзіліс 
Псевдокиста, цистаденома. 
Айқын контурлы, орталықта 
интенсивті 
және 
шеткеріде 
төмен интенсивті эхосигналды, 
овоид тірізді түзіліс
Ұйқы безінде метастаздар. 
Тегіс 
немесе 
тегіс 
емес 
контурлы 
және 
дистальды 
псевдонығайтылған анаэхогенді 
түзіліс
Псевдокисталар, 
абсцестер, 
цистоаденомалар, 
псевдотуморозды 
созылмалы панкреатит. 
Газ структуралы әртекті түзіліс Абцесс ішінде анаэробты инфекция. 
Ұйқы безі алдында гипо – 
немесе анэхогенді түзіліс 
Сальниктің қапшыққа түсуі. 
Сальникті қапшыққа түсуі 
Жедел панкреатит, панкреонероз. 
Панкреаттық (вирсунгов) өзек 
Сипаты:
көкбауырлық венаға параллельді, түтік тәрізді құрылым ұйқы 
безі қалыңдығында: 85% науқаста көрінеді. 
Қалыпты жағдайда:
диаметрі 2 мм дейін 
Патологиялар нұсқасы 
Клиникалық маңызы 
Өзектің кеңеюі 
Жедел және созылмалы панкреатит, 
ұйқы без басының ісігі, жалпы 
панкреаттық 
және 
жалпы 
интрапанкреаттық 
өзектегі 
тастар, 
операциадан кейінгі стриктуралар
Кеңістікте эхопозитивті түзіліс 
Өзектік панкреатолитиаз
Қақпалық вена
Сипаты:
АІЖ, ұйқы безінен, көкбауырдан қанды бауырға әкелетін ірі 
вена. 
Қалыпты жағдайда:
УДЗ-да түзу параллельді қабырғалы, түтік тәрізді 
құрылым анықталады, диаметрі 12 мм дейін. 
Патологиялар нұсқасы 
Клиникалық маңызы 
Бағананың және бөлік 
тармақтарының кеңеюі 
Портальді гипертензия, бауырішілік тосқауыл, 
сублейкемиялық 
миелоз 
(миелофиброзе) 
кезіндегі іркілісті жүрек жеткіліксіздігі 
Ошақты тарылу 
Бауыр 
астылық 
тосқауыл 
(ісіктермен, 
инфильтраттармен қысылу)
Кеңістікте 
эхогенді 
түзіліс 
Тромб (ісіктік, жиі біріншілік бауыр және бүйрек 
ісігінде) 
 

110 
Бауырлық веналар 
Сипаты:
Параллельді түзу анық емес қабырғалы түтік тәрізді құрылым.
Қалыпты жағдайда
: ұшынан 2-3 см қашықтықта диаметрі 10-14мм дейін 
және дистальді аймақтарда 6-8 мм дейін.
Патологиялар нұсқасы 
Клиническое значение 
Кеңею 
Бауыр үстілік тосқауылды портальді 
гипертензия, жедел және созылмалы 
жүрек жеткіліксіздігі, жүректің оң 
жақ бөліктерінің ісіктері, бауыр 
веналарының тромбозы
Ұшының тарылуы, қабырғасының 
қалыңдауы, кеңістігінде тромб 
Бадда-Киари синдромы
Бауыр веналарының «ампутациясы» Бауыр ісігі 
Жалпы бауыр өзегі 
Сипаты:
Қақпа венасының алдында орналасқан параллельді түзу 
қабырғалы, түтік тәрізді құрылым; оң және сол бөліктік өт өзектерінен 
бауыр қаақпасы аймағында түзіледі: бауырдан тыс ӨШЖ болып табылады.
Қалыпты жағдайда:
диаметрі 3-4 мм. 
Патологиялар нұсқасы 
Клиникалық маңызы 
Кеңістіктің кеңеюі 
Бауыр қақпасы аймағынан тыс 
қысылу, әдетте ұлғайған лимфа 
түйіндерімен. 
 
Көкбауыр 
Сипаты:
Құрсақ қуысында орналасқан, қан жасау жүйесінің жұпсыз 
мүшесі. 
Қалыпты жағдайда:
УДЗ-де сол жақ қабырға астында орналасқан, 
алдыңғы төменгі беткейінде иілген, серпо тәрізді түзіліс анықталады; 
құрылымы ұсақ торлы, тегіс, тіндік құрылымдардан көріну интенсивтілігі 
бауырға қарағанда төмен, қалыңдығы – 5 см дейін, ені –7 см дейін, 
ұзындығы – 12 см, көкбауыр вена диаметрі – 5 мм. 
Патологиялар нұсқасы 
Клиникалық маңызы 
Өлщемдері 
1,5х2,0 
см 
көкбауырдың төменгі қырымен, 
көкбауыр 
паренхимасында 
изоэхогенді, овальді түзіліс 
Көкбауырдың қосымша бөлігі. 
Өлшемдерінің ұлғаюы 
Инфекциялық 
аурулардан 
(инфекционды 
мононуклеоз, 
туберкулез, 
қызылша, 
малярия, 
лейшманиоз және т.б.) жедел қабыну 
(спленит), 
портальді 
гипертензия, 
кавернозды гемангиома, метастаздар, 

111 
серпо 
тәрізді-жасушалық 
анемия, 
полицитемия, лейкоздар, лимфомалар, 
лимфогранулематоз. 
Эхогенділіктің 
диффузды 
төмендеуі 
Жедел қабыну (спленит). 
Эхогенділіктің 
диффузды 
жоғарылауы
Созылмалы қабыну (спленит). 
Паренхимада эхогенді түзіліс 
Инфаркт, гематома, абсцесс, ісік, 
метастаздар, гемангиома. 
Айқын емес контурлы және 
төмендеген эхогенділікті ошақты 
түзіліс 
Жедел 
сатысында 
көкбауыр 
инфарктысы. 
Айқын контурлы және жоғары 
эхогенділікті ошақты түзіліс 
Кеш сатысында көкбауыр инфарктысы 
Айқын емес контурлы эхогенді 
түзіліс 
және 
гмперэхогенді 
қосылулар 
Жедел фазасында көкбауыр абцесі. 
Айқын 
контурлы 
ошақты, 
анэхогенді 
түзіліс, 
дистальды 
күшеюмен 
Киста, соның ішінді паразитарлы 
(эхинококкозда) гематома 
Акустикалық 
көлеңкемен 
гиперэхогенді түзіліс 
Абцесс 
кезіндегі 
кальцификат, 
туберкулезде, 
токсоплазмозда, 
гематомаларда, флебиттерде 
Паренхиманың 
көп 
бөлігін 
алатын, әртнкті құрылымды және 
аралас эхогенді мультилокулярлы 
түзіліс
Көкбауыр лимфосаркомасы 
Дуглас 
кеңістігінде 
бос 
сұйықтықтың болуы 
Көкбауырдың жыртылуы 
 
Құрсақ қуысы
Сипаты: 
іш қуысы құрсақ қабырғасымен шектелгенр, жоғарыдан- 
диафрагмамен, төменнен - кіші
жамбасқа кіреді; УДЗ-да бауыр, өт қабы, 
асқазан, ішектер және қан тамырлары көрінеді. 
Қалыпты жағдайда:
құрсақ қуысында бос сұйықтық және газ болмауы 
керек. 
Патологиялар нұсқасы 
Клиникалық маңызы 
Құрсақ 
қуысында 
эхомөлдір 
сұйықтық
Іркілісті жүрек жеткіліксіздігіндегі 
асцит, нефротикалық синдромдағы, 
құрсақ қуысының біріншілік ісігінде, 
метастаздарындағы бауыр, травма 
кезіндегі 
қан, 
құрсақ 
қуысы 
мүшелерінің жыртылуы. 
Ішектерді қысатын және олардың Құрсақ псевдомиксомасы

112 
қимылын 
шектейтін, 
құрсақ 
қуысында эхогенді сұйықтық. 
Құрсақ қуысында бос газ 
Асқазанның жыртылуы 
Құрамында 
сұйықтық 
бар, 
қосымша түзіліс.
Ішектердіңі 
қосарлануы,шажырқай
кистасы,лимфалық кисталар
Паренхиматозды 
мүшелердің 
паренхимасымен 
байланысты 
кистозды түзіліс
Абсцесс, киста, ішек дивертикулы, 
аппендикс 
мукоцелесі, 
гематома, 
эхинококкоз. 
Паренхиматозды 
мүшелердің, 
ішектің паренхимасынан тыс 
эхогенді түзіліс
Лимфа 
түйіндерінің 
ұлғаюы, 
лимфома, ісіктер, гематома
Диафрагма қасында орналасқан 
эхогенді түзіліс 
Диафрагма астылық абцес
c
, киста,
қолқа аневризмасы, диафрагмалық 
жарық, эхинококты киста, ісіктер,
бауыр абсцессі. 
Диафрагма астында орналасқан 
эхогенді түзіліс 
Бауыр гематомасы 

113 
Қосымша 6.
Созылмалы холециститтің физикалды симптомдары 
Созылмалы холециститтің физикалды симптомдарының жіктемесі 
(Я.С. Циммерман, 2006) 
Симптомд
ар 
топтары 
Симптомдардың түзілу механизмі
Созылмалы 
холециститтің 
өту ағымы 
I 
Билиарлы 
жүйенің 
сегментарлы 
рефлекстарымен байланысты симптомдар:
Макензи, 
Боаса 
нүтелері, 
терілік 
гиперестезия 
Захарьина-Геда 
зонасы, 
Алиев симптомы, Айзенберга- I. 
Созылмалы 
холецистит, 
өршу 
фаза
II 
Дененің оң жақ бөлігінде, сегментте емес
орналасқан 
рефлекторные 
ауырсыну 
нүктелері және зоналары, билиарлы жүйе 
иннервациясы: Мюсси, Бергман, Йонаш, 
Харитонов, Лапинский симптомдары 
Созылмалы 
холециститтің 
жиі рецидивті 
ағымы 
III* 
Осы симптомдармен (Мерфи, Керра, 
Гаусмана, Лепене-Василенко) немесе өт 
қабының 
тітіркенуімен 
байланысты 
(ирритативті 
симптомдар 
Ортнера-
Грекова, Айзенберга- II). 
Созылмалы 
холецистит,
ремиссия 
фазасында 
*- III топтағы симптомдарда және I топтағы оң симптомдарды ұсынбайды, 
себебі олар науқаста интенсивті ауырсынуды тудырады. 
Алиев симптомы
– СТХ айқын өршу сатысында ауырсыну пальпация 
жасалып жатқан саусақтың астында ғана емес өт қабына қарай тереңге 
беріледі. 
Айзенберг -I

симптомы 
–
оң жақ жауырынның төменгі ұшынан төмен 
қабырғаны алақанмен соққылағанда ауырсыну сол жерде ғана емес, өт 
қабына қарай тереңге беріледі.
Мерфи симптомы
 –
сол жақ жанға жатқызып, отырғызып немес тұрғызып 
анықтайды. Дәрігіер артынан оң жағынан дем шығарған кезде, оң жақ 
қолының 3-4 саусақтарынң бүгілген ұшын оң қабырға астында, өт қабы 
нүктесіне тереңге енгізеді; науқастың терең тыныс алуын сұрайды, егер 
дем шығару кезінде науқас оны кенет тоқтатса, симптом оң болып 
саналады.
Керра симптомы
– ауырсыну өт қабының нүктесін дем шығару кезінде 
терең пальпациялағанда пайда болады . 
Ортнера - Грекова симптомы
– оң жақ қабырға қырын алақанмен 
соққылағанда ауырсыну пайда болады. 
Айзенберга-II симптомы
 
– науқас күшпен аяғының ұшынан өкшеге 
түскенде, ауырсынуды сезеді. 
 
 

114 
 
Өт қабы және өт шығару жолдарының аурулары кезіндегі ауырсыну 
нүктелері 
Сурет 1 
Өт қабы және өт шығару жолдарының аурулары кезіндегі ауырсыну 
нүктелері
: 
1 – Бергман нүктесі 
2 – Мюсси-Георгиевский нүктесі 
3 – өт қабы нүктесі (Маккензи нүктесі) 
4 – Лапинский нүктесі 
5 – Йонаш шүйде нүктесі 
6 – Харитонов нүктесі 
7 – оң жақ тізе асты нүктесі 
8 – Боас нүктесі (кеуденің артқы беткейіндегі X – XI қабырға деңгейінде 
паравертебральды сызықтың бойымен ). 

115 
Қосымша 7. 
Сау адамдардағы өттің физика - коллоидты құрамы, микроскопиялық 
көрінісі және биохимиялық құрамы 
 
Өт порциясы 
«А» 
«В» 
«С" 
Өттің физико-коллоидты құрамы
Түсі 
алтын-сары 
қоңыр-оливкалы 
ақшыл-сары 
Мөлдірлігі 
мөлдір 
мөлдір 
мөлдір 
Салыстырмалы тығыздығы
1009,8

1,1 
1022,2

2,7 
1008,3

0,9 
рН 
7,1 

0,1 
6,9 

0,1 
7,7 

0,1 
Көру алаңындағы өттің микроскопиялық көрінісі 
Цилиндрлі эпителий 
біреуден 
біреуден 
біреуден 
Лейкоциттер 
5 дейін 
10 дейін 
5 дейін 
Лейкоцитоидтар 
5 дейін 
10 дейін 
5 дейін 
Холестерин кристалдары 
1 - 2 
1 - 2 
1 - 2 
Билирубинат кальций 
1- 2 
3 - 4 
1 -2 
Май қышқылының кристалдары 
жоқ 
1 - 2 
жоқ
Шырыш 
жоқ 
жоқ 
жоқ 
Паразиттер 
жоқ 
жоқ 
жоқ 
Биохимиялық зерттеулер (ммоль/л) 
Липидті кешен 
1,67 ± 0,23 
8,99 ± 0,43 
3,42 ± 0,28 
Холий қышқылы 
3,54 ± 0,56 
19,48 ± 0,13 
3,76 ± 0,31 
Холестерин 
1,54 ± 0,07 
8,04 ± 0,72 
2,38 ± 0,27 
Холато-холестеринді коэффициент 
2,2 ± 0,8 
2,9 ± 0,2 
2,0 ± 0,2 
Фосфолипидтер 
0,19 ± 0,01 
3,63 ± 0,41 
0,38 ± 0,003 
Билирубин 
2,05 ± 0,17 
3,8 ± 0,38 
1,04 ± 0,07 
Кальций 
1,1 ± 0,1 
1,4 ± 0,05 
1,3 ± 0,08 
Сиал қышқылы 
62 ± 4 бр. 
130 ± 12 бр. 
76 ± 6 бр. 
С-реактивті ақуыз 
теріс 
теріс 
теріс 

116 
Қосымша 8 
Ұйқы безі ауруларындағы ауырсыну нүктелері және зоналары 
Сурет.2. Ұйқы безі ауруларындағы ауырсыну нүктелері және зоналары: 
С – Дажарден нүктесі, О – Мейо-Робсон нүктесі, АВС – (үшбұрыш) 
Шоффара зонасы, АКО – Губергриц зонасы, СО - без пальпация сызығы,
М – Малле - Ги нүктесі. 
Ауырсыну нүктелерін пальпациялаған кездегі симптомдар: 
 

Холедохопанкреаттық аймақтың ауырсынуы – 
«Шоффар үшбұрышы» -
іштің оң жақ жоғарғы квадрантында, тік бұрышты екіге бөлетін
биссектриса. Ұйқы безінің басы зақымдалғанын көрсетеді.
 

 М. Губергриц – Скульский ауырсыну аймағы 
– сол жақтағы симметриялы 
аймақ. Ұйқы безі денесінің зақымдалғанын көрсетеді. 

 Дежарден ауырсыну нүктесі - 
кіндікті оң қолтық асты ойығымен 
байланыстыратын сызық, кіндіктен 6 см жоғары орналасқан. Ұйқы безі 
басы зақымдалғанын көрсетеді. 

 Мейо - Робсон1 симптомы –
алдыңғы ауырсыну нүктесі. Кіндікті сол 
қабырға қырымен байланыстыратын, үштен бір бөліктегі жоғарғы сызық, 
осы жерді басқанда ауырсынады. Ұйқы безі денесінің зақымдалғанын 
көрсетеді. 

 Мейо - Робсон 2 симптомы
 – 
артқы ауырсыну нүктесі. Сол жақ қабырға -
омыртқа 
бұрышын 
басқанда 
ауырсыну. 
Ұйқы 
безі 
құйрығы 
зақымдалғанын көрсетеді.

117 
29.01.13ж басуға қол қойылды 
7,25 есепті-баспа табағы 
Пішімі 60/84 1/18 100 дана 
ҚММУ – баспаханада басып шығарылды 
Қараганды қаласы, гоголь кӛшесі 40