Есептеуіш техниканы жµндеу жєне техникалыќ ќызмет кµрсету

247 
ЖАБУ - аяқтау процедурасы; белгілі бір жҧмыс тҥрін істеп бітірген 
кездегі жҥйе әрекеті. 
ЖАДЫ (памятъ) - 1) компьютерде ақпаратты сақтау тәсілін 
анықтайтын жалпы термин; 2) компьютердің әр тҥрлі деректер 
сақтайтын бӛлігі; деректерді қабылдау, сақтау және беруге арналған 
компьютер қҧрылғысы; 3) ақпаратты сақтауға және қолданбалы 
бағдарламаларды жҥктемелеуге арналған аймақ; 4) ақпаратты 
тҧрақты немесе уақытша сақтайтын орын.
ЖАДЫНЫҢ ШАПШАҢДЫЛЫҒЫ (Быстродействие памяти) - 
ақпарат ҥлесін шығарып оқуға немесе жазуға кажетті уақыт. 
ЖЕДЕЛ ЖАДЫ (Оперативная память) - компьютердегі ішкі жады 
бӛлігі. 
ЖАҚТАУ - қҧжаттарды дайындаудың интерактивтік жҥйелерінде - 
мәтіннен, кестеден графиктен немесе бірнеше қатталған жақтаудан 
тҧратын және дисплей экранында жеке терезеде бейнеленетін қҧжат 
кҧрылымының бӛлігі. 
ЖАЛАУША - белгілі бір шарттың орындалуын айғақтайтын, сол 
туралы куәлік беретін индикатор. 
ЖАСАҚТАМА - әлдебір объектінің, ҥрдістің қалыпты жҧмыс 
істеуіне қажетті әдістердің, қҧралдар мен шаралардың жиынтығы. 
Жасақтама қажет ететін объектіге немесе ҥрдіске байланысты әр 
тҥрлі болады: аппараттық (техникалық) жасақтама, базалық 
бағдарламалық жасақтама, ақпараттық жасақтама, математикалық 
жасақтама және т.б. 
ЖАСЫРЫН ФАЙЛ – каталогтағы файлдардың жалпы тізімінде 
кӛрсетілмейтін файл. 
ЖЕЛІ - мәліметтерді компьютерлер арасында жеткізетін бір-бірімен
телеқатынас қҧру қҧралдары 
ЖҦМЫС КІТАБЫ - кестелік процессордың кҧжаты.
ЖҦМЫС ҤСТЕЛІ - әр тҥрлі объектілер орналасатын Windows 
операциялық жҥйесінің экраны. 
ЖҤЙЕЛІК БЛОК - дербес компьютердің негізгі электрондық 
қҧрылғылары мен қоректендіру блогы орналасқан блок. 
ЖҤКТЕУ - мәліметтерді процессор операцияларында тікелей 
пайдалану мақсатымен оларды дискілерден (мәлімет тасуыштан) 
негізгі жедел жадыға немесе негізгі жадыдан регистрлерге жіберу. 
И 
ИДЕНТИФИКАТОР - операциялык жҥйе немесе бағдарламалау тілі 
элементтеріне атау ретінде қойылатын лексикалық бірлік. Ол берілген 
бір мәліметке не олардың тобына қойылады, ал ӛзі латын әріптері мен 
цифрлардан тҧратын, бірақ міндетті тҥрде әріптен басталатын 
символдар тізбегінен кҧралады. Кейбір тілдерде #, &, -, - тәрізді ӛзге 
символдар және ҧлттық әріптер пайдаланыла береді. 

248 
ИЕРАРХИЯ - 1) жҧмысы жағынан жоғары тҧрушы байланыстардың 
қандай да бір жиынтығы; 2) орталықтандырылған жҥйелердегі 
басқару қағидасы; 3) қҧрауыштары бағыныштылығына карай 
сараланған, олардың арасындағы байланыс белгілі бір ережелерге 
сәйкес жҥзеге асырылу мақсатындағы сипаттамалы қҧрылым. 
К 
КЕҢЕЙТУ - файл атауларының типін анықтайтын оның кеңейтілуі. 
КЕСТЕ - мәліметтерді жолдар мен бағаналар қиылысында 
орналастыру арқылы ҧсыну тәсілі. 
КОД - 1) кодтауға пайдаланылатын символдар жинағы; 2) ақпаратты 
ҧсыну ҥшін пайдаланылатын шартты белгілеулер жинағы; 
символдардың және оларды тҥсіндірудің бір мәнді ережелерінің 
жҥйесі. 
ҚАТҚЬІЛ ДИСКІ (Жесткий диск) - есептеу машинасында тҧрақты 
орналасқан дискі.
ҚОРЕКТЕНДІРУ БЛОГЫ (Блок питания) - кернеуі, жиілігі, куаты 
белгілі электр энергиясымен компьютерді немесе басқадай 
аппаратураны жасақтайтын кҧрылғы. 
ҚҦРЫЛҒЫ (Устройство) - 1) жҥйе аппаратурасының белгілі бір
міндетін атқаратын элементі; 2) белгілі бір қызметтік міндеті бар 
кҧрылымдық аяқталған техникалық жҥйе; қҧрылымдық және
қызметтік тҧтастықта болатын бӛлшектердің, тораптардын, 
элементтердің жиынтығы. 
Қ 
ҚАЛПЫНА КЕЛТІРУ - жҥйені қате жіберілгеннен кейін немесе 
мәліметтерді байқамай ӛшіріп алған соң қалпына келтіру 
мҥмкіндіктері. 
ҚОРЖЫН - Windows
 
ортасының жҥйеге қызмет ету бағдарламасы 
немесе жҥйелік қаптамасы деп те айтылады. 
ҚОСЫМША - ақпараттық жҥйелерде сақталатын ақпаратты 
тҧтынушылар мен қолдану аймағының жиынтығы. 
ҚҦЖАТ - мәтіндерден тҧратын ақпараттық іздестіру жҥйесіндегі 
мәліметтер тобы; қолданбалы бағдарламалар кӛмегімен
пернелер арқылы енгізілген мәліметтерді пайдаланып тҥзетілген 
немесе дискіде сақталып қалған, даяр ақпараты бар кез келген 
материалдық объект. 
ҚҦЖАТТАРДЫ САҚТАУ - қҧжаттарды қоймада орналастыру және 
кейін пайдалану ҥшін оның сақталуын жасақтау ҥрдісі. 
ҚЫЗМЕТ - әртҥрлі ӛнімдерді пайдалануда жеке адам мен
ҧйымның мҧқтаждығын қанағаттандыруға бағытталған кәсіпорынның 
немесе тҧлғаның ӛндірістік емес қызметінің нәтижесі. 

249 
Л 
ЛОГИКАЛЫҚ ДИСКІ (Логический диск) - 1) қатқыл дискінің 
кеңейтілген бӛлігінің ішкі бӛлігі; 2) латын әріптерімен жазылған 
аттары арқылы, мыс., А:, В:, С: және т.б., олармен қатынас қҧрып, 
мәліметтер жазу/оқу ҥшін пайдалануға болатын тәуелді магниттік
дискі. Бір физикалық (бҥтін) дискі бірнеше логикалық
дискілерден тҧруы мҥмкін. 
МАГНИТТІК ДИСКІ (Магнитный диск) - жалпақ дӛңгелек табақша 
немесе дискі тҥрінде жасалып, мәліметтер сақтау ҥшін, беті магниттік 
кабықшамен қапталған металл немесе шыны пластина. Олардың 
иілгіш және қатты етіп жасалған тҥрлері бар. 
МАРКЕРЛЕУ – шарт белгілік таңбаны тҥсіру; ентаңбаны телу және 
жазу; белгілеулерді телу. 
МӘЛІМЕТТЕР - автоматты қҧралдардың кӛмегімен, кей жағдайда 
адамның қатысуымен, ӛңдеуге ыңғайлы тҥрде берілген мағлҧмат. 
Арифметикалық (сандық мәліметтер) - арифметикалық амалдар 
орындауға болатын мәліметтер, яғни сандар. 
Әріптік мәліметтер - алфавит әріптері мен бос орындардан тҧратын 
мәліметтер. 
Графикалық мәліметтер - 1) графикалық бейне тҥріндегі (сурет, схема) 
мәліметтер; 2) графикалық объектілерді бейнелеуге жеткілікті болатын 
олардың машиналық ӛрнегі. 
МӘЛІМЕТТЕР ҚОРЫ - жҥйелі тҥрде ҧйымдастырылған және 
пайдалануға ҧсынылған мәліметтер жиынтығының объективтік 
формасы, бҧл мәліметтер компьютер кӛмегімен оңай табылады және 
ӛңделеді. 
МӘЛІМЕТТЕР ҚОРЫН БАСҚАРУ - мәліметтер базасында ақпарат 
енгізу, реттеу және іздеп-табумен байланысты мәселелерді шешу. 
МӘЛІМЕТТЕР ЖАЗБАСЫ - мәліметтер базасы қҧрылымының бірлігі.
МӘЛІМЕТТЕР ТИПІ - бағдарламалауда - мәліметтердің мҥмкін 
мәндерінің ауқымын, оларға рҧқсат етілген операциялар жиынын 
және бҧл мәліметтерді сақтаудың тәсілін анықтау арқылы оларды бір 
топқа біріктіру жолы. Мынадай топтар: сандық, символдық, 
логикалық, мерзімдік (дата) және т.б. болады. 
МӘТІНДІК ФАЙЛ - қҧрамында қҧрылымдалмаған тҥрдегі ақпарат 
мәтіні бар файл; әріптерден, цифрлардан және тыныс белгілері мен 
арнайы символдардан қҧрастырылған қарапайым мәтіндік файл. 
«МЕНІҢ КОМПЬЮТЕРІМ» - Windows ортасының жҥйеге қызмет ету 
бағдарламасы немесе жҥйелік қаптамасы деп те айтылады. Ол 
дискілердегі (магниттік, лазерлік) мәліметпен жҧмыс істеуді және 
компьютер қҧрылғыларын тағайындау, орнату істерін жҥзеге 
асырады. 
МӘЗІР - интерактивті жҥйелерде - дисплей экранында бейнеленетін 
командалар тізімі. Жҧмыс істеуші адам тыңдап алуға ҧсынылатын 
және экран бетіне шығарылатын, осы сәтте орындала алатын іс-

250 
әрекеттер (опциялар) тізімі - олар: команда атаулары, жауап 
нҧсқалары, т.б. Таңдап алынған нҧсқалар жҥйенің келесі
орындалатын іс-әрекеттерін анықтайды. 
МЕҢЗЕР - экранда тиісті операциялар жҥргізілетін активті орынды 
кӛрсету ҥшін пайдаланылатын, жанып-сӛніп тҧратын жылжымалы 
белгі. 
МОДЕМ - стандартты телефон желісі арқылы компьютердің 
мәліметтерді жӛнелтуді және қабылдауды іске асыруына мҥмкіндік 
беретін электрондық қҧрылғы. 
МУЛЬТИМЕДИА - компьютерде дыбысты, ақпаратты, тҧрақты
және қозғалыстағы бейнелерді біріктіріп кӛрсету ҥшін, жинақталған 
компьютерлік технология. Ол ақпаратты кешенді тҥрде бейнелеуді - 
мәліметтерді 
мәтіндік, 
графикалық, 
бейне, 
аудио 
және 
мультипликациалық тҥрде шығаруды жҥзеге асырады. 
МҦРАҒАТТАЛҒАН ФАЙЛ - тығыздалған тҥрде біртҧтас файлға 
орналастырылған бір немесе бірнеше файлдың мҧрағатталған 
кӛшірмесі. 
МІСRОSОҒТ 
ОFFІСЕ 
- 
қҧрамында 
мәтіндік 
процессоры, 
электрондық кестесі, мәліметтер базасы, графикалық презентация
бағдарламалары және электрондық поштасы бар біріктірілген жҥйе. 
Н 
НӘТИЖЕ - операцияның, бағдарламаның, тапсырманың аяқталуы 
бойынша алынатын мәліметтер жиынтығы. 
НҦСҚА - бағдарламалық ӛнімнің бір варианты немесе басқа 
файлды тҥрлендіру арқылы алынған файл.
НҦСҚАҒЫШ - сілтеме. 
О 
ОБЪЕКТІ - Windows жҥйесінде қолданбалы бағдарламаларда 
даярланған (тҥзетілген) және содан кейін басқа қҧжаттарға кірістіріле 
алатын кесте, диаграмма, сурет, формула немесе мәліметтердің басқа 
тҥрлері. 
ОҢҒА ТУРАЛАУ - мәтін жолдарын беттің немесе бағананың оң 
жағындағы шеткі тҥзу бойымен реттеп орналастыру. 
ОПЕРАЦИЯЛЫҚ ЖҤЙЕ - компьютердің барлық басты әрекеттерін 
(пернетақтасын, экранды, диск-жетектерді пайдалануды), сонымен 
қатар операциялық жҥйенің басқаруымен іске қосылатын басқа 
бағдарламалардың жҧмысын басқаратын, кӛбінесе тҧрақты сақтауыш 
қҧрылғыда тҧратын, машиналық кодта жазылған бағдарлама. 
ОРЫНДАУ - электронды есептеу техникасы қҧралдары арқылы 
командада, тапсырыста, бағдарламада кӛрсетілген белгілі бір 
әрекеттерді жҥзеге асыру. 
Ө 

251 
ӚРІС - 1) мәліметтер қорында - файл жазбасының дербес мағынасы 
бар қызметтік бӛлігі, яғни кесте тҥріндегі базаның бір бағанасы; 2) 
белгілі бір мақсатқа пайдалануға арналған экранның, бланктің, 
басылған қҧжаттың немесе мәліметтер тасуыштарының арнаулы 
бӛлігі. 
ӚСУІ БОЙЫНША СҦРЫПТАУ - жазбалар кілттік ӛріс мәндерінің 
ӛсуі бойынша реттеп сҧрыптау. 
П 
ПАЙДАЛАНУШЫ - 1) басқа жҥйенің ресурстарын пайдаланатын 
бағдарлама немесе жҥйе; 2) терминал (пернетақта мен экран) 
арқылы электрондық машинамен бірлесіп әрекет жасайтын адам. 
ПАРАҚ ПАРАМЕТРЛЕРІ - басылымға дайындалатын қағаз бетінің 
пішімін анықтайтын параметрлер жиынтығы. 
ПАЛИТРА - 1) дисплей экранында әр тҥрлі бейнелерді айқын кӛрсету 
мақсатында пайдаланылатын тҥстердің жалпы саны (жиыны); 2) тҥрлі 
фигуралар, әр тҥрлі калыңдықтағы сызықтар салуға арналған 
қылқаламдар мен аспаптар жиыны. 
ПЕРНЕ - пернетақтадағы бір перне; оны басқанда таңбаға сәйкес код 
қалыптасады да, ол экранға шығады немесе белгілі бір әрекет іске асады. 
ПЕРНЕТАҚТА - компьютерге мәліметтер мен командаларды енгізуге 
арналған қҧрылғы. 
ПИКСЕЛЬ - дисплей бетінде кӛрсетілетін ең кіші бейнесызбалық 
бірлік. Әдетте, бҧл жалғыз кӛп тҥсті нҥкте. Бейнесызбалық 
объектілерді бейнелеу ҥшін қолданылады. 
ПИКТОГРАММА - бағдарламаны, мәліметтер файлын және 
компьютерге қатысты басқа да кейбір қызметті кӛрсететін экрандық 
символ. 
ПРИНТЕР - баспа қҧрылғысы. 
БАҒДАРЛАМА - 1) белгілі бір алгоритмді жҥзеге асыру мақсатында 
мәліметтер ӛндеу жҥйесінің нақты қҧрауыштарын (компьютерді) 
басқаруға арналған мәліметтер тізбегі; 2) орындалуға (ӛңделуге) тиіс 
реттелген командалар тізбегі, есеп шығару алгоритмін сипаттайтын
бағдарламалау тілінің сӛйлемдер жиыны; 3) бағдарламалар мен
олардың ҥзінділеріне, бағыныңқы бағдарламаларға,
процедураларға, бағдарламалық модульдерге машиналық 
бағдарламалар мен олардын ҥзінділеріне арналған жалпы атау. 
БАҒДАРЛАМАЛЫҚ ДЕСТЕ - компьютерде пайдалануға толық
дайын болған бағдарламалар, мәліметтер, қҧжаттамалар және
және басқа материалдардың жинағы. 
БАҒДАРЛАМАЛЫҚ ЖАСАҚТАМА - 1) белгілі бір типтегі 
есептеуіш 
машиналарға 
арналған 
бағдарламалар 
жиынтығы; 
компьютерлерге арналған алгоритмдер мен бағдарламаларды
әзірлеу; 2) пайдалануға кажетті мәліметтер мен бағдарламалық 
қҧжаттарды ӛңдеу жҥйесі бағдарламаларының жиынтығы. 

252 
БАҒДАРЛАМАЛЫҚ ҤЙЛЕСІМДІЛІК, БАҒДАРЛАМА
БОЙЫНША ҤЙЛЕСІМДІЛІК - әр тҥрлі компьютерлерде тек сол 
бір ғана бағдарламалардың орындап, ҧқсас нәтижелер алу мҥмкіндігі. 
ПІШІМ - 1) кҧжаттағы мәтінді, мәліметтер базасындағы,
файлдағы мәліметтерді және т.б. қағаз (экран) бетін орналастыру 
тәсілі мен оның кҧрылымы; 2) дискі бетін онда мәліметтер жазылатын 
етіп, адрестелген элементтерге (жолдарға және секторларға) жіктеу 
тәсілі; 3) файлда мәліметтерді сақтау тәсілі. 
ПІШІМДЕУ - 1) ақпараттың кағазда ҧсынылатын тҥрін: ӛріс 
енін, кестелер тҥрін, бағандар енін және т.б. анықтау. Пішімдеу 
командасын кӛбінесе редакциялық бағдарламаға енгізеді; 2)
дискі бетін онда мәлімет жазылатындай етіп адрестелген 
элементтерге (сызық жолдарға және секторларға) жіктеу 
процедурасы. Ол кӛбінесе дискіні бірінші рет пайдалану алдында 
орындалады. Дискіні пішімдеу оған осыған дейін жазылған 
мәліметтердің бәрін жойып жібереді. 
Р 
РАСТРЛЫҚ ГРАФИКА - кескін нҥктелердің екі ӛлшемді жиым 
тҥрінде (Растрлық элементтер) берілетін машиналық графика.
РЕДАКЦИЯЛАУ - мәліметтердің орналасу ретін, пішімін және 
мазмҧнын ӛзгерту; қҧжатқа ӛзгертулер енгізу (қҧжатты тҥзету). 
РЕЖИМ - компьютер немесе бағдарлама жҧмыс істей алатын әр тҥрлі 
қалып-кҥй. 
С 
САЙМАНДАР ТАҚТАСЫ - Windows жҥйесінің әрекеттерді орындау 
батырмалары орналасқан басқару тақтасы; қҧрамында
опцияның іске қосылғанын (қосылмағанын) кӛрсететін, әр
тҥрлі әрекеттерді атқаратын кӛптеген жалаушалар мен қанат 
белгілер болады.
САҚТАУ - мәліметтер тобын жедел жадыдан сыртқы жадыға
жазу; дайындалған қҧжаттарды белгілі бір ат койылған файл
тҥрінде дискіге жазып сақтау командасы. 
СИМВОЛ (ТАҢБА) - 1) таңбалық жағдайда басқа объектінің 
орнына қолданылатын объект; 2) белгілі бір алфавит бірлігі, таңбасы. 
Стандартты әріптік, цифрлық белгілерден немесе арнайы таңбалардан 
тҧратын символ. 
СКАНЕР - компьютердің жадына бейнені енгізу қҧрылғысы; 
қҧжаттан шағылған сәулені қабылдап, олардан цифрлы сигналдар
қҧрастыратын, суреттерді, мәтінді, фотографияны оптикалық 
тҥрде оқи алатын қҧрылғы. 
СТИЛЬ - шаблонда сақталатын кҧжат мәтінін пішімдеу 
параметрлерінің атау берілген жинағы. Мәтіндік процессорларда 
кеңінен пайдаланылады. 

253 
СУРЕТ - векторлық табиғаттың объектісі (сызықтар, тҥзулер мен 
қисықтар, геометриялық фигуралар, стандартты және стандартты 
емес). 
СҦРАНЫС - 1) компьютерлік жҥйедегі ресурс бӛлуді талап ететін 
кірістік хабарлама; 2) мәліметтер базасынан немесе ақпараттық 
іздестіру жҥйесінен керекті ақпарат (жауап) беруді талап ету. 
СҦРЫПТАУ - 1) баламалар арасынан таңдау; 2) белгілі бір ережеге 
сәйкес жиын элементтерін топ бойынша ҥлестіру. 
СҤЗУ - кӛрсетілген кейбір белгілері бойынша теріп алынған 
мәліметтерді ӛңдеу ҥрдісі (бағдарламасы). Ол қажетті мәліметтерді 
басқалардан айырып алуға мҥмкіндік береді. 
СІЛТЕМЕ - 1) қандай да бір объектіге арналған нҧсқағыш; 2) тілдің 
сипатталған элементін белгілеуге пайдаланылатын тілдік қҧрылма; 
3) хабарланған объектіні ҧқсастыру. 
СІЛТЕУШІ - Windows ортасының жҥйеге қызмет ету бағдарламасы 
немесе жҥйелік қаптамасы. 
СТРИММЕР - тізбекті қатынас қҧру қҧрылғысы; қатқыл дискідегі 
мәліметтерді резервке сақтап қоюға арналған кӛлемді мәліметтер
жинақтайтын магниттік таспадағы компьютерлік магнитофон. 
Т 
ТАҚЫРЫП - қҧжаттың бастапқы бӛлігі; терезенің немесе аспаптар 
тақтасының жоғарғы бӛлігіндегі кӛк немесе басқа тҥсті кӛлденең 
белдеу. 
ТАҢБА - есептеуіш техникасында қолданылатын алфавиттің жеке 
символы. 
ТАСПА (Лента) - магниттік таспа тҥріндегі ақпарат тасуыш. 
ТЕРЕЗЕ - пайдаланушы немесе бағдарлама жеке экран ретінде жҧмыс 
істейтін дисплей экранының бӛлігі. 
ТИП - 1) қандай да бір заттың белгілі бір қасиеттерді иеленген 
пішіні; 2) объектінің нақты жиыны, сипаттамасы. 
ТОҚТАТУ - компьютердің жадынан командаларды автоматты таңдау 
мен олардың орындалуы тоқтатылатын қалып-кҥйге ӛтуі. 
ТОПТАСТЫРУ - біртектес қасиеттеріне сай бір жҥйеге келтірілетін 
объектілерді ӛзінше дербес жаңа объект-топтарға біріктіріп жҥйелеу. 
ТОРАП (ТҤЙІН) - негізгі желілік қызметті (желіге қызмет ету, 
хабарларды жеткізу және т.б.) орындайтын желідегі компьютер. 
ТУРАЛАУ - мәтінді ӛңдеу барысында азат жолды сол және он жақ 
ӛрістердің аралығына туралап орналастыру әдісі. 

жүктеу/скачать 5,94 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: