Есептеуіш техниканы жµндеу жєне техникалыќ ќызмет кµрсету

36 
пайда болады. Шифратор шығысында кірісте берілген сигналға сәйкес 
келетін екілік сигналдар комбинациасын туғызады.
Әр мезетте кірістің біреуінде ғана бірлік пайда болады. Бірнеше 
кіріс сигналын бір мезгілде белсендіруге болмайды. Ӛйткені, бҧл 
жағдайда шығыс сигналдарының жиынтығы қате кодты кӛрсетеді. 
Пернелік тақта мен жҥйелік блок арасындағы және т.б. сондай 
қҧрылғылар арасында байланыс ҥшін шифр пайдаланылады. Мысалы, 
пернелік тақтаның әр пернесі басылғанда шифр, шығысында оның 
екілік коды пайда болады. Сӛйтіп, енгізілген бірнеше перне 
сигналдары одан әрі екілік кодта ӛңделеді. Ал, ӛңделген ақпаратты 
мониторға немесе басқа қҧрылғыға беру ҥшін шифраторға кері ҥрдіс 
жҥргізілетін қҧрылғы қолданады. Ол 0 мен 1-ден тҧратын ақпаратты 
пайдаланушыға тҥсінікті тҥрге келтіреді. Мҧндай қҧрылғы 
дешифратор
деп аталады. Оның n кірісі 2
n 
дәрәжесіндегі шығысы 
болады. 
х
0 
х
1
у
1 
х
2
х
3
х
4
х
5 
х
6
у
3 
х
7 
3.11-сурет.
Шифратор 
3.6 Триггер 
Есептеуіш машина сигналдарды тҥрлендіріп қана қоймайды, 
оларды жазып, сақтайды. Ақпаратты сақтайтын электрондық жҥйеге 
екілік сигналдың бірін тіркеп тҧратын есте сақтау қҧрылғысы қажет-
ақ. Мҧндай қҧрылғы орнықты кҥйдің бірін ҧзақ уақыт сақтай алады, 
мәліметтің тҥсуіне қарай шапшаң басқа кҥйге ауыса алады. Сонымен 
орнықты екі жағдайы бар есептеуіш машиналарда кең таралған есте 
сақтау элементі 
триггер
деп аталады. 
«Триггер» термині ағылшынның
trigger 
- ілгешек, тӛмен
тҥсетін ілгешек деген сӛзінен шыққан. Бҧл схеманы белгілеу ҥшін 
flip-flop
термині қолданылады. Қазақша шапалақтау дегенді білдіреді. 
Электрондық схеманың осы дыбысқа сәйкес аталуы оның 
электрленген кҥйінің бірінен екіншісіне және керісінше ауысу 
CD 
0 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
2 
1 
у
2 
0 

37 
мҥмкіндігін кӛрсетеді. Қарапайым триггердің екі кірісі, екі шығысы
болады. 
Q 
Q
3.12-сурет.Триггер 
Триггер кәдімгі екі позитивті айырғышқа ҧқсас әрекет етеді, 
тек қолмен басқарылмайды. Кірістен тҥсетін электр сигналдарынан
тәуелді болады. 
Егер А сигналы 1-ге тең болса, онда триггер логикалық 1 кҥйіне 
енеді. Бҧл жағдайда триггер шығысында 
Q
=1, 
Q
=0 және осы 
логикалық 1 кҥйін ҧзақ уақыт сақтай алуы мҥмкін. Тек В кірісінде 
логикалық 1 сигнал пайда болса, ол жағдайда триггер логикалық 0 
кҥйіне ауысады. 
Триггердің басты қызметі - ақпаратты сақтау. Шығыстағы 
кҥйлердің ауысуы кіріс сигналдарының ӛзгерісіне сәйкес лезде 
жҥреді. Мҧндай сигналға реакциялы триггер 
асинхронды
деп
аталады. 
А 
Q
тікелей шығыс 
В 
Q
инвертор шығыс
3.13-сурет. Триггердің қызметі 
3.7 Санауыш 
Әрбір алфавиттік – цифрлық схема бірнеше санауыштарды 
қамтиды. Санауыштың қызметі – кейбір жағдайларды немесе уақыт 
бойынша 
интервалдарды 
хронологиялық 
тізбекке 
сәйкес
жағдайларды реттеу. Санау функцияларын орындайтын цифрлық 
схеманы тригерлерден қҧрастыруға болады. 
Тасымалдауға қабілетті санауыштар арқылы 4-тік, 2-лік 
разрядты пайдалана отырып, 0000-ден 1111-ге дейін санауға
болады. 
Т
1 
1 
1 
1 
А 
В 

38 
3.10-кесте. Санауыштың қызметі 
Екілік санау 
Ондық санау 
D 
С 
В 
А 
8 
4 
2 
1 
0 
0 
0 
0 
0 
0 
0 
0 
1 
1 
0 
0 
1 
0 
2 
0 
0 
1 
1 
3 
0 
1 
0 
0 
4 
0 
1 
0 
1 
5 
0 
1 
0 
6 
0 
1 
1 
1 
7 
1 
0 
0 
0 
8 
1 
0 
0 
1 
9 
1 
0 
1 
0 
10 
1 
0 
1 
1 
11 
1 
1 
0 
0 
12 
1 
1 
0 
1 
13 
1 
1 
1 
0 
14 
1 
1 
1 
1 
15 
Кестедегі А бағаны 2-лік разрядты қҧрайды немесе цифрдың 
кіші мәніне сәйкес келеді. Егер 0000-ден 1111-ге дейін (2-лік санау 
жҥйесінде) санайтын санауыш қажет болса, онда 16 тҥрлі кіріс болуы 
тиіс. Мҧндай санауыш 16 модулі бойынша санауыш деп аталады. 

жүктеу/скачать 5,94 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: