Ббк 84 (5К;аз) б к азыбек Би Келд1бек лы
жүктеу/скачать 5,8 Mb. Pdf көрінісі
|
kazybek
| EiciHnii
жагынан, тарихи даму жолы дагдарыска келген Ортальщ Азия кешпелшер1, будан opi калай OMip суремгз, деген сурагына жауап. Б1рнеше мыц жыл бойы Еуропада устемдп< еткен турю-муцгыл ещц ездершщ осалдыгын мойындау керек болды. Батыстан каЬарлы Ресей, Шыгыстан амалдап, айлалап жылжыган Кытай. оцтустпсге отырыкшы озбек-сарт - бэршщ кызыгатыны казактьщ улы дала- сы, казак халкыньщ ерюндш. Бурынгыдай «кыл куйрык» деп ат- тан с алып, шауып алатын Аттила мен Шыцгыс ханныц уакыты еткен. Жан-жагыц тутас, - тас курсау. 0ткен тарихи уакигаларды жаксы бшген Касым хан, саяси жагдай шиеленюкен кезде, халык букарасыныц, билер тобыныц кептен 6epri ойына карсы турмай, кайта олармен 6ipirin, шаригат зацын айткан Бухардыц имам, ншан-казыларыныц т1мююлеуш тойтарды. Хальщ букарасы Касымныц шаригатты алмай, ежелден калыптаскан билер занды - жаргыны жацадан кетергенш катты унатып, оны курметтеп: «Касым ханныц каска жолы» деп атады. Бул тарихи зацга юрген ережелер: 1) Мул1к зацы (жер дауы, мал, мугпк); 2) Кылмыс зацы (урльщ, Kici елт1ру, талау, шабу) ; 3) Эскери зандар (аламан мшдстк косын жасау, кара-казан, ердщ куны, тулпар ат); 4) Ел mini к жоралары (майталмандьщ, шешещцк, хальщ аральщ катынасында сыпайылык, эдептш к); 5) Журтшыльщ зацы (шулен тарту, ас, той, мереке уеп н д еп ережелер, жасауыл, бекеуш, туткауылдардыц мшдет1). «Каска жолдыц» зацдары езгерусгз XVII гасыргажетш, Е им нщ кезшде «EciM ханныц есю жолы» деп, Тэуке ханныц тусында бул зац эл1 де шаригат кагидасымен боялмай, ежелг1 билер жасаган калпын жаксы сакгайды. Калмак жортуылымен байланысты тари- хи-саяси жагдайдыц аса шиелешскен киын кезi болгандыктан, сол 218 замандагы саилак ойшыл билер (Теле, Казбек. Айтеке) Жаргыныц ежелп бес тарауына тагы да ею тарау косып, «Ж еп Жаргы» (Жет1 хаки кат) деп атаган. Тэукенщ к езвд е коскан ею тарау: 6) Ж сар дауы, 7) Кун дауы. Жаргыньщ н е п зп ережелерш XVIII-XIX гг. ел баскарган султандар, билер жаксы бшген жэне колданган (мысалы, Абылай, Ж эцпр, Ахмет Жантерин, Кунанбай кажы, Муса т.б.). Олардыц айтуы бойынша бслгЫ орыс галымдары А.И. Левшин, А. Ягмин, И.П. Ибрагимов, В.А. Плотников, Д ’Андре, Бонч-Осмоловский, А.И. Добросмысловтар жазып алган. Кешпелшердщ ш пндеп K y m i казакпсн шамалас калмакпсн одакка келу, алпауыт орыс пен кытайды ел ш ш к ж1берш, алыста устап отыру - Жарыгыныц жасаган басты Liici±ii\ii. Сонымен катар, «Жет1 Жаргыныц» eM ip re ештзгеш - эдет-гурып зацыныц н еп зп тужырымдары, бигпк нускалары, турл1 с реже-т ye i н i кте р. Жет1 Жаргыныц мэтшш профессор Ж. О. Артьщбаевтан алдьщ. 219 |