Kici  есшнде журе алмаса не  im c i

4. Егер сатушы бЫп турып, урльщтан не алдап алудан тускен 
затты сататын болса, затты иесше кайтарып. айыбын телейдг
5. Егер сатып алушы бше тура, урлы кта н не алдап алудан 
тускен затты алатын болса, урлыкка не алдап алуга катысы бар 
кылмыскер ретшде би алдында айыбын телейдг
6. Юмде-юм ерюн адамды кул орнына сататын болса, билер 
адамды азат етш, кшэлнп жазалайды.
7. Егер 6ip зат eici Kicire сатылып койса. 6ipiHniici алады, ал 
eKiHniici сатушыньщ устшен билер алдына арыз Tycipyre, айып 
алуга (тогыз) хакылы.
8. Егер юмде-юм ез затын езгеден танып калса, ол затты 
иелешп журген адам затты “хан базарда” сатып алганын дэлелдеу1 
керек. “Жанга салып” дэлелдей алмаса иесше кайтарады.
9. Егер б1реуден сатып не колкалап алган мал жет1 кун шшде 
елш калса (аурудан), мал neci орнына баска мал не кунын бередт
10. Кандай да болсын кслЫм ауызша жас алады: айгактыц 
(куэ) болуы шарт емес.
11. Ею жакты кслЫм жасалган кезде кешл катысуы мумюн:
а) Тэн кешл - кслюмгс келупп жактардыц 
6ipiH 
(юнэлюш 
жауапка алып келуге кетлдш етед1).
э) 
зер кешл - кслЫмгс келупп жактыц 6ipi уагдасында турмаса, 
ез мснцппнсн кайтарады.
12. Зер кепшдщ кешлдшке алган адамыныц кайтыс болып 
кету1 зер кешлд1 жауаптылыктан босатпайды.
13. Зер кешл ез менипп не н кешлге алган адамныц карызын 
кайтарып, кешн оны билер алдына шакыруга хакылы.
14. Кез-келген казак руы керуенпп-саудагерлердщ керуешн 
коргауга кешлдшк бере алады.
15. Кез-келген казак езшщ туйелерш саудагердщ керуендерше 
жалга беруге хакылы.
16. Керуенге коскан туйеш туйе иесшщ eii купи бакылайды. 
Олардыц басты адамы (отагасы) тек керуен басыга багынышты.
17. Керуен басы мен туйе neci арасындагы кслЫм ауызша да, 
жазбаша да болуы мумюн.
252

18. Керуенге туйелерш берген жэне керуещц коргауга жауап­
ты лык алган ру керуещц жоспарланган жерге жетюзуге мшдстп.
19. Керуеннщ амандыгына кепшдш беретш (жолбасшы) жол 
бойы кездескен ксдсрплсрдсн (тонаушылардан) керуещц аман 
алып шыгуга м1ндетп.
20. Егер керуен жол-жонекей тоналган болса, керуен жолбас- 
шысыньщ руы жэне 03i айыпты болып саналады.
21. Керуенге кажстп туйе санын уакытында алып келмеген 
мал neci айыпты болады.
22. Егер керуендег1 туйелер салынган жукп н ауырлыгынан 
(16 путтан кеп болмауы керек) елетш болса, керуен neci к^нын 
кайтарады.
23. Bipcvjin дуneci не жауап беретш адам, оныц сакталуына да 
жауапты (аманат) жэне сакталмаса айыпты болып саналады.
Аншылык
1. Егер ацга жетш журген ат колды болса, кумэщц оныц neci не 
ею жуйрп< бесп беру кажет, айыбынан тыс.
2. Егер ацга салып журген тазы даулы болса, оныц neci не 6ip 
тай беру кажет, айыбынан тыс.
3. Егер ацга Tycin журген бурют даулы болса, оныц орнына 
бурюттщ багасын беру керек не сатып алып береди айыбынан тыс.
4. Егер ат, тазы, бурют ацга Tycin, атагы шьщпаса оныц ез 
багасы гана кайтарылады. урланган жагдайда айыбы коса:
а) 
ат орнына бсстк э) тазы орнына тазы не оныц 
Kyniiri, 
б) 
бурют орнына - 6ip бойдак кой т.б.
5. Ац цавдан адам олжасын мацайындагы адамдарга беред1. 
Бул мэселеге байланысты ескер1лет!н жагдай: а) ацшыльщты 
кызыктаушылардын 1ш1нде болса не жолда жольщса, олжаны ец 
алдымен кызга беред1; э) орталарында цыз болмаса, олжаны тереге 
(султанга) бсрсдк б) аксакалга беред1.
6. Ацшыныц (ацшылардыц) олжасы oipHcmey болса да жога- 
рыда KepccTi.ircH тэрлп сакталады. ец алдымен соларга беред1.
7. Кеш кез1нде кездейсок кездескен анды да кешбасы жогары- 
дагы тэртшпен беред1.
253

8. Егер анды (мэселен, каскырды) б1рнсшс адам атпен куып 
сокса. дауласушылар аттарын жарыстырады.
9.
Егер oipHCLuc адам ац куып. оны iHre тыгып устаса, егер 
ац ургашы болса, iHre жацын конган ащпы утады. Егер ац еркек 
болса, алыстан куып келген адам алады. 1нге тутш салганда да осы 
тэртш сакталады.

жүктеу/скачать 5,8 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: