Жануарлар мен өсімдіктер экологиясы (оқу құралы)
жүктеу/скачать 1,97 Mb. Pdf көрінісі
|
кітап 2
| 3.4 Ашық тұқымдылар
Ашық тұқымдылар бөліміне шамамен 800-дей түр жатады. Олар тұкымдары арқылы көбейетін ағаштар мен бүталар. Ашық тұқымдылар жоғары сатыдағы өсімдіктердің ерте пайда болған тобына жатады. Ғалымдардың пайымдауынша ашык түқымдылардың арғы тегі эр түрлі споралы папоротниктер болған. Ашық тұқымдылардың тұқымдары аналық бүрдің тұқымдық қабыршақтарының төменгі жағында ашық жатады. Бұл әсі ресе сібір қарағайында айқын байқалады. Ашық түқымдылар бөлімі деген атау осы ерекшеліктеріне байланысты берілген. Жалпы сипаттамасы. Осыдан 200 млн жыл бұрын ашық тұқымдылар жер бетінде кең таралған өсімдіктер болған. Қалың ормандар түзген. Қазіргі кезде олардың бірқатар топтары жойылып кеткен. Қазақстанда ашық тұқымдылардан шырша (ель — Рісеа) карағай (сосна - Ріпиз), балқарағай (листвинница - Lагіх), самырсын (пихта - Аbіез), арша (можжевельник -Juniperus), қылша (эфедра - Ерһеdга) туыстарының түрлері өседі. Ашық тұқымдылардың біздің республикамызда кең таралғандарының бірі қарағай туысы. Қарағайдың Қазақстанда екі түрі кездеседі: к әд імгі қарағай (сосна обыкновенная – Pinus silbestris) ж ән е сібір қарағайы (сосна сибирская - Pinus sibirica). Қарағайлардың жас бүтақтарында қоңыр түсті ұсақ қабыршақ жапырақшалары болады. Оларың қолтығында қысқарған өркендер жетіледі. Кәд імгі қарағайдың қысқарған өркендерінде екіден қоңырлау - жасыл түсті, қылқан жапырақтары орналасады. Қылқандары 3-6 жыл өмір сүреді, содаң соң қысқарған өркенімен бірге түсіп отырады. Сондықтан, жерге түскен қылқандары екі екіден біріккен болады. Шырша қарағайдан сыртқы түрімен оңай ажыратылады ж ән е төзімді келеді. Қоректік заттарға бай, ылғалдығы жоғары топырақта өседі. Шыршаның кіндік тамыры нашар жетілген. Жанама тамырлары жер бетіне жақын жатады, сондықтан да оны жел тамырларымен қопарып, аударып 58 тастайды. Шырша ағашы 250 жылға дейін жасайды ж ән е биіктігі 40 метрден астам болады. Балқарағайдың қылқандары жыл сайын күзде түседі. Бұл жағынан ол жапырақтары түсіп отыратын ағаштарға ұқсас. Балқарағай Сібірде көп таралған ж ән е үлкен алқапты алып жататын орман түзеді. Қылқанжапырақтылардың ішінде кішілеу ағаштар немесе бұталар болады. Оларға к әд імгі аршаны жатқыза аламыз. Оның жапырақтары ине тәр ізді, тікенекті. Бүрлері жасыл түсті, сыртын балауыз басқан, шырынды жеміске ұксайды. Ашық түкымдылардың ішінде шөптесін өсімдіктер жоқ. Көбеюі. Ашық тұқымдыларда карақайдың көбеюін қарастырамыз. Қарағай барлық ашық тұқымдылар секілді тұқымы арқылы көбейеді. Қарағайдың ашылған аналық бүрінің кабыршактарының қолтығында екіден тұқым орналасады. Жән е олар ашық жатады. олар ашык жатады. Соған байланысты қарағайды ж ән е басқа да қылқан жапырақтыларды ашық тұқымды өсімдіктерге жатқызады. Қарағайдың тұкымы қалай пайда болатынын қарастырайық. Көктемде қарағайдың жас бұтақтарында екі түрлі аталық ж ән е аналық бүрлер пайда болады. Аталық бүрлер сарғылт жасыл түсті болады, ж ән е жас өркендерінің түп жағына тығыз топтасып орналасады. Аналық бурлер қызғылттау түсті болады жән е жалғыздан орналасады. жүктеу/скачать 1,97 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|