АРМАН
-
ПВ
баспасы
Все
учебники
Казахстана
на
OKULYK.KZ
*
Книга
предоставлена
исключительно
в
образовательных
целях
согласно
Приказа
Министра
образования
и
науки
Республики
Казахстан
от
17
мая
2019
года
№
217
77
Диск диаметрі аспан денесінің бұрыштық
диаметрісияқтыанықталады:
d
D
=
⋅
,
(5)
мұндағы d – аспан денесі дискісінің сызықтық
диаметрі.
8-кесте.
Күн
жүйесіндегіаспан
денелерініңпараллаксы
Ас пан де не сі
Параллакс
Меркурий
14,4
Шолпан
6 тан6 қадейін
Марс
6 тан24 қадейін
Юпитер
6
Сатурн
0,9
Күн
8,8
Ай
57
ЕСЕП ШЫ ҒА РУ ҮЛ ГІ ЛЕ РІ
1-есеп.
Горизонтальпараллаксы0,9 болса,СатурнЖерденқандайқашық
тықтаорналасқан
Берілгені:
р
0
0,9
R
Ж
=6400км
ешуі:
D
p
R
æ
=
′′
206265
0
.
Есептеулержүргіземіз:
D
êì
êì
à á
=
′′
′′
⋅
=
≈
206265
0 9
6400
1466773333
9 8
,
,
. .
Жауабы:
D
=9,8а.б.
D
–
2-есеп.
400000кмқашықтықтаншамамен0,5°бұрышпенкөрінетінболса,
Айдыңсызықтықдиаметрінегетең
Берілгені:
=400000км
=0,5°
ешуі:
d
D
=
⋅
.
радиандаөрнектесек:
=
⋅
′′
′′
≈
0 5 3600
206265
0 0087
,
,
.
Есептейміз:
d
êì
êì
≈
⋅
=
400000
0 0087
3480
,
.
Жауабы:
d=3480км.
–
3-тапсырма
Анықтамалықәдебиеттерді
қолданып,кестеде ерку
рий, олпан,Сатурн,Күн
жәнеАйдыңқандайкүйін
дегіпараллаксберілгенін
анықтаңдар.
ксперимент
Қаламдыалып,қолда
рыңдытақтағақарай
созыңдар.Қаламға
алдыменоң,содансоң
солкөздеріңменқараңдар.
ынтақтарыңдыбүгіп,өз
бақылауларыңдықай
талаңдар.Қайжағдайда
параллаксүлкен?
АРМАН
-
ПВ
баспасы
Все
учебники
Казахстана
на
OKULYK.KZ
*
Книга
предоставлена
исключительно
в
образовательных
целях
согласно
Приказа
Министра
образования
и
науки
Республики
Казахстан
от
17
мая
2019
года
№
217
78
Ба қы лау сұ рақ та ры
1. Қан дай бұ рыш го ри зон таль па рал лакс деп атала ды?
2. Күн жүй есін де гі ас пан де не ле рі не дей ін гі қа шық тық ты қа лай анық тай ды?
3. Ас пан де не сі нің па рал лак сы қа лай анық тала ды?
4. Ас пан де не сі нің бұ рыш тық өл ше мде рі деп не ні атай ды?
5. Ас пан де не сі нің сы зық тық өл шем де рін қа лай анық тай ды?
Жат ты ғу
12
1. ОрбитасыныңЖергееңжақыннүктесінде(перигей)ЖерденАйғаде
йінгіқашықтық363000км,алеңалыснүктесінде(апогей)405000км.
Айдыңосыкүйлерініңгоризонтальпараллаксынанықтаңдар.
2. ЕгерКүнменАйдыңбұрыштықдиаметрлерібірдей,алгоризонталь
параллакстарысәйкесінше8,8 және57′болса,КүнАйданнешеесе
үлкен
3. ШолпанныңЖерденеңазқашықтығы40млнкмгетең.Бұлкезде
оныңбұрыштықдиаметрі32,4 .Осыпланетаныңсызықтықради
усынанықтаңдар.
Жаттығу
12
1. Горизонталь параллаксы p = 18,0 болса, Икар астероиды Жерге
қандайқашықтыққаұшыпкелген
2. ЕгерЮпитерКүнненЖергеқарағанда5есеалысболса,оныңжер
денбақыланатынгоризонтальпараллаксынегетең
3. Күнпараллаксы8,8 ,алкөрінетінбұрыштықрадиусыr=16
01 .
КүнрадиусыЖеррадиусынаннешеесеүлкен
Экс пе ри ме нт тік тап сыр ма
1. Кө ше бойы мен сен дер ге не ме се үй ле рі ңе қа тыс ты солдан оңға қарай ке ле
жат қан адамға де йін гі ара қа шық тық ты анық таң дар
(88-су рет).
АРМАН
-
ПВ
баспасы
Все
учебники
Казахстана
на
OKULYK.KZ
*
Книга
предоставлена
исключительно
в
образовательных
целях
согласно
Приказа
Министра
образования
и
науки
Республики
Казахстан
от
17
мая
2019
года
№
217
79
88-сурет.
Эксперименттіктапсырмаға
Тап сыр ма ны орын дау ал го рит мі:
a) Қол да рың ды өтіп ба ра жат қан адам ға қа рай со зыңдар. Сол көздеріңді
жұмып, бас бар мақ та ры ңа оң көз де рің мен қа раң дар.
ә) Жо лау шы сау сақ пен жа бы лып қал ған сәт те, оң көз де рің ді жұ мып, сол
көз де рің ді ашып, жо лау шы та ғы да сау сақ пен жа былып қал ған ға дей ін гі
қа дам дар са нын са наң дар.
б) Алын ған қа дам дар са нын 10-ға кө бейт ің дер, бұл
–
жо лау шы дан сен-
дер ге дей ін гі қа шық тық.
в) Ере сек адам ның ор та ша қа да мы ның ұзын ды ғы 75 см деп алып,
қа дам мен алын ған қа шық тық ты метр ге ау да рың дар.
2. Ке ңіс тік те қа жет ті са лу лар ды жүр гіз ген соң, не лік тен қа дам са ны 10-ға
кө бейт іл ге нін анық таң дар. Көз дер дің ара сын да ғы қа шық тық ты 6 см, көз-
ден сау сақ ұшы на дей ін гі қа шық тықты 60 см деп алың дар.
3. Егер адам сол ға қа рай қоз ғал са, тә жі ри бе де не өз ге ре ді?
Шы ғар ма шы лық тап сыр ма
«Жұлдыздарға дей ін гі қа шық тық ты өл шеу» тақырыбында ха бар ла ма
да йын даң дар.
АРМАН
-
ПВ
баспасы
Все
учебники
Казахстана
на
OKULYK.KZ
*
Книга
предоставлена
исключительно
в
образовательных
целях
согласно
Приказа
Министра
образования
и
науки
Республики
Казахстан
от
17
мая
2019
года
№
217
80
2-та рау дың қо ры тын ды сы
Жер і лік ті
жә не бел деу лік уа қыт
Жұл дыз дар дың жар қы ра уы
T
=
T
0
+
T
n
=
T
0
+
n
L
R
T
=
⋅
4
2
4
π
σ
Кеп лер заң да ры
Ас пан де не ле рі не дей ін і қа шық тық,
олар дың л шем де рі
Ò
Ò
à
à
1
2
2
2
1
3
2
3
=
(
)
Ì
Ì Ò
à
G
1
2
2
3
2
4
+
=
D
p
R
æ
=
′′
206265
0
r
p
R
æ
=
0
;
r
D
=
⋅
;
d
D
=
⋅
Кеп лер заң да ры
ӘрбірпланетафокустарыныңбіріКүндеорналасқанэллипсбойыменайналады.
Планеталардыңрадиусвекторларыбірдейуақытаралығындабірдейаудансызады.
Планеталардың жұлдыздық айналу периодтары квадраттарының қатынасы олардың
орбиталарыныңүлкенжартыосьтерініңкубтарыныңқатынасынатең.
Глос са рий
Абсол ттікжұлдыздықшамаМ
Жерден32,6жарықжылықашықтықтаорналасқанжұл
дызиеболатынжұлдыздықшама.
АзимутА
–
аспанденесініңтәуліктікқозғалысбағытыменоңтүстікнүктесіненвертикалға
дейінгібұрыштықарақашықтық.
Биіктік
– аспан денесінен вертикаль жанындағы көкжиек сызығына дейінгі бұрыштық
арақашықтық.
Горизонтальпараллакс
–аспанденесіненқарағандакөрусәулесінеперпендикулярорна
ласқанЖеррадиусыкөрінетінбұрыш.
арықтау
–жұлдыздардыңбасаспанмеридианыарқылыөтуқұбылысы.
Жергіліктіуақыт
–бірмеридиандаорналасқаннүктелердегітәуліктіңбірдеймезетіндегіуақыт.
Аспансферасы
–кезкелгенрадиустағыбарлықкөрінетінаспанденелеріпроекцияланатын
ойшаалынғансфера.
Белдеулікуақыт
–бойлықбойыменбірбірінен15°арақашықтықтаорналасқан24негізгі
географиялықмеридиандарүшінанықталатынуақыт.
Тікшарықтау
–көктемгітеңелунүктесіненжұлдызорналасқанеңістікдөңгелегінедейінгі
бұрыштыққашықтық.
Жарықжылы
–
Жердіңбіржылыішіндежарықтыңвакуумдатаралуқашықтығы.
алам
–планеталардан,жұлдыздардан,жұлдызаралықзаттарданжәнеғарышсәулелерінен
құралғанбарлықматериялықәлем.
Жарқыраунемесесәулешығаруқуаттылығы
бірлікуақытішіндежұлдызшығаратын
толықэнергия.
Еңістікδ
–еңістікдөңгелегімаңындағыжұлдыздыңаспанэкваторыжазықтығынанқашықтығы.
Күнтәуліктері
–Күнніңцентрлікнүктесініңекіжоғарғыжәнеекітөменгішарықтаунүкте
лерініңарасындағыуақыт.
клиптика
–Күнніңзодиакшоқжұлдыздарыбойыменжылдықкөрінерлікқозғалысыөтетін
аспансферасыныңүлкендөңгелегі.
АРМАН
-
ПВ
баспасы
Все
учебники
Казахстана
на
OKULYK.KZ
*
Книга
предоставлена
исключительно
в
образовательных
целях
согласно
Приказа
Министра
образования
и
науки
Республики
Казахстан
от
17
мая
2019
года
№
217
3-ТА РАУ
ДИ НА МИ КА НЕ ГІЗ ДЕ РІ
«Ки не ма ти ка не гіз де рі» та ра уын да біз үдеу дің ба ғы ты мен сан дық
мә ні де не нің қоз ға лыс тү рін анық тай ты нын біл дік. Қоз ға лыс түр ле рі-
нің іші нен тү зу сы зық ты те ңай ны ма лы қоз ға лыс пен шең бер бойы-
мен бір қа лып ты қоз ға лыс пен таныстық.
Не ге де не бас қа ша емес, дәл осы лай қоз ға ла ды? Үдеу дің ша ма сы
мен ба ғы ты на қан дай фак тор лар әсер ете ді? Осы сұ рақ тар дың жа-
уа бын біз «Ди на ми ка не гіз де рі» та ра уынан ала мыз.
Ди на ми ка – механикалық қозғалыстың себептерін қарас ты-
ра тын ме ха ни ка ның бір са ла сы.
«Ди на ми ка»
күш
де ген ма ғы на бе ре тін грек тің «dynamos» сө зі нен шық қан.
Күш – де не лер дің өза ра әре ке тт есуі нің өл ше мі жә не де не
жыл дам ды ғы ның өз ге руі мен де фор ма ция ла нуы ның се бе бі
бо лып та бы ла тын век тор лық фи зи ка лық ша ма.
Та рау ды оқып-білу арқылы сен дер:
•
инер ция
,
инерт ті лік
,
инер ция лық са нақ жүй еле рі
ұғым да ры ның ма ғы-
на сын тү сін ді ру ді;
•
Нью тон ның бі рін ші за ңын тұ жы рым дау ды жә не оны есеп тер шы ға ру да
қол да ну ды;
•
ау ыр лық кү ші нің, сер пім ді лік кү ші нің, үй ке ліс кү ші нің та би ға тын тү сін ді ру ді;
•
Нью тон ның екін ші за ңын тұ жы рым дау ды жә не оны есеп тер шы ға ру да
қол да ну ды;
•
Нью тон ның үшін ші за ңын тұ жы рым дау ды жә не оны есеп тер шы ға ру да
қол да ну ды;
•
бү кі лә лем дік тар ты лыс заңын тұ жы рым дау ды жә не оны есеп шы ға ру да
қол да ну ды;
•
үдеу мен қоз ға лып ке ле жат қан де не нің сал ма ғын анық тау ды;
•
сал мақ сыз дық күй ін тү сін ді ру ді;
•
есеп шы ға ру да бі рін ші ға рыш тық жыл дам дық формуласын қол да ну ды;
•
ға рыш ап па рат тары ор би та ларын са лыс ты ру ды;
•
тартылыс өрі сін дегі де ненің қоз ға лы сы н сипаттайтын шамаларды
анықтауды үй ре не сің дер.
АРМАН
-
ПВ
баспасы
Все
учебники
Казахстана
на
OKULYK.KZ
*
Книга
предоставлена
исключительно
в
образовательных
целях
согласно
Приказа
Министра
образования
и
науки
Республики
Казахстан
от
17
мая
2019
года
№
217
|