104
Бұлтабиғатыжағынанбіркүшболыптабы
лады,демек:
g
G
M
R
=
2
,
мұндағы
g
– Жер бетіндегі еркін түсу үдеуі,
–Жердіңмассасы,
–Жердіңрадиусы.
Бар лық де не лер бір-бі рі не, олар дың мас са ла ры ның кө бей тін ді сі не
ту ра жә не денелердің массалар центрі арасындағы ара қа шық тық-
та ры квад ра ты на ке рі про пор цио нал күш пен тартылады.
Жербетінен
h
қашықтықтаорналасқанмас
сасы
m
дене үшін бүкіләлемдік тартылыс заңы
мынатүрдеболады:
F
G
Ì ò
R
h
æ
æ
=
+
(
)
2
,
мұндағы
ж
Жермассасы,
R
ж
Жеррадиусы,
ж
+
h
Жердіңцентрінендененіңмассалар
центрінедейінгіарақашықтық.
V Мас са – гра ви та ция өл ше мі
ркінтүсуүдеуіаспанденесініңмассасына
тура пропор ионал. Денелер бір-бірінен алыс-
таған кезде үдеу мәні арақашықтық квадра-
тынапропор ионалкемиді.
Алынғантәуелділік
массасыменөлшемдерібелгіліболғанжағдайда
кез келген аспан денесінің бетіндегі еркін түсу
үдеуінанықтауғамүмкіндікбереді.
Есептеулер еркін түсу үдеуі Юпитер үшін
g 25м/с
2
,Айүшінg 1,67м/с
2
екенінкөрсетеді.
Есте сақтаңдар!
G
H ì
êã
=
⋅
⋅
−
6 67 10
11
2
2
,
F
F
M
M
m
m
1 6-сурет.
Айналық
шағылдырғышы
барайналмалытаразы
Бұл қызық!
Гравитациялық тұрақтыны
ең алғаш тәжірибелік жол
мен 1798 жылы ағылшын
ғалымы Генри Кавендиш
анықтады.Олбұлшаманы
анықтау үшін айналмалы
таразынықолданды.Кулон
күштерін анықтауға қара
ғанда бұл тәжірибенің
қиындығы гравитациялық
күштердің біршама әлсіз
дігінде болды. Тәжірибе
үшін айналық шағылдыр
ғышы бар өте сезімтал
айналмалы
таразылар
қажет болды
(1 6су рет)
.
Кавендиш
массалары
белгілі шарлардың өзара
әрекеттесукүшінсеріппенің
айналу бұрышы арқылы
анықтап,
гравитациялық
тұрақтыныанықтады.
Есте сақтаңдар!
үкіләлемдіктартылысзаңыныңқолданылушектері.
а
а) материялықнүктелерүшін;
ә) шартәріздіпішінібарденелерүшін;
б) өлшемдерішарөлшеміненбіршамакішідене
лерменәрекеттесетінрадиусыүлкеншарүшін
қолдануғаболады.
а
а) шексізөзекпеншардыңәрекеттесуіүшін;
ә) денелержәнешексізжазықтықтарүшінқолдануға
болмайды.
Есте сақтаңдар!
Ньютонзаңдарытекинерциялықсанақжүйелеріндеғанаәрекететеді.
Достарыңызбен бөлісу: