Оқулық физика 8 Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі ұсынған

77
генераторлардың роторларын айналдыру үшін қолданылады. Іштен жа-
натын қозғалтқыштардан өзгеше турбиналарда поршень мен шатун және 
иінді білік қолданылмайды.
Бу
 немесе 
газ турбиналары
 деп қызған будың (газдың) жәрдемімен 
поршень мен шатунсыз және иінді біліксіз айнала алатын қоз-
ғалтқыштарды айтады.
Қарапайым бу турбинасының негізгі жұмысшы бөлігі ротор болып та-
былады (сурет 3.4, 
а
). Ротор-диск (3) білікке (4) бекітілген. Бу қазанында 
жоғары қысымда пайда болған бу сопло (1) деп аталатын арнайы түтік-
тер арқылы ротордың қалақшаларына (2) бағытталады. Соплоларда
жоғары қысымдағы бу ұлғаяды да, қысымын төмендетеді, есесіне бу 
ағынының жылдамдығы артады. 
Сурет 3.4:
а
) бу турбинасы; 
ә
) көпсатылы бу турбинасы
а
)
ә
)
Бу турбинасын айналдырып, жұмыс істеп шыққан будың кине-
тикалық энергиясы біршама азайғанмен, оның қуаты әлі де болса бірне- 
ше роторларды айналдыруға жетеді. Сондықтан бу турбиналарының
ПӘК-ін көтеру үшін олардың роторларын бір-біріне жалғастыра қосып, 
көпсатылы турбиналар түрінде жинайды (сурет 3.4, 
ә
). Көпсатылы турби-
наларда бу температурасы 100
о
С-ге таяу төмендегенге дейін бір сатыдан 
келесі сатыға өтіп, жұмыс жасай береді. Мұндай көпсатылы турбиналар 
Екібастұз жылу электр стансысында да қолданыс тапқан.
Бу турбиналарының артықшылығына мыналар жатады: жыл-
дам айналғыштығы, ықшамдылығы, пайдалы әрекет коэффициентінің 
едәуір жоғарылығы (40%-ға дейін). Кемшіліктеріне мыналар жатады: 
инерттілігі, яғни тыныштық күйінен шығаруға немесе тоқтатуға едәуір 
уақыт кетеді, айналу жылдамдығын реттеу мүмкіншілігінің шектеулігі, 
кері жүрісінің (айналысының) жоқтығы. 
Все
учебники
Казахстана
на
OKULYK.KZ
*
Книга
предоставлена
исключительно
в
образовательных
целях
согласно
Приказа
Министра
образования
и
науки
Республики
Казахстан
от
17 
мая
2019 
года
№
217

78
?
1.
Жылу қозғалтқыштарының адамзат өркениетін дамытудағы рөлі 
қандай? 
2. 
Жылу қозғалтқыштары деп қандай қозғалтқыштарды айтады? Олардың 
барлығына ортақ қандай бөліктері бар? 
3. 
Төрттактілі іштен жанатын қозғалтқыш қалай жұмыс істейді?
4. 
Іштен жанатын дизель қозғалтқыштарының ерекшеліктері қандай?
5. 
Бу немесе газ турбиналары деп қандай қозғалтқыштарды айтады және 
олар қалай қозғалыс жасайды? Олардың қандай артықшылықтары мен 
кемшіліктері бар? 
Сурет 3.3, ә бойынша іштен жанатын қозғалтқыштың толық циклі 
кезінде солдан оңға қарай орналасқан №1–№4 цилиндрлердің пор
-
шендерінің қандай жүріс жасайтынын кестеге жазып көрсетіңдер.
Цилиндр 
реті
Толық циклдегі поршеннің жүрістерінің аталуы
(сору, сығу, жұмыс, шығару)
№1
№2
№3
№4
Мүмкіндігіне қарай ата-анаңмен және туысқандарыңмен бірлесе оты-
рып, төменде көрсетілген зерттеу тапсырмаларын орындаңдар:
1) Қандай да бір көлік құралының іштен жанатын қозғалтқышының 
сыртқы және ішкі құрылымымен танысыңдар; оның суытқыш жүйе-
сінің құрылысына, маховигі мен иінді білігінің және оталдырғыш 
тетіктерінің түр-түстеріне, сондай-ақ шатун мен поршеньге және 
поршеннің сақиналарына мұқият зер салып, атқаратын қызметтеріне 
көңіл аударыңдар;
2) Қозғалтқыштарды жөндейтін арнайы шеберханаларға сынып балала- 
рымен бірге экскурсия жасап, жоғарыда аталған бөліктердің қызмет
-
терімен толығырақ танысыңдар; жөндеуші шеберлер мен мамандарға 
қоятын сұрақтарыңды алдын ала даярлап, олардан жауап алуды жос
-
парлаңдар.
Практикалық тапсырма
Эксперименттік зерттеу
Сұрақтар
Все
учебники
Казахстана
на
OKULYK.KZ
*
Книга
предоставлена
исключительно
в
образовательных
целях
согласно
Приказа
Министра
образования
и
науки
Республики
Казахстан
от
17 
мая
2019 
года
№
217

79

жүктеу/скачать 4,48 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: