Педгогика – жалпы адам тәрбиесінің заңдылықтары жайындағы ғылым. Педагогикалық ұғымдар: тәрбие, білім, оқыту. Педагогика ғылымының зерттейтін мәселелері, міндеті

Педагогикалық мамандық бұл білім алу барысында пайда болатын білім, іскерлік, дағыдылардың жиынтығымен сипатталатын және кәсіби-педагогикалық міндеттерді шешуге бағыталған белгілі бір біліктілікке ие болатын педагогикалық кәсіби топтың іс-әрекетінің бір түрі.

Педагогикалық мамандықтың негізгі мақсаты – қоғамдық мақсаттарды түсіну және өз тәрбиеленушілерін осы мақсаттарға жетуіне жағдай жасап, бағыттау. 

Мұғалім мамандығының негізгі ерекшеліктері:

-   гуманистік сипаты;

-   ұжымдық сипаты;

-   адаптивтік (бейімдеуші) сипаты;

-   шығармашылық сипаты;

-   қарым-қатынас жүйесінде болуы;

-   мұғалім тұлғасының үлгі, өнегелік сипаты және т.б.

Мұғалім мамандығы табиғаты жағынан гуманистік (адамгершіліктік) сипатқа ие мамандықтардың бір түрі. Оқыту барысында мұғалім адаптивті (бейімдеу) және гуманистік мақсаттарды жүзеге асырады. Адаптивтік мақсаты ол оқушыны, тәрбиеленушіні үйретумен, социомәдениеттік жағдайлардың нақты талаптарына -дайындайды, бейімдейді. Педагог өзінің тәрбиеленушісін белгілі бір әлеуемттік жағдайларға дайындап, қоғамның қойып отырған талаптарына үйретеді. Ал гуманистік мақсаты оқушының жеке тұлғасын дамытып, шығармашылық дербестігін шыңдауға мүмкіндік жасау. Мұғалім мамандығы бір уақытта жеке тұлғаны қалыптастырушы, әрі оны басқарушы мамандық болып табылады. Оның басты мақстатарының бірі жеке тұлғаны қалыптастыру, дамыту болғандықтан ол адамның инттелектуалдық, эмоциональдық, физикалық дамуын басқарып, оның рухани әлемінің негізін қалыптастыру.

Мұғалім мамандығының бір ерекшелігі ол «адам-адам» жүйесінде жұмыс жасауы. Бірақта ол осы жүйеде жұмыс жасайтын басқа мамандықтармен салыстырғанда оның еңбегінің нәтижесіне тек бір өзі ғана ықпал етпеуімен ерекшеленеді. Яғни, жеке тұлғаның қалыптасуына мұғалім, отбасы, орта және т.б. әсер етеді. Сондықтан мұғалім мамандығы ұжымдық бастау алады.

Мұғалім мамандығы шығармашылық сипатқа ие мамандықтардың бірі. Мұғалім үнемі ізденіс, шығармашылық үстінде болуы тиіс. Шығармашылық педагогикалық іс-әрекеттің ұйымдастырлуы мен оның мазмұнын тиімді құрастыруға ықпал етеді. Мұғалім шығармашылығы педагогикалық міндеттерді тиімді шешуіне мүмкіндік жасайды.

Мұғалім мамандығы қарым-қатынас жүйесінде болуымен ерекшеленеді. Басқа мамандықтарға қарағанда мұғалім мамандығы қарым-қатынас жасау іскерлігін жоғары деңгейде игеруді талап етеді. Қарым-қатынас арқылы мұғалім тұлғаға ықпал етіп, оның тәрбиелі болуы мен білімінің қалыптасуына жағдай жасайды. Қарым-қатынас, яғни сөз мұғалім еңбегінің басты қаруы.

Мұғалім тұлғасы үлгі, өнегелік сипатқа да ие. Мұғалім өзінің тек беретін білімі мен тәжірибесі арқылы ғана тұлға қалыптасыру процесіне әсер етпейді, сонымен бірге оның жеке басының өзі оқушы тұлғасына ықпал жасайды. Сондықтан мұғалім әрқашанда бала алдында адамгершілігі мол, тәрбиелі, адам жанын түсінетін,  терең білімді еліктеу үлгісі болуы керек. Мұғалім мектептен тыс уақыттарда өзінің сөзі мен ісі бір жерден шығып жатуына назар аударуы керек.

Педагогикалық мамандықтың негізгі мәні оның іс-әрекетіне байланысты болып табылады. Мұғалімдер әлеуметтік іс-әрекеттің ерекше түрін атқарады, яғни адамзат жинақтаған мәдениет пен тәжірибені аға ұрпақтан жас ұрпаққа беруге бағытталады, оларды қоғамдағы белгілі бір әлеуметтік рольдерді меңгеруге дайындайды. 

Олар:

• 
  Дидактикалыққабілет-мұғалімніңоқушыға оқу материалын жеткізу қабілеті, оқушының білім дәрежесін, іскерлігін, дағдарысын дұрыс анықтай білу өз пәнінеқызығушылығынарттыруы, таным белсенділігі мен ойын дамытуы.
  
• 
  Академиялыққабілет-мұғалім қабілетінің пән саласына (математика, физика, химия, биология, тарих т.б.) сәйкестігі. Ондай мұғалім өз пәнінғылым дамуына сай біледі, өз бетімен қарапйым зерттеу жұмыстарын жүргізеді.
  
• 
  Перцептивті қабілет- оқушының ішкі дүнесін тани білу. Қабілетті мұғалім оқушылардың сабақүстіндегі психикалықжағдайын (ренішін сабаққа қаншалықты әзір, әзір емес екенін т.б) бірден байқалады.
  
• 
  Сөйлеу (экспрессивті) қабілеті-тіл арқылы өз ойын, ішкі сезімін нақты, түсінікті етіп жеткізе білуі. Бұл мұғалім үшін өте маңызды қабілет ерекшелігі.
  
• 
  Ұйымдастырушылыққабілеті – сабақты тыңдауға, білімді қабылдауға оқушыларды әзірллей білуі, ұжымды дұрыс басқарып ұйымдастырабілуі, оқу-тәрбие процесін дұрыс ұштастыру, оқушыларға бағыт беріп, рухтандыру ісіне басшылық беру, ата-аналар мен жұмыс істей білу, сынып ұжымын оқушыларға педагогикалық ықпалды құралға айналдыру, мұғалім өз жұмысын ұйымдастырабілуі.
  
• 
  Комуникативті қабілет-оқушылармен қалыпты дұрыс қарым-қатынас жасай білуі, педагогикалықәдептілікті жетілдіруі.
  
• 
  Конструктивті қабілет-оқу және тәрбие міндеттерін шешудің тиімді жолдарын іздестіру, оқу және тәрбие жұмысының түрлері мен әдістерінің мазмұнын анықтау, өз ісіне саналық, жауапкершілікпен, ойлылықпен қарап педагогикалық тапқырлық таныту.
  
• 
  Қолданбалы қабілет – мұғалім өз мамандығына қатынасы жоқ спот, оймен, келетін шахмат,тоғызқұмалақ, дойбы, көркемөнер, бейнелеу өнері, туындыларын білетіндігімен оқушыларды қызықтырып, оларға қатынасуы арқылы өз дегеніне жетуге баланы жан-жақты дамыту ісіне үлесін қосуы тиіс.
  

Басқару принциптері дегеніміз – білім беру ісінің басшы қызметкерлері өз жұмысында ұстануға тиісті мақсатқа жетуге көмектесетін негізгі, іргелі ережелер.

Демократиялық принцип бойынша білім беру ісі орталықтан басқарылуымен қатар, басқару ісіне халық, мектептің қызметкерлері тартылады, олардың шығармашылық күштері қолданылады. Осы принцип негізінде Білім және ғылым министрлігінің облыстық, т.б. білім беру басқармасының, педагогикалық кеңестің мәжілістері өткізіліп, онда оқыту және тәрбиенің маңызды мәселелері талқыланып, қаулы-қарарлардың орындалуын білім беру ұйымдарын басқару органдары қадағалап отырады.

Ғылымилық, теория мен тәжірибенің тығыз байланысы принципін ұстанған мектеп басшылары өз жұмысында ғылымның жетістігін қолданып, еңбекті ғылыми ұйымдастырып, озат тәжірибені зерттеп, жинақтап және таратып отырады. Басқару жұмысының табыстылығына ұйымдастыру жұмыстары көмектеседі. Оның маңызды бөлігі – кадрларды іріктеу, дайындау, әрбір қызметкердің қызметіне деген жауапкершілікке тәрбиелеу.

Ақпараттардың шындығы және жеткіліктілігі принципін ұстанған мектеп әкімшілігі өз ұжымының оқу тәрбие жұмысындағы қол жеткен жетістіктерін асыра бағаламайды, кемшіліктерді түзетіп отырады.

Мектептегі басқару органдарының құрылымы алуан түрлі. Шартты түрде оларды төрт топқа бөлуге болады.

Бірінші топ: мектептің лауазымды өкілдері – мектеп директоры, оның оқу-тәрбие ісі жөніндегі орынбасары, тәрбие жұмысы жөніндегі орынбасары, мектептің шаруашылық бөлімінің меңгерушісі, балалар мен жастар ұйымдарының жетекшілері.

Екінші топ: мұғалімдер, ата-аналар және оқушылар өкілдері қатысатын жалпы мектептік конференция, педагогикалық кеңес және әдістемелік бірлестіктер.

Үшінші топ: оқушылардың өзін-өзі басқару органдары (оқушылар комитеті, сыныптың, пән үйірмелерінің, түрлі қоғамдардың жетекшілері).

Төртінші топ: мектептің және сыныптың ата-аналар комитеті.

Осы органдар мектепті басқару үшін ғылыми тұрғыдан дәлелденген ұстанымдарды (принциптерді) басшылыққа алып жұмыс істеуі тиіс. Олардың ішіндегі мәндірегі төмендегі ұстанымдар:

• мектептің алдында тұрған басты міндеттерді анықтау кезінде барлық басқару органдарының келісіп, іскерлік, ынтымақ жағдайында жұмыс істеуі;

• барлық басқару органдары және лауазымды адамдардың өз міндеттері мен қызметтерін атқару кезіндегі демократиялылығы, жариялылығы, мұғалімдердің, ата-аналардың және оқушылардың қоғамдық пікіріне сүйену;

• мектеп басшыларының, мұғалімдердің, сынып жетекшілерінің, тәрбиешілердің жауапкершіліктері;

• мектептегі жақсы және пайдалы психологиялық микроклиматты, шығармашылық белсенділікті және бастама көтерген адамдарды қолдау, оқу-тәрбие жұмысының сапасына жоғары талап қою;

• оқушыларды оқыту мен тәрбиелеуді жетілдіру туралы жоғарғы органдардың қабылдаған шешімдерінің орындалуына әдепті және тұрақты түрде басшылық ету;

• педагогикалық шығармашылықты, инновациялық ізденістерді мадақтау және озат педагогикалық тәжірбиені меңгеруге ұмтылған мұғалімдерді, сынып жетекшілерін қолдау.

Мектеп басшысының жұмыс бағдарламасы:

• мектепке жалпы басшылық ету;

• мектеп кеңесін (педагогикалық кеңесті) басқару;

• жалпыға бірдей білім беруді жүзеге асыру;

• мектеп жұмысын жоспарлау;

• оқу және тәрбие жұмысындағы мектеп, отбасы, жұртшылықтың ынтымақтастығын тексеру және орнату;

• ата-аналар комитетінің жұмысын қадағалау;

• мектеп директоры орынбасарларының жұмысына басшылық ету және оны бақылау;

• оқытудың барысын және оқушылардың білім сапасын бақылау;

• мектеп кітапханасымен жұмыс;

• мектептің шаруашылық және қаражат жұмысын бақылау;

• мектепшілік бақылау жүйесіне басшылық жасау;

• мектеп директоры жанындағы мәжілісті өткізу;

• мектеп асханасымен жұмыс;

• демеуші мекемелермен байланыс орнату;

• баланың денсаулығына қамқорлық жасау;

• техникалық қауіпсіздік талабын орындауды қадағалау;

• халық арасында педагогикалық білімді насихаттау.

Директордың оқу ісі жөніндегі орынбасарының жұмысының мазмұны:

• жалпы білім беруді жүзеге асыру;

• оқу бағдарламасының орындалуын қадағалау;

• мұғалімдердің күнтізбелік-тақырыптың және сабақ жоспарларын бекіту;

• сабақ кестесін педагогикалық талапқа сай жасау;

• пән бойынша жүргізілетін әдістемелік жұмысты бақылау;

• сынып журналдары және оқушылардың күнделіктерінің, дәптерлерінің талапқа сай безендірілуін тексеру;

• оқытудың барысына, оқушылардың білім сапасына бақылау жасау және басшылық ету;

• оқушылардың арасында жазбаша бақылау жұмыстарын жүргізу;

• оқушылардың білімін бақылау. Баға қою жүйесін қадағалау;

• пән үйірмелерінің және факультативтердің жұмысын бақылау;

• кітапхананық жұмысы. Сыныптан тыс окуды тексеру;

• зертханалық және тәжірибелік жұмыстардың өткізілуіне басшылық жасау;

• еңбекті оқыту, еңбек тәрбиесі және мамандық талдау жұмыстарын, өнімді еңбекті ұйымдастыру;

• оқушылардың аудандық, қалалық жарыстарына қатысуына көмектесу.

Директор және оның орынбасарларының оқу-тәрбие жұмысын бірлесіп бақылауы:

Бақыланатын нысандар:

• оқытудың барысы және оқушылардың білім сапасы;

• оқу кабинеттерінің жұмысы;

• оқушыларға қойылатын педагогикалық талаптар;

• үлгермеушілер болайын деп тұрған сыныптар;

• тәрбиеден тыс қалған оқушылармен жұмыс;

• педагогикалық озат тәжірибені зерттеу, қорытындылау және шығармашылықпен тарату;

• мұғалімдердің біліктілігін көрсету, әдістемелік және жас мұғалімдермен жұмыс;

• мектеп құжаттары;

• педагогикалық оқу;

• адамгершілік тәрбиесі;

• дене тәрбиесі;

• құқықтық тәрбие, т.б. тәрбие салалары;