Педагогикасы казакстан республикасы

киялдауы, кызыгушылыгы мен икем дш п, темперамент!, мшез-кул- 
кы, ерж-жнер1, мотивтерц кабшеттер1, дарындылыгы т.б. Сонымен 
катар, бул ерекшел1ктер тулганьщ баска да касиеттершщ дамуына 
ез эсерш типзедг
Отбасындагы тэрбиеш дурыс уйымдастыру ymiH бала дамуыныц 
ерекшел1ктерш терец зерттеп бшуге непзделу1 кажет. Ce6e6i жеке 
бастыц кез келген жагыныц езш дж даму сатылары, ерекше кезец- 
дер1 болады. Сондыктан жогарыда айтылган психикальж удерютер 
юпп мектеп жасындагыбалаларда калай калыптасып, дамып отырга- 
нына толыгырак токталуды жен санадык-
Бастауыш мектеп жасындагы балалардыц даму децгешне мшез- 
деме беруде, психологтардыц (JT. С. Выготский, А. Н. Леонтьев, 
Д. Б. Эльконин, Ж. Аймауытов, М. М. Муканов, т.б.) балаларды жас 
кезендерше карай б о л т, баланыц анатомиялык-физиологиялык, 
психикальж, жалпы даму децгешне сэйкес берген сипаттамаларына 
суйендж.
Бала алгаш мектепке келгенде жаца 
e M i p r e
аяк басады. Мектеп­
те ол ез сыныбындагы балалармен, устазбен, баска да адамдармен 
карым-катынаска туседк 
0 3 i
уш1н мулде жаца нэрселермен, ду- 
ниемен танысады, жаца ic-эрекетке уйренедг Осыньщ эсершен 
баланыц дене жэне психикалык дамуына едэу1р ерекшел1ктер енедг 
Бастауыш мектеп жасындагы баланыц бойыньщ ecyi жылдамдап, 
салмагы улгая TYceдi. Шем1ршектер1 cYЙeктeнeдi, ягни суйек ЖYЙeci 
калыптасу сатысында болады. К,ол бармагыныц нагаюы (суйекте- 
H y i)
9-10 жаста калыптасады да, табаны 10-11 жаста суйектенш 
бггедк Баланыц булшык eTrepi тез даму устшде болады. Баланыц 
саусактарыныц усак булшык еттершщ дамуы нэзж кимылдарды 
орындауга мумкшдж бередг Соныц аркасында бала жылдам жазу 
дагдысына ие бола бастайды. Дегенмен, Kimi мектеп жасындагы ба­
лаларды жазба жумыстарымен кеп айланыстыруга, 3cipece Keuiipin 
жазуга кеп уакытын ж1беруге болмайды.
Бул кезде баланыц кеудес1 кетершш, журеп мен тыныс органда- 
ры едэу1р калыптасып калады. 
B ip a K
журепшц согуы 84-90-га де- 
шн барады. Осыньщ e3i баланы б1ршама киналдыратын болса да, 
кан айналыс жуйесшщ жумысын жаксартады. Ce6e6i баланыц кан 
айналыс тупктерш щ диаметршщ келем1 ересектерден ею есе артык. 
Мидыц мандай белжтершщ жетшу1 баланыц психикальж ю-эрекет1 
мен жуйкесшщ калыптасуына эсер етедг Мидыц мандай бел1п ой
129

мен сейлеудщ орталыгы болгандыктан, оньщ жетшу1 балада акыл- 
ойдьщ кец epic алуына мYмкiндiк бередг
Ал физиологиялык тургыдан алып Караганда, 
K im i 
мектеп жа­
сындагы балалардыц жуйке жуйес! жетше туседк мидыц улкен 
жарты шарыныц функциялары каркынды дамиды, ми кабыгыныц 
талдау жэне жинактау функциялары кушейедг Ми клеткаларында- 
гы козу мен тежелудщ езара мелшер1 K ^ E ^ i кызмет аткарады. 
O c i p e c e ,
балада 
T e p i c
индукцияныц непзшде болатын тежелу устем 
болып, осыньщ нэтижесшде бастауыш сынып окушысы 63iH-e3i 
мецгере алу, керек жерде езш-ез1 тежей алу мумющцгше ие бола 
бастайды. Дегенмен, бул толык жузеге асты деу киын, 
c e 6 e 6 i
бала 
кейде ойланбай колайсыз 
ic
жасап коюы ьщтимал. Бала дамуындагы 
мундай анатомиялык-физиологиялык ерекшелжтерд! бшу, оку-тэр- 
бие удер1сш тшмд) уйымдастыруга мумкшдж бередь
Жекелеген психикалык удерютщ каркынды дамуы баланыц бас­
тауыш мектеп жасында жузеге асады. А. Н. Леонтьевтщ 
n i K i p i H m e ,
жуйел1 турде 
6 m i M
алуга кешу бастауыш мектеп жасындагы бала­
ныц жалпы 
e M i p
суру багытын гана емес, психикалык удерютершщ 
дамуына улкен эсер етедг Окытудыц эсершен баланыц кабылдауы, 
ойлауы, жалпы психикасы езгередг Kimi мектеп жасындагы бала­
лардыц кабылдауы тураксыздыгымен, бытырацкылыгымен, соны­
мен катар, зеректиппмен, балгындылыгымен, бшуге кумарлыгы- 
мен кезге туседг
Алайда, 7 жастагы баланыц кабылдауы мектепке дейш п жас­
тагы баланыц кабылдауына Караганда едэу1р калыптаскан (кезь 
H i n K e p r i m T i r i ,
купагыныц 
e c T i r i m T i r i
т.б.). 
E i p a K
эл1 де болса 
кабылдауында жeткiлiкciз жактары кездеседг Мысалы, 
K eft6 ip
окушылар казак тшш деп «н-ц», «у-у», «ы-i», «к-к», «х-h», «е-у» 
дыбыстарын ажырата алмай киналады. Будан 7-9 жастагы балалар­
да талдау кызмет! эл1 жете калыптаспаганын байкауга болады.
Б1рде 
6 i p i H m i
сынып окушыларына коянныц 
c y p e T i H K e p c e T i n ,
соны салу усынылады. 
C y p e T r i
окушылардыц кез алдынан алып та- 
стаганда, олар коянныц суретш дурыс сала алмаган. Коянныц кезш 
улкейтш, кулагын юипрейтш салган. Бала езше кызык кершген 
Коянныц дене мушелерше кеп кецш белш, кызык емес жактарын са- 
луды умытып кеткен. Будан 
K imi 
мектеп жасындагы балалардыц ез­
дерше кызык немесе унаган нэрселерш кабылдауга бешм келетшш
130

керуге болады. Балалардыц осындай ерекшел1ктерш ата-ана тэрбие 
беру, оны дамыту барысында басшылыкка алганы жен деп ойлай- 
мыз.
Сондай-ак Kimi мектеп жасындагы балалар кецютж пен уакыт­
ты кабылдауда киналады. Мысалы, узындыгы б1рдей баганаларды 
эртурл1 аракашыктыкта орналастырып, баладан алыстагы бага- 
налардыц узындыгы, касындагы баганадан узын ба, кыска ма деп 
сураганда, ол кыска деп жауап берген. Сол сиякты бастауыш сынып 
жасындагы окушы 80 жастагы атасынан «Ci3 мамонттарды кердщ1з 
бе?» - деп сураган. Ce6e6i бала ею окига да бурын болып еткенш 
бшед1 де, 80 мен 10000 жылдыц арасындагы уакытты ажырата ал- 
майды. Сондыктан ата-ана бэлендей нэрсеш балаларга корсеткенде, 
сол нэрсенщ нендей касиеттерше мэн беру кажетпгш айтып, кандай 
нэрсеге назар аударуды ескерт1п отыруы кажет. Ce6e6i кабылдау 
кезшде 6ip объектшщ касиеттер1 езге объектшщ касиеттер1мен 
салыстырылып отырса, бала кабылдау кезшде ойланып, ненщ непз- 
ri, ненщ eKiHmi дэрежедеп касиет екенш ажырата бшетш болады.
Сондай-ак М. М. Муканов баланыц сезд1 кабылдауымен накты 
заттарды кабылдауы арасында едэу1р айырмашылыктар бар: накты 
затты кабылдау l-mi сигнал системасына эсер етед1 де, сезд! ка­
былдау 2-mi сигнал системасыныц функциясы болып табылады 
деп есептейдг Бугт баланыц эртурл1 объектшерд1 кабылдай алуына 
жагдай тугызады.
Сонымен, отбасында арнайы дурыс уйымдастырылган оку- 
тэрбие уДеР>с 1Н1Н барысында бастауыш сыныптыц аягына карай 
баланыц кабылдауы ныгайып, терецдеп, б1ршама жинакы болады.
Ал 
K im i 
мектеп жасындагыбалалардыц зешнше токталатын бол- 
сак, алгашкы кезде оларда ырыксыз зешн басым келед1 де, бала 
езше кызык, бояулары анык заттарга кеп назар аударады. 2-mi, 3-mi 
сыныптарда ырыксыз зешн ырыкты зешнге ауысады. Бала б1ртшдеп 
ещц жай сырттай тартымды заттарга гана емес, кажетп нэрселерге 
зейппн багыттап, оны турактандыруга уйренедг
М. М. Мукановтыц ойынша, баланыц ырыкты зешнш дамыту 
y m i H ,
ата-ана баланыц ютейтш жумысын накты етш тусшд1рш, 
тапсырманы калай орындаудыц жоспарын керсетш отыруы кажет. 
Тек сонда гана бала осындай нускаларды орындауга зешщц болу­
га умтылады. Баланыц зешшпз болу себебш М. М. Муканов былай 
тусшд1редк «... зешнс1з болудыц ез1 бершген тапсырманы калай
131

орындауды бшмеуден кездеседг Эдетте, 
ep iK c i3
зешн сырткы объек- 
T i r e
байланысты болып келсе, 

жүктеу/скачать

Достарыңызбен бөлісу: