Оқытушы туралы мәліметтер және байланысу ақпараттары

Ф.ғ.к., доцент Қадырова Б.М.

Тел. (8-3182) 31-02-55

Қабылдау уақыты: дүйсенбі-жұма сағат 10-00, ауд. №324

«Қазіргі қазақ әдебиетінің тарихы» пәні 050117 «Қазақ тілі мен әдебиеті» мамандыѓында 9-10 семестрде оќылады.

- қазіргі қазақ әдебиетін меңгерту;

- ақын-жазушылар шығармаларының көркемдік-идеялық табиғатын игерту;

- ақын-жазушылар шығармаларының тақырыптық, тәрбиелік мәнін түсіну;

- ақын-жазушылар талантының көркемдік-эстетикалық мәнін игерту.
5 Білімге, икемділікке және дағды-машықтарға қойылатын талаптар

Студенттер білуі тиіс:

- ақын-жазушылар шығармаларының көркемдік ерекшелігін талдай білуі тиіс;

- ақын-жазушылар шығармаларының образдар жүйесін талдай білуі тиіс;

- ақын-жазушылар шығармаларының идеясын аша білуі тиіс.;

- ақындар өлеңдерін жатқа білуі тиіс.
Студенттер істей білуі тиіс:

-Студенттер тақырып таңдау, материал жинау, конспекті жазуды меңгере біледі.

- ақын-жазушылар шығармаларын ажырата алады.

- ақын-жазушылар шығармаларының идеялық, эстетикалық мазмұнын аша білуге дағдыланады.

- ақын-жазушылар шығармаларынталдаудағы оның табиғатын біледі.
6 Пререквизиттер

- 1960-2000 жылдардағы қазақ әдебиеті

- Қазіргі дәуір әдебиеті

- Әдебиет теориясы

- Түркі халықтарынң әдебиеті

- Қазақ әдеби тілінің тарихы

- Тіл мәдениеті
8 тақырыптық жоспар

1-тақырып. Қазақтың тарихи прозасы

2-тақырып. Лирикалық проза

3-тақырып. Қазіргі қазақ әдебиетіндегі жаңа бағыт

4-тақырып. Қазіргі қазақ сатирасы

5-тақырып. Шона Смаханұлы сатирасы

6-тақырып. Қазіргі қазақ романдары

7-тақырып. Софы Сматаев шығармашылығы

8-тақырып. Қазіргі қазақ повестері

9-тақырып. Қазіргі қазақ әңгімелері

10-тақырып. Деректі проза

11-тақырып. Қазіргі қазақ драматургиясы

12-тақырып. Қазіргі қазақ лирикасы

13-тақырып. Қазақтың философиялық лирикасы

14-тақырып. Қазіргі қазақ поэмалары

15-тақырып. Қазіргі қазақ сыны

16-тақырып З.Серікқалиев - әдебиет сыншысы
9 Пәннің қысқаша сипаттамасы

Қазіргі қазақ әдебиетінің көркемдік даму арналарын айқындау.Ұлттық сөз өнеріне қосылған көркем шығармаларды талдаудың ғылыми принциптеріне теориялық тұрғыдан дәйекті дәлелдеу, әдебиетті қоғамдық ой-санамен қабаттастыра зерделеу, студенттердің рухани жетілуіне, оның қоғамдық-саяси, әлеуметтік көзқарасын қалыптастыру. Бүгінгі проза мен поэзияның өзіндік ерекшеліктерін айқындау.

Әбіш Кекілбаев, Мұхтар Мағауин, Рамазан Тоқтаров прозасы. Ә.Кекілбаевтың романдарын, повестерін, әңгіме-новеллаларын талдау. «Үркер», «Елең-алаң», «Аңыздың ақыры», «Шыңырау», «Күй» шығармаларын тарихи-көркемдік және эстетикалық сипаттарын саралау. Жазушы шеберлігін баяндау.

Мұхтар Мағауиннің «Аласапыран» романының тарихи-көркемдік қырлары. Кейіпкерлер галереясын әңгімелеу. Әңгімелері туралы ой-түйіндер. Тарихи шындық және көркемдік шешім.

Рамазан Тоқтаровтың «Абайдың жұмбағы» туындысы. Мемлекеттік сыйлыққа ие болған роман-хамсасында Кенесары хан, Құнанбай қажы, Қодар, Шоқан, Достоевский, Құдайберді, Халиолла, Шәкәрім, Михаэлис, Долгополов, Мәшһүр Жүсіп, Саққұлақ шешен, Мұса Шорманов тұлғасы шебер сомдалған. Абайдың өмірі, ол өмір сүрген қоғам шындығы жаңаша көзқарас, жаңаша таным тұрғысынан суреттелген.

Лирикалық прозаның табиғаты. Дәстүрлілік пен жаңашылдық. Тәкен Әлімқұловтың лирикалық прозасы. Жазушы шығармашылығындағы дәстүрлі күй өнері және суреткерлік тұрғы. Жазушы шеберлігі , замана шындығы және көркемдік шешім.

Олжас Сүлейменов шығармашылығындағы ұлттық рух. «Адамға табын, Жер енді!», «Қыш кітабы», «Арғымақтар», «АзиЯ», «Мың бір сөз» шығармаларындағы ұлттық тіл мен діл, ұлттық егемендік сипаты. Ақын өнернамасындағы Дала бейнесі. Ой мен сезім тұтастығы.Суреткерлік қолтаңба. Образдық-метафоралық жүйе.

3-тақырып Қазіргі қазақ әдебиетіндегі жаңа бағыт

Қазіргі қазақ әдебиетіндегі жаңашыл-модернистік сипаттағы жас ақын-жазушылар шығармашылығы. Олардың туындыларындағы өмір шындығы мен көркем шындықтың, көркем кеңістік пен көркем уақыттың арақатынасы. Тілдік-стильдік ерекшеліктері.Әдеби әдіс-тәсілдердің жаңашыл сипаты. Бұл топтағы ақын жазушылар туралы бүгінгі әдеби сындағы ой-пікір алуандығы.

Оспанхан Әубәкіров, Жұматай Сабыржанов, Көпен Әмірбек, Кеней Таңдай, Мұхтар Шерім, Қажытай Ілиясов, Сейіт Кенжахметовтің сатиралық шығармалары. Шығармаларының тілі мен стилі. Метафоралық-образдық жүйесі. Уақыт шындығы мен көркемдік шындық. Сатира мен юмордың ара- қатынасы.

Өмірі мен қызметі. «Тотияйын», «Кездік», «Өткірдің жүзі» кітаптарының маңызы, тақырыбы мен құрылымы. «Айгарба», «Ұр тоқпақ», «Соқырішек», «Ортеке» сын-сықақтарының танымдық-тәрбиелік мәні. Тілі мен стилі. Көзқарастар, зерттеулер.

Қабдеш Жұмаділовтің «Прометей алауы», Тұрсынхан Зекенұлының «Көкбөрілердің көз жасы», Тұрсынәлі Рыскелдиевтің «Ұлы көш», Кәдірбек Сегізбаевтың «Беласқан», Қапан Қамбаровтың «Махамбет кітабы», Сәбит Досановтың «Қылбұрау», Сейітхан Әбілқасымұлының «Оспан батыр», Асқар Алтайдың «Алтай новелласы», Ғабиден Құлахметтің «Үйірі жоқ көкжал»,Дидар Амантайдың «Шайыр мен шайтан» романдарының идеялық-эстетикалық нысанасы, ұлттық дүниетаным қырлары, заманауи сырлары, көркеми тіл мәселесі, Суреткерлік қабілет қарымы зерделенеді.

«Елім-ай» (2003, 3-кітап) трилогиясының тарихилық және көркемдік сипаты. Абылай хан, Төле би, Қаз дауысты Қазыбек би, Әйтеке би бейнесі.

Асқар Алтай, Дидар Амантай, Нұрғожа Ораз, Айгүл Кемелбаева, Роза Мұқанова, Думан Рамазан повестері. Тақырыптық-идеялық нысынасы.Шеберлік шеберханасы. Сюжеті мен композициясы. Көркемдік ойлау, сөз таңдау дәрежесі.

А.Алтай, М.Байғұт, Қ.Жиенбай,Б.Нұржеке, Ә.Кекілбай, Ш.Мұртаза, Д.Досжан,С.Сматайдың қазіргі кезең хақындағы әңгімелері.Тақырыбы мен мазмұны. Көркемдік қыры.Тілі мен стилі.

Нұрлан Оразалиннің «Азаматтық айдыны», Мұқадес Есламғалиевтің «Ғұмырнамалар мен ғибратнамалар», Немат Келімбетовтің «Жарлы емеспін, зарлымын», Серік Негимовтің «Мәлік Ғабдуллин», Ахмет Жүнісұлының «Пәниден бақиға дейін», Әмен Әзиевтің «Ұлы дала ұлағаттары», Асанәлі Әшімовтің «Жан бөлек» және Д.Қонаев туралы «Елу жыл – ел ағасы» деген шығармаларға әдеби-ғылыми тұрғыдан сараптама беру.

Сәкен Жүнісовтің «Абылайхан», «Ажар мен Ажал», «Қызым, саған айтам», «Тұтқындар», «Махамбет», «Кемеңгерлер мен көлеңкелер» драмалық шығармалары. Д.Исабековтің «Әпке», «Ескерткіш», А.Сүлейменовтің «6-палата», Т.Ахтановтың «Махаббат мұңы», «Боран», «Ант» пьесалары. Ә.Әшімовтің «Жолы болған жігіт», Қ.Мұхаметжановтың «Бөлтірік бөрік астында», «Қуырдақ дайын», «Көктөбедегі кездесу» шығармалары. Драмадағы тартыс пен конфликт, тіл шеберлігі.

Ұлықбек Есдәулеттің «Киіз кітап», Темірхан Медетбектің «Көк түріктер сарыны», Қажытай Ілиясовтың «Тасжарған», «Қалақай қамшы», Исраил Сапарбайдың «Махаббат пен ғадауат», «Сезім патшалығы», Өмірзақ Қожамұратовтың «Күн астында -Құдірет», Темірше Сарыбайұлының «Дария-дәурен», Нұрлан Оразалиннің «Ғасырмен қоштасу», «Сырнайлы шақ», Ж.Әбдірашевтің «Құлпытас», Н.Алпамысқызының «Күрең шетен», Маралтай Райымбекұлының «Ай», Ұ.Жайлыбайдың «Құс қанаты», Ж.Әскербекқызының «Қарасаз-бұлақ», «Көк түріктер әуені», «Қаңтардағы қызыл гүл», Сәруар Қамаеваның «Жыр жұлдызын таңдадым» тәрізді лирикалық шығармаларын талдау.Сөз саптау , ой толғау ерекшеліктері. Лирикалық қаһарман және ақындық тұлға мәселесі. Образдық-метафоралық жүйе.

Философиялық лириканың басты ерекшелігі. Халықтық сипаты. Даналық дәрістері. Ой тапқырлығы. Логикалық мазмұн. Көркемдік шеберлік мәселелері.

Қадыр Мырзалиевтің «Ой орманы», «Дала дидары», «Қорамсақ» жинақтарындағы философиялық сарындар.

Жұмекен Нәжімеденовтің «Жаңғырық», «Мен -тамырмын» жинақтарындағы ойшылдық, сыршылдық, сыншылдық сарындар. Ұлттық-философиялық таным мен көркемдік танымның тұтастығы.

Несіпбек Айтұлының «Бәйтерек», Серік Тұрғынбекұлының «Кейкі батыр», Есенғали Раушановтың «Айша бибі» , «Сары өзен», Бақыт Бәмішұлының «Зуқа батыр», «Тәңір сынағы», Күләш Ахметованың «Қыз-бота», «Үлбір сұлу», Зейнолла Тілеужановтың «Қабанбай» поэмаларының поэтикасы. Тілдік-стильдік ерекшеліктері. Сюжеттік-композициялық құрылымы.

Қазақ әдебиеті мен қазақ әдебиеті сыны - көркем ойдың екі арнасы. Әдебиет сыны - әрдайым әдеби дамумен сабақтас, тығыз қарым-қатынаста өркендеп келе жатқан көркемдік-эстетикалық ойдың үлкен, ірі саласы.

З.Ахметовтің «Поэзия шыңы -даналық», С.Қирабаевтың «Әдебиетіміздің ақтаңдақ беттері», З.Қабдоловтың «Көзқарас», М.Базарбаевтың «Замана тудырған», Ш.Елеукеновтің «Әдебиет және ұлт тағдыры», «Мағжан», Т.Кәкішевтің «Қазақ әдебиеті сынының тарихы», 2 томдық, Ж.Ысмағұловтың «Абай: ақындық тағылымы», Р.Нұрғалиевтің «Әуезов және алаш», З.Серікқалиевтің «Қазақ әдебиетінің қазіргі мәселелері», «Ақ жол», «Алтын жамбы», А.Нысаналының «Жансарай», Б.Майтановтың «Қазақ романы және психологиялық талдау», «Сөз сыны», Д.Ысқақұлының «Сын өнері», Б.Ыбырайымның «Сырлы әлем», Б.Сарбалаевтың «Өткірдің жүзі», Ә.Бөпежанованың «Дүние – имани құбылыс», Ж.Дәдебаевтың «Қазіргі қазақ әдебиеті», С.Жұмабектің «Сын әуені», «Шерхан Мұртаза. Жұлдызы нұрлы суреткер», «Тахауи Ахтанов. Талант тектоникасы», Қ. Әбдезұлының «Ел мен жер тағдыры», «Т.Әлімқұлов шығармашылығы және 60-80 жылдардағы қазақ прозасы», «Әдебиет және өнер», С.Абдрахмановтың «Елдік сыны», Ғ.Есімнің «Адам- зат», Қ.Ергөбектің «Арыстар мен ағыстар», 4 кітап, «Таным», Р.Тұрысбектің «Жүсіпбек Аймауытұлының әсемдік әлемі», «Парыз бен парасат», Г.Пірәлиеваның «Көркем прозадағы психологизмнің кейбір мәселелері», З.Бисенғалидің «ХХ ғасыр басындағы қазақ романы», Ө.Әбдіманұлының «ХХ ғасыр бас кезіндегі қазақ әдебиеті», М.Үмбетаевтың «Ақындық өнер өрісі», Ә.Тарақтың «Алаштың айбын-ардағы Абылай хан», Ә.Қайырбековтің «Саға» еңбектерін атауға болады.
16-тақырып З.Серікқалиев - әдебиет сыншысы

З.Серікқалиевтің «Ойлар,толғаныстар», «Ақыл таразысы», «Ақ жол», «Тағдыр және біз», «Ақ жамбы», «Жан дауа» сынды сыни еңбектері.Көркемдік талғам, сыншылдық көзқарас, жаңаша пайымдау ерекшеліктері. Тәуелсіздік тұсында әдеби-көркем сынға қосқан үлесі. Оның танымдық, сыни-эстетикалық деңгейі. Ұлттық тәуелсіздік, сана еркіндігі, рухани құндылықтар туралы толғамдары.

1.Р.Тоқтаровтың «Абайдың жұмбағы» романының көркемдігі

¦сынылатын єдебиет: [8], 234-240 бет.

2.Т.Әлімқұловтың «Ақбозат» әңгімесі

¦сынылатын єдебиет: [4], 496-525 беттер; [5], 1-35 беттер.

3 Т.Зекенұлының «Көкбөрілердің көз жасы» романын талдау

¦сынылатын єдебиет: [5], 149-155 беттер; [6], 102-103 беттер ,[17], 144-156 беттер

4. Д.Амантайдың «Шайыр мен шайтан» романы

¦сынылатын єдебиет: [19], 240-246 бет.

5. А.Алтай, А.Кемелбаева повестеріндегі шеберлік

¦сынылатын єдебиет: [7], 246-250 бет, [8], 186-187 беттер, [17] 45-75 беттер.

6. М.Байғұт, Б.Нұржеке, С.Сматай әңгімелерінің шеберлігі

¦сынылатын єдебиет: [7], 116-118 бет, [17], 1-55 беттер,.

7. С.Жүнісовтің «Абылайхан» драмасы

¦сынылатын єдебиет: [16], 5-36 бет.

8. Н.Алпамысқызы, Ж.Әскербекқызы лирикасы

¦сынылатын єдебиет: [9], 1-20 бет, [12], 25-39 беттер, [15] 49-100 беттер.

9. Жұмекен өлеңдерінің көркемдігі.

¦сынылатын єдебиет: [9], 191-192 бет, [15], 1-53 беттер,

10. Қ.Мырзалиевтің философиялық өлеңдері

Шартты белгілеулер: 1 ДҮТ – №1 дәрісті дайындау үшін берілетін үй тапсырмасы; Қ – оқу үрдісіне қатысу; ПҮТ 1 – №1 практикалық сабақтарға дайындалу үшін үй тапсырмасы; Т – тексеру; К-коллоквиум; Т№1-тест; ҚМ-қосымша материалдарға дайындық(СОӨЖ ұпайы); МБ-межелік бақылау.

Оқу процесіне қатысу дегеніміз – сабаққа қатысу, пікірталаста және топ жұмысында белсенділік көрсету, топтастарының оқуына әсер ету.

Қойылған талаптар орындалмаса, жаза қолданылады. Сабаққа 100 пайыз қатысып, берілген тапсырмаларды уақытымен және дұрыс орындаса – ең жоғарғы балл 100 б. қойылады. Курсты өту барысында төмендегідей марапаттау ұпайлары қойылады:

- дєріске ќатысу – 2балл.

- тєжір. сабаќќа ќатысу – 2 балл.

- тєжір. жұмысты орындау – 3 балл.

• 
  Сұрақтар мен тапсырмаларға жауап беру – 2 балл;
  
• 
  Жазба жұмыстарын орындау – 1 балл;
  

• 
  материалды толық меңгеру – 3 балл.
  
• 
  Талқыланатын тақырыптың, жоба мәселесінің мазмұнын ашу – 2 балл
  
• 
  Лексика-грамматикалық және стилистикалық сауаттылығы – 2 балл.
  
• 
  Материалдың мазмұндалуына шығармашылық көзқарас және өз ойын айта білу – 2 балл.
  

1. 
   Ахметов З. Поэзия шыңы –даналық. Астана,2002
   
2. 
   Әшімбаев С. Парасатқа құштарлық. Алматы. 1991
   
3. 
   Бердібаев Р. Қазақ тарихи романы
   
4. 
   Дәдебаев Ж. Қазіргі қазақ әдебиеті. Оқу құралы.- Алматы: Қазақ университеті, 2002.
   
5. 
   Дәдебаев Ж. Өмір шындығы және көркемдік шындық. Алматы, 1991
   
6. 
   Дәстүр мен жаңашылдық. Алматы, 1980
   
7. 
   Егеубаев А. Сөз жүйесі. Алматы,1985
   
8. 
   Көркемдік кілті – шеберлік. Алматы, 1985
   
9. 
   Кәрібаева Б. Қазіргі қазақ лирикасының поэтикасы.
   
10. 
    Қабдолов З. Арна. Алматы, 1988
    
11. 
    Қирабаев С. Талантқа құрмет.Алматы, 1988
    
12. 
    Мәшһүр Жүсіпов. Өлең –сөздің патшасы. Алматы, 1991
    

13. 
    Мырзалиев Қ. Сөз сиқыры. Әдеби сын. Алматы.1982
    
14. 
    Нарымбетов Ә. Дәстүр және поэзия. Алматы.1970
    
15. 
    Нарымбетов Ә. Қазақ поэзиясындағы замандас бейнесі. Алматы,1984
    
16. 
    Нұрғали Р. Арқау. Алматы,1991
    
17. 
    Серікқалиев З. Ойлар , толғаныстар.Алматы, 1990
    
18. 
    Ыбырайымов Б. Ой мен сөз. Алматы, 1985
    
19. 
    Шапай Т. Ой түбінде жатқан сөз. Алматы, 1989.