Дене шынықтыру және спорт биохимиясы

2. Оқуытушы туралы мәліметтер және байланысу ақпараттары:

Ғылыми дәрежесі, атағы, лауазымы: биология ғылымының магистрі, Биотехнология кафедрасының аға оқытушы

Е-mail: aim79@mail.ru

• 
  Адам ағзасында жүретін зат алмасу процесстерінің биохимиялық негіздері, реттелуі;
  
• 
  Адам ағзасында тыныштық күйде және дене жұмысы кезіндегі қуат алмасу ерекшеліктері, реттелу механизмдері;
  
• 
  Дене жұмысынан кейін тынығу кезінде қуат алмасу ерекшеліктері, реттелу механизмдері;
  
• 
  Жзүйелі дене жүктемелеріне бейімделу кезінде ағзада болатын биохимиялық процесстер;
  
• 
  Биохимия пәнінен алған білімдерін студенттердің әртүрлі спортпен жаттығу кезінде пайдалана білуге үйрету;
  
• 
  Спорттық жаттығу әсерлерінің нәтижесін бағалау, шамадан тыс шынығу және ағза жүйелерінің қажуы;
  
• 
  Спортшылардың жаттығу дәрежесін өсірудегі тамақтанудың биохимиялық негіздері;
  
• 
  Спорттағы биохимиялық бақылау әдістерін қолдану.
  

Пәннің оқу барысында студенттер білуі керек:

биохимиялық зерттеулерінің объектері, статикалық жəне динамикалық биохимия, қазіргі замаңғы биохимияның жалпы проблемалары, нуклеин қышқылдарының ролі, жасушадағы зат алмасу жайлы түсініктері болу;

белок биосинтезі, негізгі кезеңдерін, белок биосинтезіндегі ДНҚ жəне РНҚ қызметтерін, рибосома, құрылымы, клеткадағы қызметі, геном, ген, кодон; белоктық инженерияның негізгі принциптері; липидтер, жалпы қасиеттері; витаминдер, құрылысы, қасиеттері, клеткадағы биологиялық қызметі; зат алмасу, жалпы зандылығы жайлы білу.

биотехнологияның тәжірибелік сұрақтарын шешу үшін, әсіресе жеке инженерлі энзимологияда және басқа пәндерді (молекулярлы биология, молекулярлы генетика, физиология) игеруде «Биохимия» курсы бойынша өз білімдерін пайдала білу;

органикалық қосылыстардың функционалды топтарын, әртүрлі класстардың табиғи органикалық қосылыстарын идентификациялау, ферменттермен жұмыс жасау жайлы дағдылар болу.

1. Биохимия нені зерттейді, қандай бөлімдерден турады.

2. Қысқаша тарихы.

3. Жасуша тірі ағзаның құрылымдық бірлігі.

Биохимия – тірі ағзаның химиялық құрамы және тіршілік әрекеті негізіне жататын химиялық процестер туралы ғылым.

Әдебиет: [1-12].
2 тақырып. Зат алмасу, жалпы сипаттама

Жоспар:

1. Зат алмасу туралы түсінік.

2. Зат және қуат алмасуы: барлық биологиялық қызметтердің негізі.

3. Ассимиляция (анаболизм) және диссимиляция (катаболизм), олардың өзара байланысы.

4. Зат алмасудың қоршаған орта факторлары есебінен өзгеруі – ағзаның тіршілік жағдайларына биохимиялық бейімделу негізі.

Әдебиет: [1-12].
3 тақырып. Ферментативті катализ

Жоспар:

1. Ферменттер – биологгиялық катализаторлар және олардың тіршілік әрекеті процестеріндегі маңызы.

2. Ферменттердің белокты табиғаты.

3. Ферменттер – протеиндер және ферменттер – протеидтер. Апофермент және кофермент.

4. Ферменттердің катализаторлар ретінде ерекшеліктері. Ферменттердің термолабилділігі.

5. Ферменттерді белсендірушілер және ингибиторлары

6. Ферменттер жіктелуі туралы жалпы түсініктер. Дене жаттығуларының ферменттер белсенділігі мен қасиеттеріне әсері.

Әдебиет: [1-12].
4 тақырып. Биологиялық тотығу

Жоспар:

1. Тірі жүйелердегі қуат алмасуы.

2. Тірі ағзалардың қуат көзі.

3. Тотығу – тірі жүйелердегі қуат босауының негізгі жолы. Тотығу реакцияларының үш түрі: оттегінің тікелей қосылуы, сүтегінің бөлінуі, электрондар тасымалдануы.

4. Ағзаның тотығу тотықсыздану жүйелері. Аэробты жіне анаэробты тотығу. Митохондриялар: ағзаның қуат станциясы.

5. Биологиялық тотығу қуатының тиімділігі: макроэргтік байланыстарда қуаттың жинақталуы және жылу түзілу. Бос тотығу.

1. Көмірсулардың химиялық құрамы, биологиялық маңызы, жіктелуі. Көмірсуларға сипаттама, классификация.

2. Көмірсулар алмасуының реттелуі.

3. Көмірсулардың аэробты тотығуы.

4. Көмірсулардың пластикалық алмасуда қолданылуы.

Әдебиет: [1-12].
6 тақырып. Майлар алмасуы

Жоспар:

1. Майлар қызметі, жалпы сипаттама.

2. Майлар классификациясы.

3. Қордағы майлардың жұмсалуы.

1. Нуклеин қышқылдарының биологиялық ролі, химиялық құрамы.

2. Аминқышқылдардың катаболиттік өзгерістері.

3. Аминқышқылдары және азотты негіздерден амин тобы бөлінуі кезіндегі аммиактың түзілуі.

4. Нуклеопротеидтер, хромопротеидтер құрылысы жіне алмасуы туралы түсініктер.

Әдебиет: [1-12].
8 тақырып. Ақуыздар алмасуы.

Жоспар:

1. Белоктардың химиялық құрамы және биологиялық маңызы.

2. Бұлшық ет жұмысын орындауға қатысатын белоктар: жиырылу,ұлпалар, оттегін тасымалдайтын белоктар сипаттамасы.

3. Ас қорыту процесіндегі белоктардың химиялық өзгерісі.

1. Ағзадағы судың мөлшері, оның кейбір ұлпалар арасындағы таралуы.

2. Адамның суға деген сұранысы және ооны қанағаттандыру жолдары.

3. Адам ағзасындағы макро, микро және ультрамикроэлементтер мөлшері.

4. Ағзаның әртүрлі минералды қоспаларға қажеттілігі және оның сыртқы орта жағдайларына, қызметтік күйіне байлансыты өзгерістері.

Әдебиет: [1-12].
10 тақырып. Витаминдер

Жоспар:

1.Витаминдер туралы жалпы түсінік, олардың зат алмасудағы ролі.

2. Витаминдер құрылысы, қасиеттері, классификациясы

3. Биохимиялық процестерді реттеудегі витаминдердің ролі.

1. Гормондар, жалпы сипаттама

2. Адма және жануар гормондары.

3. Өсімдік (фитогормондар) гормондары.

1. Қан құрамы, жалпы сипаттама.

2. Қан плазмасының ақуыздары, электрофорез

3. Қан қызметтері.

1. Нәжіс физикалық және химиялық қасиеттері, химиялық құрамы.

2. Зәр шығару жүйесіндегі бүйректің маңызы.

Әдебиет: [1-12].
14 тақырып. Бұлшық ет құрылысы және химиялық құрамы

Жоспар:

1. Бұлшық ет химиялық құрамы.

2. Бұлшық еттің маңызды белоктары: миозин, актин, тропонин, тропомиозин, саркоплазма белоктары, ядро белоктары, олардың қасиеттері және бұлшық ет талшығындағы құрылымды бірлігі.

3. Бұлшық ет жиырылуы кезінде химиялық реакциялардың реті.

1. АҮФ концентрациясының тұрақтылығы: бұлшық еттердің жиырылу әрекетінің қажетті шарты.

2. Дене жүктемелері кезіндегі креатинфосфокиаза реакциялар жылдамдығын реттеу ерекшеліктері.

3. Миокиназды реакция, жұмыс жасап тұрған бұлшық еттердегі АҮФконцентрациясының тұрақтылығын сақтаудағы және қуат алмасу ферменттерінің белсенділігін реттеудегі маңызы.

1. Жұмыс кезіндегі оттегі қолданылуы.

2. Әртүрлі сипатты бұлшық ет қызметі кезінде қуат көздерін пайдалану ерекшеліктері.

3. Әртүрлі сипатты бұлшық ет қызметі кезінде қаңқа бұлшық еттеріндегі, қандағы, миокардтағы, бауырдағы, мидағы биохимиялық өзгерістер.

1. Шаршаудың дамуына әкеп соғатын биохимиялық өзгерістер: қуат көздері қорларының төмендеуі, ағзаның ішкі ортасының гомеостаз қызметін пластикалық қамтамасыз етудің бұзылуы; «жұмысшы» алмасу өнімдерімен ферментативті белсенділіктің төмендеуі; зат алмасу процестерінің жүйкелі және гормоналді реттелуінің өзгерістері.

2. Шаршаудың дамуындағы орталық және шеткі факторлар маңызы.

Әдебиет: [1-12].
18 тақырып. Бұлшық ет қызметінен кейін тынығу кезеңіндегі ағзадағы биохимиялық өзгерістер.

Жоспар:

1. Бұлшық ет қызметінен кейін тынығу кезеңіндегі биохимиялық процестер барысының ерекшеліктері.

2. Ыдырау және қайта түзілу процестерінің өзара байланысы.

3. Қайта қалпына келу процестері үшін липидтерді қуат көзі ретінде қолдану.

1. Спортшының күш шапшандық сапаларының биохимиялық негіздері.

2. Спортшы төзімділігінің биохимиялық негіздері.

Әдебиет: [1-12].
20 тақырып. Дене жаттығуларымен және спортпен шұғылдану әдісін биохимиялық негіздеу.

Жоспар:

1. Әртүрлі спорт түрімн шынықтыру және жарыс кезіндегі биохимиялық өзгерістер сипаты мен тереңдігін анықтайтын факторлар.

2. Әртүрлі салыстырмалы қарқындағы циклды жаттығуларды орындау кезінде спортшы ағзасындағы биохимиялық өзгерістер ерекшеліктері.

3. Үлкен эмоциялы қысыммен байланысты жарыс жүктемелер кезінде спортшы ағзасындағы биохимиялық өзгерістер ерекшеліктері.

1. Тамақтану – ағзаның қуат жұмсау орнын толықтырудың, оны пластикалық заттармен және реттегіш заттармен қамтамасыз етілуінің негізгі жолы.

2. Спортшылардың тамақтануының биохимиялық ерекшеліктері.

3. Спортшылар тамақтануындағы витаминдер және минералды тұздар маңызы.

1. Дене жаттығуларымен және спортпен шұғылдану кезіндегі биохимиялық бақылау міндеттері.

2. Шыныққандық күйінің биохимиялық белгілері.

3. Балалардың, жасөспірімдердің және егде жастағы адамдардың дене шынықтырумен шұғылдануы кезіндегі биохимиялық бақылау әдістері.

1. Көмірсулардың химиялық құрамы, биологиялық маңызы, жіктелуі. Көмірсуларға сипаттама, классификация.

2. Көмірсулар алмасуының реттелуі.

3. Көмірсулардың аэробты тотығуы.

4. Көмірсулардың пластикалық алмасуда қолданылуы.

Тапсырма:

1. Көмірсулар жалпы сипаттама, классификация, қызметтері

2. Моносахаридтер: құрылысы, номенклатура.

3. Ағзаға қажетті көмірсулар көзі. Ағзадағы көмірсуларды пайдалану жолдары. Ас қорыту жолдарында көмірсулардың қорытылуы, қанғ сіңуі. Қандағы қант деңгейі.

4. Көмірсулардың аэробты тотығуы. Пирожүзім қышқылының декорбоксилдене тотығуы және А ацетил коферментінің түзілуі. Үшкарбон қышқыл циклінің сутегін оттегіне тасымалдайтын жүйелерімен және медиаторлы фосфорланумен байланысты. Көмірсулар тотығуының пентозды тізбегі және янтарь қышқылының анаэробты түзілуі туралы жалпы түсініктер.

5. Дене қызметі кезіндегі көмірсулар алмасуы.

Тапсырманы орындауға методикалық нұсқаулар (қысқаша): тапсырмалар бойынша конспект дайындап баяндау. Тізімдегі 5 әдебиет бойынша, 46 беттегі тест тапсырмасын орындау.

Әдебиет: [1-12].
2. тақырып: Майлар алмасуы

Жоспар:

1. Майлар жалпы сипаттамасы, қызметтері

2. Липидтер жіктелуі

3. Майлардың маңызы.

1. Липидтердің химиялық құрамы, жіктелуі, биологиялық маңызы. Майларға тәуліктік қажеттілік. ас қорыту процесіндегі майлардың қорытылуы, қорытылған өнімдердің сіңіуі. Өт қышқылдарының маңызы. Ішек қабырғасы жасушаларында ағзаға тән липидтердің түзілуі.

2. Май қышқылдары түзілуі туралы жалпы түсінік. Липопротеидтердің түзілуі, олардың ағзадағы липидтер тасымалдануы және майлардың қор түрінде жинақталуы жасуша мембраналары құрылымдары қалыптасуындағы, маңызы.

3. Қордағы майлардың жұмсаллуы. Липолиз және оның реттелуі. Глицериннің тотығуы. Майлы қышқылдардың бета тотығуы, осы процесте А ацетилкоферментінің ары қарайғы өзгерістері: үшкарбон қышқылдар тізбегінде тотығу, кетонды денелер түзілуіне қатысу; холестерин түзілуі.

4. Бауырда кетонды денелердің түзілуі. Липидтер алмасуының реттелуі. Майлар тотығуы қуатының тиімділігі.

5. Фосфолипидтердің, гликолипидтердің, стероидтардың құрылымы, биологиялық маңызы және жасуша аралық айналымы туралы жалпы түсініктер.

1.Нуклеин қышқылдарының физикалық және химиялық қасиеттері.

2. ДНҚ құрылымы.

3. РНҚ құрылымы

4. Аминқышқылдарының катаболиттік өзгерістері.

5. Аминқышқылдары және азотты негіздерден амин тобы бөлінуі кезіндегі амиактың түзілуі.

6. Нуклеопротеидтер, хромопротеидтер құрылысы және алмасуы туралы түсініктер.

Тапсырма:

1. Нуклеин қышқылдарының құрылымдық компоненттері.

2. Пуринді және пиримидинді азотты негіздері. Нуклеозидтер және нуклеотидтер, олардың құрылымы және қасиеттері.

3.ДНҚ және РНҚ. ДНҚ құрылымы, екіспиралды құрылысының маңызы.

1. Ақуыздардың химиялық құрамы және биологиялық маңызы.

2. Ас қорыту процесіндегі белоктардың химиялық өзгерісі.

3. Аминқышқылдарының метаболиттік жинақ қоры туралы түсінік.

4. Белоктың жасушада түзілуі.

Тапсырма:

1. Химиялық құрамы. Биологиялық маңызы. Тағамдағы құнды және құнсыз белоктар туралы түсінік. Белоктардың ерекшелігі. Белоктардың құрылысы. Бұлшық ет жұмысын орындауға қатысатын белоктар: жиырылу, ұлпалар, оттегін тасымалдайтын белоктар сипаттамасы.

2. Ас қорыту кезіндегі химиялық өзгерістер. Осы процеске қатысатын ферменттер, олардың әсер ету жағдайлары. Белоктар қорытылуының соңғы өнімдері. Қорытылмаған белоктар айналымы.

3. Аминқышқылдарының ағзадағы қолданылу жолдары.

4. Белоктардың жасушада түзілуі. Белок түзілуіндегі нуклеин қышқылдарының маңызы. ДНК белоктардың құрылысы туралы ерекше хабардың сақтаушысы. Генетикалық кодтың биохимиялық негіздері. Тұқым қуалаушылық қасиеттің берілу поцестеріндегі РНКның маңызы. Белок түзілуіндегі аминқышқылдар белсенділігі. Рибосомалардағы белокты молекулалардың жинақталуы.

Тапсырманы орындауға методикалық нұсқаулар (қысқаша): тапсырмалар бойынша конспект дайындап баяндау.

Әдебиет: [1-12].
5 тақырып: Витаминдер

Жоспар:

1. Витаминдер туралы жалпы түсінік және олардың зат алмасуын реттеудегі маңызы.

2. Витаминдер жіктелуі, қасиеті және құрылысы.

3. Биохимиялық процестерді реттеудегі витаминдердің маңызы.

1. Жалпы сипаттама.

2. Витаминдердің коферменттер түзілуіне қатысуы.

3. Майда еритін витаминдер (жалпы сипаттама, биосинтез, авитаминоз, маңызы)

4. Суда еритін витаминдер (жалпы сипаттама, биосинтез, авитаминоз, маңызы)

5. Гиповитаминоз, авитаминоз және гипервитаминоз туралы түсінік.

1. Гормондар, жалпы сипаттама.

2. Адам және жануар гормондары.

3. Өсімдіктер гормондары (фитогормондар)

1. Гормон: заттар алмасуын реттеушісі.

2. Гипоталамус және гипофиз гормондары.

3. Эпифиз гормондары.

4. Қалқанша без гормондары.

5. Бүйрекүсті гормондары.

6. Аналық және аталық жыныс бездерінің гормондары.

Тапсырманы орындауға методикалық нұсқаулар (қысқаша): тапсырмалар бойынша конспект дайындап баяндау.

Әдебиет: [1-12].
7 тақырып: Қан биохимиясы

Жоспар:

1. Қан құрамы, жалпы сипаттамасы.

2. Қан плазмасының белоктары, электрофорез

3. Қан қызметтері.

1. Қанның биохимиялық анализі

2. Қан плазмасы

3. Қан жасушалары.

1. Бұлшық еттердің химиялық құрамы.

2. Бұлшық еттің маңызды белоктары: миозин, актин, тропонин, тропомиозин, бұлшық ет талшығындағы құрылымды бірлігі.

3. Бұлшық ет жиырылуы кезіндегі химиялық реакцияларының реті.

1. Бұлшық еттердің химиялық құрамы. Бұлшық еттегі судың, белоктардың, көмірсулардың, липидтердің және минералды заттардың мөлшері. Бұлшық еттегі макроэргтік қосылыстар, олардың концентрациясы және бұлшық ет талшығында таралуы.

2. Бұлшық еттің маңызды белоктары. Миофибриллдердің молекулярлық құрылысы.

3. Бұлшық ет жиырылуының ацетилхолинмен белсендірілуі. Бұлшық ет жиырылу процесіндегі кальций иондары және молекулалық белоктардың маңызы. Миозиннің АҮФлық белсенділігі және оның бұлшық ет жиырылуы қызметіндегі маңызы. Жиырылу процесіндегі актиннің және миозиннің өзара әсері.

4. Бұлшық ет босаңсу кезіндегі химиялық реакциялар. АҮФның бұлшық ет босаңсу кезіндегі химиялық реакциялар

Тапсырманы орындауға методикалық нұсқаулар (қысқаша): тапсырмалар бойынша конспект дайындап баяндау.

Әдебиет: [1-12].
9 тақырып: Бұлшық ет қызметі кезіндегі қуат көздері

Жоспар:

1. АҮФы концентрациясының тұрақтылығы: бұлшық еттердің жиырылу әрекетінің қажетті шарты.

2. АҮФңкреатинфосфокиназа раекциясында қайта түзілу.

3. Миокиназды реакция, жұмыс жасап тұрған бұлшық еттердегі АҮФы концентрациясының тұрақтылығын сақтаудағы және қуат алмасу ферменттерінің белсенділігін реттеудегі маңызы.

1. Бұлшық ет қызметі кезінде АҮФы қайта түзілуінің анаэробты және аэробты жолдары. Осы процестердің сипаттамасы: қуаттылығы, метаболиттің сиымдылығы, қуаттың тиімділігі, жылжымалы жылдамдылығы.

2. Дене жүктемелері кезіндегі креатинфосокиназды реакциялар жылдамдығын реттеу ерекшеліктері. Бұл реакцияның бұлшық ет қызметін қуатпен қамтамасыз етудегі маңызы.

3. АҮФң гликолиз процесінде қайта түзілуі. Бұлшық ет қызметі кезінде гликолитті процесті реттеу ерекшеліктері. Бұлшық ет қызметі кезінде сүт қышқылының зат алмасуға әсері.

1. Жұмыс кезіндегі оттегі қолданылуы.

2. Әр түрлі сипатты бұлшық ет қызметі кезінде қуат көздерін алмасуының реттелуі.

3. Әртүрлі сипатты бұлшық ет қызметі кезінде қаңқа бұлшық еттеріндегі, қаңдағы, миокардтағы, байырдағы, мидағы биохимиялық өзгерістер.

1. Оттегі тасымалдануының биохимиялық негіздері жіне оның бұлшық етте қорға жиналуы. Қанның және ұлпалардың химиялық құрамы және температурасы өзгерістерінің оттегін тасымалдаушы белоктармен химиялық байланысу процестеріне әсері.

2. Бұлшық ет жұмысы кезіндегі тұрақты күй және оттегі қолданылуы туралы түсінік. Оттектік мұқтаждық және оттектік борышқа әкеп соғатын биохимиялық процестер. Жаттығу қуатының құндылығы және оттектік қажеттілік.

3. Әртүрлі сипатты бұлшық ет қызметі кезінде қаңқа бұлшық еттеріндегі, қаңдағы, миокардтағы, байырдағы, мидағы биохимиялық өзгерістер.

Әртүрлі сипатты бұлшық ет қызметі кезінде қаңқа бұлшық еттеріндегі, қаңдағы, миокардтағы, байырдағы, мидағы биохимиялық өзгерістер. Жұмыстың қарқыны және ұзақтығына байланысты дене жаттығуларын жіктеудің биохимиялық белгілері.

Тапсырманы орындауға методикалық нұсқаулар (қысқаша): тапсырмалар бойынша конспект дайындап баяндау.

Әдебиет: [1-12].
11 тақырып: Шаршаудың биохимиялық негіздері

Жоспар:

1. Шаршаудың дамуына әкеп соғатын биохимиялық өзгерістер: қуат көздері қорларының төмендеуі, ағзаның ішкі ортасының гомеостаз қызметін пластикалық қамтамасыз етудің бұзылуы; «жұмысшы» алмасу өнімдерімен ферментативті белсенділіктің төмендеуі; зат алмасу процестерінің жүйкелі және гормоналді реттелуінің өзгерістері.

2. Шаршаудың дамуындағы орталық және шеткі факторлар маңызы.

Тапсырма:

1. Шаршаудың әртүрлі көріністерінің биохимиялық сипаты.

2. Шаршау күйінің биохимиялық белгілері.

Тапсырманы орындауға методикалық нұсқаулар (қысқаша): тапсырмалар бойынша конспект дайындап баяндау.

Әдебиет: [1-12].
12 тақырып: Бұлшық ет қызметінен кейін тынығу кезеңіндегі ағзадағы биохимиялық өзгерістер.

Жоспар:

1. Бұлшық ет қызметінен кейін тынығу кезеңіндегі биохимиялық процестер барысының ерекшеліктері.

2. Ыдырау және қайта түзілу процестерінің өзара байланысы.

3. Қайта қалпына келу процестері үшін липидтерді қуат көзі ретінде қолдану.

1. Оттектік борышты «өтеудегі» биохимиялық процестер. Бұлшық ет жұмысы кезіндегі түзілген зат алмасудың аралық өнімдерін жою. Оттектік борыш көлемінің жұмыс кезіндегі анаэробты өзгерістер мөлшерімен ара қатынасы.

2. Зат алмасудың анаболиттік сатысы. Ыдырау және қайта түзілу процестерінің өзара байланысы. Қайта қалпына келудің біркелкі болмауы. Бұлшық ет жұмысы кезінде ыдырайтын заттардың қайта түзілу реті.

Тапсырманы орындауға методикалық нұсқаулар (қысқаша): тапсырмалар бойынша конспект дайындап баяндау.

Әдебиет: [1-12].
13 тақырып: Спортшы қимыл сапаларының биохимиялық сипаты.

Жоспар:

1. Спортшының күш шапшандық сапаларының биохимиялық негіздері.

2. Спортшы төзімділігінің биохимиялық негіздері.

Тапсырма:

1. Бұлшық ет күші және құрылымдық факторлар. Жиырылудың күші, жылдамдығы және қарқыны арасындағы байланыстың биохимиялық негіздері.

2. Спортшының шапшандық – күш қасиетін дамыту кезінде бұлшық еттер және жүйке талшықтарындағы биохимиялық және құрылымдық өзгерістер.

3. Спортшы бұлшық етінің максималды күшін, бұлшық ет салмағын және жылдамдық қасиетін арттыруға бағытталған шынығу әдістерінің биохимиялық ерекшеліктері.

4. Спортшылардың төзімділігін анықтайтын биохимиялық факторлар. Төзімділіктің алактатты, гликолитті және аэробты компоненттері. Төзімділіктің ерекше көрінісі.

Тапсырманы орындауға методикалық нұсқаулар (қысқаша): тапсырмалар бойынша конспект дайындап баяндау.

Әдебиет: [1-12].
14 тақырып: Дене жаттығуларымен және спортпен шұғылдану әдісін биохимиялық негіздеу.

Жоспар:

1. Әртүрлі спорт түрімен шынықтыру және жарыс кезіндегі биохимиялық өзгерістер сипаты мен тереңдігін анықтайтын факторлар.

2. Әртүрлі салыстырмалы қарқындағы циклды жаттығуларды орындау кезінде спортшы ағзасындағы биохимиялық өзгерістер ерекшеліктері.

3. Үлкен эмоциялы қысыммен байланысты жарыс жүктемелер кезінде спортшы ағзасындағы биохимиялық өзгерістер ерекшеліктері.

1. Әртүрлі спорт түрімен шынықтыру және жарыс кезіндегі биохимиялық өзгерістер сипаты мен тереңдігін анықтайтын факторлар. Ағзадағы биохимиялық өзгерістердің дене жүктемесін орындау жағдайларына тәуелдігі. Бой жазу кезіндегі биохимиялық өзгерістер. Сөре алдындағы күйдің биохимиялық сипаттамасы. Зат алмасудың гормоналды реттелуінің шынықтыру және жарыс жағдайларындағы маңызы.

2. Циклды спорт түрлерінің биохимиялық сипаттамасы. «Қарқын» және «шекті уақыт» тәуелдігінің биохимиялық түсініктемесі. Әртүрлі салыстырмалы қарқындағы циклді жаттығуларды орындау кезінде спортшы ағзасындағы биохимиялық өзгерістер ерекшелістері.

3. Үлкен эмоциалы қысыммен байланысты жарыс жүктемелер кезінде спортшы ағзасындағы биохимиялық өзгерістер ерекшеліктері.

1. Тамақтану – ағзаның қуат жұмсау орнын толықтырудың, оны пластикалық заттармен және реттегіш заттармен қамтамасыз етілуінің негізгі жолы.

2. Спортшылардың тамақтануының биохимиялық ерекшеліктері.

3. Спортшылар тамақтануындағы витаминдер және минералды тұздар маңызы.

1. Балансты тамақтану туралы түсінік. Тамақ құндылығының қуат жұмсау мөлшеріне сәйкестігінің қажеттілігі. Адам ағзасының негізгі заттарға сұранысының жасқа, жынысқа және бұлшық ет белсенділігіне тәуелділігі.

2. Спортшы тамақтануының «көмірсулы бағдарының» биохимиялық себептері. Қанықпаған май қышқылдарының және липотропты заттардың спортшы тамақтануындағы маңызы. Спортшылардың белокты тамақтану ерекшеліктері. Спортшылар тамақтануындағы витаминдер және минералды тұздар маңызы. Төмендегі молекулалы қосылыстардың және биохимиялы белсенді қоректік заттардың жаттығу процестеріндегі жұмыс қабілеттілігін ынталандыру, қалпына келу процестерін және биохимиялық бейімделуді жеделдету үшін қолданылуы.

Тапсырманы орындауға методикалық нұсқаулар (қысқаша): тапсырмалар бойынша конспект дайындап баяндау.

Әдебиет: [1-12].
Зертханалық сабақтар мазмұны
Тақырып 1. Ақуыздардың физика-химиялық қасиеттері.

Жоспар:

1. Ақуыздың химиялық табиғаты (боялғыш реакциялары)

2. Пептидті байланыстың Биурет реакциясы (Пиотровскидің)

3. α-аминқышқылының Нингидридті реакциясы

1. 
   Жұмысты жасау
   
2. 
   Жұмысты жазу (мақсат, міндеттері, жұмыс барысы, қорытынды)
   

1. Влияние температуры на скорость ферментативной реакции

2. Влияние рН на скорость ферментативных реакции

3. Специфичность действия сахарозы

1. Жұмысты жасау

2. Жұмысты жазу (мақсат, міндеттері, жұмыс барысы, қорытынды)

3. Сұрақтарға жауап беру

1. Кислотный гидролиз нуклеиновых кислот.

2. Серебряная проба на пуриновые основания

3. Молибденовая проба на фосфорную кислоту

1.Жұмысты жасау

2.Жұмысты жазу (мақсат, міндеттері, жұмыс барысы, қорытынды)

3. Сұрақтарға жауап беру

1. Реакция Подобедова-Молиша

2. Открытие фруктозы (реакция Селеванова)

3. Реакция крахмала и гликогена с йодом

1.Жұмысты жасау

2.Жұмысты жазу (мақсат, міндеттері, жұмыс барысы, қорытынды)

3. Сұрақтарға жауап беру

1.Определение кислотного числа

2. Определение числа омыления

3. Качественные реакции на обнаружение витамина Е

1.Жұмысты жасау

2.Жұмысты жазу (мақсат, міндеттері, жұмыс барысы, қорытынды)

3. Сұрақтарға жауап беру

1. Спортшының тамақтану рационың құрастыру

1.Жұмысты жасау

2.Жұмысты жазу (мақсат, міндеттері, жұмыс барысы, қорытынды)

3. Сұрақтарға жауап беру

1. Тығыздықты анықтау

2. Аммиакты сандық анықтау

Тапсырма:

1.Жұмысты жасау

2.Жұмысты жазу (мақсат, міндеттері, жұмыс барысы, қорытынды)

3. Сұрақтарға жауап беру

1. Жалпы аминқышқылдар жайлы қазіргі заманғы әдебиеттерден оқып тану

2. «Адам ағзасының құрамына енетін химиялық элементтер, иондар мен молекулалар» тақырыбы бойынша реферат дайындау

Оқу бағдарламасының аса күрделі сұрақтары:

1. Радикалдар және функционалды топтар

2. Бутлеров ілімі
Әрбір тақырыптың СРС 2 тапсырмасы: Зат алмасу, жалпы сипаттама

1. Ақуыздар қызметтері және маңызы жайлы қазіргі заманғы әдебиеттерден оқып тану

2. «Зат және қуат алмасудың жасушалы құрылымдары мен өзара байланысы» тақырыбы бойынша реферат дайындау

Оқу бағдарламасының аса күрделі сұрақтары:

1. Зат алмасуы реттелуінің жалпы принциптері

1. Ортаның белсенді реакциясының ферменттер белсенділігіне әсері.

2. Дене жаттығуларының ферменттер белсенділігі мен қасиеттеріне әсері.

Оқу бағдарламасының аса күрделі сұрақтары:

1. Ферменттердің әсер ету механизмі

1. Аденозинүшфосфат қышқылы (АҮФ) универсалды қуат көзі.

2. Биологиялық тотығу процесінде су және сутек асқын тотығы түзілуі.

Оқу бағдарламасының аса күрделі сұрақтары:

1. Бос тотығу

1. Көмірсулардың пластикалық алмасуда қолданылуы.

2. Гетерополисахаридтердің ағзадағы маңызы.

3. Гетерополисахаридтердің ағзадағы маңызы

1. Пентозомонофосфатты жол

1. Қордағы майлардың жұмсалуы.

2. Липолиз және оның реттелуі. Глицериннің тотығуы.

Оқу бағдарламасының аса күрделі сұрақтары:

1. Бауырда кетонды денелердің түзілуі

1. Нуклеопротеидтер, хромопротеидтер құрылысы және алмасуы туралы түсініктер.

2. Несеп қышқылының түзілуі.

3. Дене жұмысы кезіндегі белок алмасу ерекшеліктері

1. ДНҚ, РНҚ құрылымы

1. Тұқым қуалаушылық қасиеттің берілу процестеріндегі РНҚң маңызы

2. Белок түзілуіндегі аминқышқылдар белсенділігі.

3. Рибосомалардағы белокты молекулалардың жинақталуы.

1. Белок түзілуінің реттелуі.

1. Иондар тасымалдануының ерекшеліктері және олардың ұлпалармен, мүшелермен таралуы.

2. Иондардың термен және несеппен шығарылуы.

3. Дене жұмысы кезіндегі минералды заттар алмасу ерекшеліктері

1. Минералды алмасу реттелуінің биохимиялық механизмдері.

1. Витаминдер жайлы қазіргі заманғы әдебиеттерден оқып тану

2. «Биохимиялық процестерді реттеудегі витаминдердің маңызы» тақырыбы бойынша реферат дайындау

Оқу бағдарламасының аса күрделі сұрақтары:

1. тесттік тапсырма дайындау

1. Гормондар қызметтері жайлы қазіргі заманғы әдебиеттерден оқып тану

2. «Стероидты гормондар» тақырыбы бойынша реферат дайындау

Оқу бағдарламасының аса күрделі сұрақтары:

1. Гипофиз гормондары

1. «Алкалоз» тақырыбына реферат жасау

1. тесттік тапсырма дайындау

1. Бүйрек құрылысы және маңызы.

1. тесттік тапсырма дайындау

1. Бұлшық ет құрылысы (сүреттер).

2. Миофиблрилдердің молекулярлық құрылысы

Оқу бағдарламасының аса күрделі сұрақтары:

1. тесттік тапсырма дайындау.

2. Әртүрлі сипатты дене жүктемелері кезінде тотығу және фосфорлану деңгейінің өзгерістері.

1. Янтарь қышқылының анаэробты түзілуіндегі АҮФң қайта түзілуі.

1. Жаттығу қуатының құндылығы және оттектік қажеттілік

2. Жұмыстың қарқыны және ұзақтығына байланысты дене жаттығуларын жіктеудің биохимиялық белгілері.

Оқу бағдарламасының аса күрделі сұрақтары:

1. Әртүрлі сипатты бұлшық ет қызметі кезінде қаңқа бұлшық еттеріндегі, қандағы, миокардтағы, бауырдағы, мидағы биохимиялық өзгерістер.

1. Тақырып бойынша қазіргі заманғы әдебиеттерден оқып тану

2. «Шаршаудың биохимиялық негіздері» тақырыбы бойынша реферат дайындау

Оқу бағдарламасының аса күрделі сұрақтары:

1. Шаршау күйінің биохимиялық белгілері.

1. Шектен тыс қайта қалпына келу (суперкомпенсация) құбылысы.

2. Шектен тыс қалпына келу сатысындағы биохимиялық процестер реттелуінің ерекшелістері.

Оқу бағдарламасының аса күрделі сұрақтары:

1. Липидтерді қуат көзі ретінде қолдану.

1. Спортшы төзімділігінің әртүрлі белгілерін дамытуға бағытталған шынығу әдістерінің биохимиялық еркшеліктері.

1. Төзімділіктің ерекше көрінісі.

1. Шыныққандықтың спорттық жүру, жүзу, шаңғы тебу, коньки тебу және велосипедті спорпен шұғылдану кездеріндегі биохимиялық көрсеткіштері.

2. Ациклді спорт түрлері: ауыр атлетика, бокс, күрес, секіру, лақтыру, гимнастика, спорттық ойындармен шұғылдану кезіндегі биохимиялық өзгерістер.

Оқу бағдарламасының аса күрделі сұрақтары:

1. Спортшының шынығу және жарыс кездеріндегі биохимиялық өзгерістеріне орта биіктік жағдайларының әсері.

1. Спортшылар тағамына қолданылатын арнайы ас препаратының және қоспаларының химиялық құрамы.

2. Салмақ қуу кезіндегі тамақтанудың биохимиялық ерекшеліктері.

Оқу бағдарламасының аса күрделі сұрақтары:

1. Орта биіктікте жаттығу және жарыстар кезіндегі тамақтану ерекшеліктерінің биохимиялық негіздемесі.

1. Спорттық жұмыс қабілеттілігін анықтайтың анаэробты және аэробты факторлар туралы түсінік.

2. Аэробты және анаэробты жұмысқа қабілеттіліктің даму деңгейінің биохимиялық көрсеткіштері.

Оқу бағдарламасының аса күрделі сұрақтары:

1. Спорттық жұмыс қабілеттіліктің жаттықтырылатын және жаттықтырылмайтын факторлары, олардың спорттық іріктеудегі маңызы.

Дәріс және тәжірибелік қатынасу (семинарлық, зертханалық, жеке, студийлық) 0-100 балмен бағаланады

10. Студенттердің білімдерін бағалау критерийлері

Пәнді игеру барлық курсты қамтитін тест түріндегі емтиханмен аяқталады. Емтиханның міндетті шарты бағдарламаның барлық тапсырмаларын орындау болып табылады.

Әр тапсырма 0-100 баллмен бағаланады.

Жіберілу рейтингі барлық орындаған тапсырмалардың (дәріске қатысу, үй жұмысы, СӨЖ тапсырмалары және т.б., межелік бақылау) орташа мәнінен есептеледі.

Қорытынды бақылауға оқу жұмыс бағдарламасының барлық талаптарын орындаған, курстық жұмысты жақсы тапсырған, жіберілу рейтингті жинап алған (50 баллдан кем емес) магистрант жіберіледі.

Әр пән бойынша магистарнттың жетістігі қорытынды бағамен есептеледі (Қ), ол ЖР және ҚБ (емтихан, дифференцирленген сынақ және курстық жұмыс/жоба) құралады:

Қ = ЖР*0,6 + ҚБ*0,4

Курстық жұмыстар комиссия алдында қорғалады. Білімге байланысты баға қойылады.

Қорытынды баға тек магистанттың дұрыс бағалары (жіберу рейтингі, қорытынды бақылау) болған жағдайда есептеледі. Қорытынды бақылауға себепсіз келмеген жағдайда, «қанағатсыз» деген бағаға сәйкес. Аралық аттестация немесе емтихан қорытындылары тапсырған күні немесе келесі күнінде белгілі болады.

Межелік бақылау кезінде 0 до 100% бағаланады.

Межелік бақылау бағасы ағымды баға мен қорытынды бағадан құралады.

Магистранттың оқу жетістіктері және білім, икемділігі, дағдысы келесі кестемен бғаланады:

Әріптік жүйе бойынша бағалау	Сандық эквивалент	Пайыздық мәні	Дәстүрлі жүйе бойынша баға
A	4,0	95-100	Өте жақсы
A-	3,67	90-94
B+	3,33	85-89	Жақсы
B	3,0	80-84
B-	2,67	75-79
C+	2,33	70-74	Қанағаттанарлық
C	2,0	65-69
C-	1,67	60-64
D+	1,33	55-59
D	1,0	50-54
F	0	0-49	Қанағатсыз

11. Оқытушының талаптары, саясаты
Аудиториялық сабақтарға магистранттар міндетті түрде қатысу керек. Келмеген жағдайда сабақтарды өтеу деканаттың үкімі бойынша жүзеге асырылады. Келмеген күндер екіден жоғары болмау тиіс. Сабаққа екі рет кешігіп келу келмеген жағдайға тең болады. Басқа топтардың магстранттарына, бөтен адамдарға сабаққа қатысуға болмайды.

Жұмыстарды, тапсырмаларды белгіленген мерзімде тапсырған жөн. Тапсырмаларды тапсырудың ақырғы мерзімі – емтихан бастамас бұрын 3 күн алдында тапсыруға болады.

Әр тапсырма бойынша тақырыптарды қайталаған жөн. Материадарды игеру тест және жазбаша жұмыспен тексеріледі. Магистранттардан тест алу алдын ала айтылмай өткізіле береді.

12 Әдебиеттер тізімі
Негізгі

1. 
   Аблаев Н.Р. Биохимия в схемах и рисунках. Алматы НИЦ, 2005
   
2. 
   Комов В.П., Шведова В.Н. Биохимия. – М.: Дрофа, 2004. – 638
   
3. 
   Кнорре Д.Г., Мызина С.Д. Биологическая химия. Москва, ВШ, 2003
   
4. 
   Ленинжер А. Основы биохимии. Т. 1-3. М.: Мир, 1985
   
5. 
   Михайлов С.С. Спортивная биохимия. ФРУП Изд. Советский спорт, 2004. – 219.с
   
6. 
   Северин Е.С., Алейникова Т.Л. Осипов Е.В., Биохимия. М.: Медицина, 2004
   
7. 
   Сеитов З.С. Биохимия. Алматы, Агроуниверситет, 2003
   

Қосымша

1. 
   Змановский Ю.Ф. К здоровью без лекарств. М.: Сов. Спорт, 1990. – 64с.
   
2. 
   Бельченко Л.А. Адаптация человека и животных к гипоксии разного происхождения. Соросовский образовательный журнал, том 7, №7, 2001. С. 33-39
   
3. 
   Волков В.Н. Клиническая оценка утомления во врачебно-спортивной практике. Челябинск, 1973. – 170с.
   
4. 
   Яковлев Н.Н. Биохимия спорта. – М.: ФиС, 2001. -344с.
   
5. 
   Яковлев Н.Н. Питание спортсмена. –М.: ФиС, 2000. – 380с.
   

жүктеу/скачать 0,49 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: