Негізгі әдебиеттер: 3, 5, 9, 13, 27

Дыбыстық сөйлеу мәдениеті ұғымы кең таралған және өзіндік ұғымы кең. Ол өзіне дыбыстық сөйлеу ұғымдарын дикция, сөйлеу, интонация, темп т.б. сонымен бірге қарым – қатынас мәдениеті элементтерімен байланысады.

Мектеп жасына дейінгі балаларда кейбір әріптердің дыбысталуы қате кетуі. Әсіресе үнді дыбыстары. Бұл кезде дыбыс немесе буын түсіп қалады. Кейбір балаларда тез нақты емес айту байқалады. Кейбір балалар кейбір дыбыстарды дұрыс шығармай айтады. Бұл сөйлеудің негізі сөйлеу аппаратының яғни тіл дұрыс кем дамымағанымен анықталады. Дыбыстардың сөйлеу мәдениетінің жетіспеушілігі балалардың жеке басында былай байқалады, бала үндемейтін болады, білуге құштарлығы төмендейді. Ақыл – ойының дамуының кешеуілдеуі мүмкін. Кейінірек мектепте үндемейтін болады. Дыбыстық сөйлеу мәдениетін тәрбиелеудегі жұмыстардың мазмұны мен міндеттері:

1. Дұрыс дыбысталудың қалыптасуы.

2. Дикциямен жұмыс істеу. Дикция дегеніміз әр сөзді дұрыс айту. Дикция мектепке дейінгі ұйымдарда 2 – ші сәбилер тобынан басталады. Ересектер тобында дикциямен жұмыс сөйлеуді дамытуға арналған. Арнайы сабақтар ретімен жүргізіледі. Мектепке жасына дейінгі балаларда сөзді дұрыс айтуға және екпінмен жұмыс жеке міндет ретімен жүргізіледі. Кейбір кезде бала барлық дыбысты дұрыс айтып дикциясы жақсы болғанмен жеке сөздерді айтқанда қате жібереді.

Сәби жасында сөзді қысқарту, дыбыс пен буындардың орындарын ауыстыру немесе түсіп қалуы, дыбыстардың қосылуы. Ересек жастар кейбір қиын айтылатын сөздерді дұрыс жеткізуге үйрету керек. Баланы сөзге екпінді қою қиынға түседі де, екпін буын мен буын, кез – келген жерде келуі мүмкін. Тәрбиеші балаларды сыпайы сөйлеу барысында түсінікті, үлкендермен қарым – қатынасын қалыптастыру керек.

Балалардың жағымсыз жақтарын, ашулануын, қатты сөйлеуін бақылау қажет. Сөйлеу мәдениетін тәрбиелеу тәртібі ертеден қалыптасқан жөн. Сөйлеп отырған адамдардың бетіне қарап отыру керек, тыңдай білу керек.

Тәрбиешімен сыпайы ескертусіз амандасу, қоштасу керек екендігін үйрету және оны әдетке айналдыру керек және тұрақтандыру.

Балалардың дыбыстық мәдениетін қалыптастыруда дидактикалық ойындар қолданады. Суреттер қолданады, ойыншықтар құрастыру.

Мәнерлеп оқу сабағында тақпақтарды жаттау, өлең, сөздерді таза айту. Балалар әдебиетін пайдалану.

Дыбыстық сөйлеу мәдениетін көптеген тәсілдерін шешу үшін жұмыстың негізін түсіну керек. 1 – ші орында өткізілетін сабақтың мәніне көңіл бөлу қажет. Әр аптада 1 – 2 рет сөйлеу сабақтар өткізу керек. 2 – 10 – қа дейін созылу қажет. Айына 1 рет жалпылама сөйлеу мәдениеті тақырыбына сабақ өткізілген жөн. Ол 2 – ші сәбилер тобында өткізілген дұрыс. Бұл топтағы балалар сөздерді дұрыс айта алмайды. Мұндай сабақтардың мазмұны 1 дыбыстық немесе ұқсас дыбыстардың айырмашылығын айыра білуге үйрету. Әріптердің ұқсас естілуі дыбысынан ажырата білуі.