Пәннің ОҚУ-Әдістемелік кешені «химия есептерін шығару әдістемесі»
жүктеу/скачать 4,92 Mb.
|
285b4f1b-dc71-11e4-b960-f6d299da70eeУММ ХЕШ (2)
| Есеп №5. Көлемі 11,2 л тең газометр оттегімен толтырылған. Газометрдегі оттегінің молекула санын, массасын және зат мөлшерін анықтаңдар.
Ш ешімі: V(О2) =11,2л γ =V/ Vm m = V· p ----------------- m (О2) =11,2л·1,43г/л =16 г m(О2)- ? γ (О2)- ? Nо(О2)- ? γ (О2) =11,2л :22,4л /моль = 0,5 моль немесе Vm (О2) =22,4л/моль m = γ· M N 0= γ· NА p(О2) =1,43г/л m (О2) = 0,5моль·32г/моль =16г M(О2) =32г/моль N0 (О2) = 0,5· 6·1023моль-1 = 3·1023 Жауабы: 3·1023; 16г; 0,5моль Мектеп бағдарламасында химиялық реакция теңдеулері арқылы көптеген есептер қарастырылады. Олардың көптігі сондай және әртүрлі болып келеді. Бірақ барлығына ортақ бір нәрсе бар. Ол бәріне бірдей іс-әрекет бар. Міне осыны қарастырайық: Мысалы мынадай теңдеу берілді. n1А + n2В = n3С + n4Д А + В = С + Д Егер осы 4 заттың біреуінің массасы берілсе, ал екінші заттың массасын анықтау керек болса, онда есепті шығарудың 12 варианты бар.
Бұл есептерді шығарудың принципі бірдей, бір заттың массасы арқылы, екінші заттың массасын анықтауға болады. Мұндай есепті базовой деп атайды.(негізгі) Бұл базовой есептен басқа күрделі есепке көшу өте күрделі. Оған көшу үшін алғашқы базовой есеппен салыстыра отырып сатылап көшу керек. Ол кезде оқушылардың көңілін жалпы әдіске мән бере отырып, жаңа әдістің ерекшелігіне назар аударады. Енді мысал келтірейік: Есеп №6 (1-вариант) 1,2г Мд алып күкірт қышқылының артық мөлшерімен Н2SО4 қосып тұз алады.Тұздың массасын табу. Ш ешімі: m(Mg) =1,2г Mg + Н2SО4= Mg SО4 + Н2 ------------------ m(тұз)- ? Химиялық теңдеу бойынша формуланы қолданамыз. m = γ· M М(Мg)=24г/моль m (Mg) =1моль· 24г/моль = 24г М(МgSO4)=120г/моль m (Mg SО4) =1моль·120г/моль =120г Есепті шығару үшін бір әдісті қолданамыз. Мысалы, заттардың массаларын салыстыру әдісі: 1,2г < 24г 20есе аз, олай болса тұз да 20 есе аз болады. M (Mg SО4) =120г:20 = 6г Жауабы: m (тұз) - 6г. Осындай әдіспен Н2SО4 пен Н2 массасын есептеуге болады. (2-вариант) m (Н2SО4) = 98г m (Н2) = 2г а) 1,2 < 98г 8,2есе m (Н2SО4) = 98г : 8,2 =1,19г б) 1,2 < 2 1,6есе m (Н2) = 2г:1,6 =1,25г (3-вариант) 1,2 г магнийдің орнына 0,05моль Мд деп беруге болады. Бұл жағдайда да есептің шешімі өзгермейді, егер 1,2г Мд массаның орнына 0,05моль Мд өлшем бірлігін алсақ та, сол жауап шығады. 0,05 х Mg + Н2SО4 = Mg SО4 + Н2 γ(Mg) = 0,05моль; γ (Mg SО4) = 0,05моль M = γ· M = 0,05·120 = 6 г (Mg SО4) Қаралған есептерді біріктіріп жазып, негізгі есеп арқылы оқушыларға есептің мәнің түсіндіруге болады. Яғни егер бір заттың массасы белгілі болса, қалған заттардың массасын анықтауға болады. Енді осыған мысал қарастырайық. m mх n1А + n2В = n3 С + n4 Д 1 вариант n1 М(А) n3 М(С) m mх n1 А + n2 В = n3 С + n4 Д 2 вариант n1 М (А) n2 М(В) m mх n1 А + n2 В = n3 С + n4 Д 3 вариант n1 М (А) n4М(Д) Егер есептің шартын өзгертсек, зат мөлшері берілген болса, сол арқылы екінші заттың массасын табуға болады. Шығару жолы жоғарыдағы әдіске ұқсас: γ mх А + В = С + Д 1-вариант mх γх А + В = С + Д 2-вариант γ mх А + В = С + Д 3-вариант Оқушылар мұндай қорытындылау есебінен бір заттың массасы арқылы (немесе моль) қалған үш заттың массасын (моль) анықтауға болатының көреді. Авогадро заңына мынадай есептерді шығартуға болады. Есеп №3 (3-вариант) 1,2 г Мg күкірт қышқылының артық мөлшерімен әрекеттескенде қанша көлем Н2 бөлінеді (қ.ж.) Есепте алдымен пропорция әдісімен сутегінің массасын тауып, көлемге көшуге болады. Немесе моль саның табу арқылы көлемді есептеуге болады. 1,2г Хг
24 2 (1- Пропорция әдісі) 1,2 г------------------------Хг 24------------------------ 2г х =1,2г ∙2 : 24 = 0,1 (Н2) V = m : p V = 0,1г : 0,09г/л = 1,12 л (Н2) (2- Моль ұғымы арқылы есептеу әдісі) γ = m : М γ (Н2) = 0,1г : 2г/моль = 0,05 моль V = γ · Vm V = 0,05моль· 22,4л /моль =1,12л Алайда, бұл екі әдіс тиімді емес, себебі көп уақыт кетеді. Сондықтан бұл жерде тиімдісі газдардың молярлық көлемі ұғымын пайдаланған жөн. Оны мұғалім мына схема бойынша түсіндіреді. m Vх А + В = С + Д ↑ 1-вариант М(А) Vm γ Vх А + В = С + Д 2-вариант γ·В Vm m Vх А + В = С + Д 3-вариант М·С Vm Осыдан кейін мұғалім оқушыларға өз беттерімен шығаруға №3 есепті береді: Шешімі: 1,2 г х л m (Mg) =1,2г Мg + Н2 SО4 = Мg SО4 + Н2 ------------------------, 24 22,4л V(Н2) - ? M (Mg) =24г/моль Vm = 22,4л/моль Теңдеу бойынша 1моль Мg 1моль Н2 ығыстырады, яғни m (Мg) =1моль · 24г/моль = 24г V(Н2) =1моль· 22,4л/моль = 22,4л 1,2г < 24 20 есе аз, олай болса сутегі де 20 есе аз бөлінеді. V (Н2) = 22,4 : 20 =1,12л Жауабы: 1,2г Мg 1,12 л Н2 ығыстырады. Есеп №4 98г 5% Н2SО4 ерітіндісіне артық мөлшерде Мg қосқан. Шыққан тұздың массасын табу. Берілген есепте есептің мазмұны күрделенген. Бұл есепте заттың массасы берілмеген, керісінше ерітіндінің массасы берілген. Осы мәліметтер арқылы Н2SО4 массасын табу керек. Ш ешуі: m(ерт) Н2SО4= 98г ω = m (зат) /m (ерт); m (Н2SО4) = ω· m (ерт) ω(Н2SО4) = 0,05 m = 98· 0,05 = 4,9г m (тұз)- ? 4,9г Хг Мg + Н2 SО4 = Мg SО4 + Н2↑ М (Н2SО4) = 98г/моль 98 120 1моль 1моль 1моль М (Мg SО4) =120г/моль. Теңдеу бойынша үшеуі де бір моль, сондықтан олардың массасы: m (Н2SО4) = 98г, m (МgSО4) =120г 4,9г< 98 г 20 есе аз, сондықтан алынған тұз да 20 есе аз болады. M (МgSО4) =120г : 20 = 6 г Жауабы: 98г 5% Н2SО4 магниймен қосылып, 6г Мg SО4 тұзы алынады . Осыдан кейін оқушыларға осы есептің жалпы схемасын береді: m mх А + В = С + Д Базовый есеп М(В) М(С) m (ерт) және ω Есеп күрделенді m (В) = m (ерт) · ω 1. Заттың массасын табу m mх А + В = С + Д 2. Базовой есепті шығару М(В) М(С) Осыдан кейін мұғалім №4 есеп пен №5 есепті салыстыруды сұрайды.Ұқсастығы мен айырмашылығын анықтайды. 9класста оқушылар сандық есептің жаңа үш түрімен танысады. Оның айырмашылығы 13,14 вариантта көрсетілген. Мұнда екі заттың массасы берілген, біреуі артық алынған. Оны бірнеше әдіспен анықтайды: 1. Заттың мөлшерін салыстыру (есептің шарты бойынша және реакция теңдеуі бойынша) 2. Теңдеу бойынша және есептің шарты бойынша массалар ара қатынасын салыстыру 3. Реакцияға қатысқан заттың массасын салыстыру. 4. Пропорция арқылы (белгілі мен белгісіз мәні арқылы) 5. Реакцияға қатысқан заттардың массалар ара қатынасы Есеп №8 1,2г Mg, 5,5г Н2SО4 ерітіндісімен әрекеттескенде неше көлем (қ.ж.) сутегі бөлінеді және тұз түзіледі. Ш ешуі: 1,2 m(Mg) =1,2г Мg + Н2 SО4 = Мg SО4 + Н2 m( Н2SО4) =5, 24 98 ---------------------- 1моль 1моль m(МgSО4)-? Химиялық реакция бойынша бір моль Мg, бір моль күкірт қышқылымен әрекеттеседі. Сонда 1,2г < 24г 20 есе кіші, олай болса қышқыл да 20 есе аз бөлінеді: m ( Н2SО4) = 98 :20 = 4,9г Ал есептің шарты бойынша қышқыл 5,5г. 4,9г < 5,5г. Олай болса қышқыл артық алынған. Енді қалған есептеуді оқушылардың өзіне берген жөн. Келесі есептің түрі шығымға байланысты есеп. Мұғалім теңдеу бойынша алынған заттарды теориялық деп, ал іс жүзінде алынған заттарды практикалық деп аталатынын айтып, «шығым» туралы ұғымды түсіндіреді. ή = m прак / mтеор Есеп №9 1,2г Mg қышқылымен Н2SО4 әрекеттесіп 5,5г тұз алынады. Алынған өнімнің шығымының массалық үлесін табыңдар. Шешуі: m(Mg) =1,2г 1,2г m MgSО4) =5,5г Мg + Н2SО4 ═ МgSО4 + Н2 ή =? 24г 120 1моль 1моль Теңдеу бойынша 1 моль Мg 1 моль қышқылмен әрекеттескен, 1,2г < 24г 20 есе, олай болса m ( MgSО4) массасы 20 есе аз болу керек, яғни mтеор ( MgSО4) =120 : 20 = 6 г. Бұл алынған мәліметті формулаға қоямыз. ή = 5,5г : 6 г = 0,92 = 92 % Жауабы: 92% Оқушылардың назарын тағы да, сандық есептерді салыстыру үшін осы есепті жалпы кесте бойынша базовый есеппен салыстыруға аударады. m mх А + В = С + Д Базовой есеп М(А) М(С) m1 mпрак Есеп күрделенді: m1 mтеор 1. Базовой есеп бойынша mтеор табамыз М(А) М(С) ή = mпрак : mтеор 2. Формула бойынша табу. Осыдан кейін кері есепті шығарудың жолдары көрсетіледі. Өнімнің шығымын кері есеп арқылы былай анықтайды: 1. Іс жүзінде алынған өнімнің массасын бастапқы заттың массасымен практикалық шығым арқылы анықтау. 2. Екінші әдісінде практика жүзінде алынған өнімнің массасы мен шығым беріледі. Бұл жағдайда бастапқы заттың массасын белгілі өнімнің массасымен практикалық шығым арқылы анықтауға болады. Енді осыны көрнекі ретінде көрсету үшін, есепті шығарудың жалпы схемасы құрылады: m mпр А + В = С + Д Тура есеп ή-? 1. Базовой есеп бойынша mтеор табамыз. 2. Формула арқылы ή = mпр : mтеор шығым анықтанылады. m ή(С) Кері есеп (1) mпракт 1. Базовой есеп бойынша mтеор табамыз. 2. Формула арқылы ή = mпр / mтеор mпр. анықталынады mх ή(С) Кері есеп (2) mпрак 1. Формула арқылы ή = mпр / mтеор mтеор .анықтайды 2. Базовой есеп бойынша m (А) табамыз. жүктеу/скачать 4,92 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|