Тәжірбиелік сабаққа арналған оқу-әдістемелік нұсқаулар

• 
  УЗ мен токсиндер өте улы болады, азғантай дозаның өзінде ауыр және өлім қаупін тудыратындай зақымдайды;
  
• 
  УХЗ-дың тірі организмді зақымдау әрекетінің биохимиялық механизмі;
  
• 
  УЗ мен токсиндердің қару-жарақ пен ұрыс техникасына, ғимараттарға, құрылыстарға өтіп, ондағы қорғалмаған тірі күшін зақымдау қабілеті;
  
• 
  УХЗ-дың белгілі бір уақыт бойы жергілікті жерді, қару-жарақты, ұрыс техникасы мен атмосферадағы өзінің зақымдау күшінің әрекет ету ұзақтығы;
  
• 
  қарсыластардың УХЗ-ды қолдану фактісін және оның типін дер кезінде табудың қиындығын белгілеу;
  
• 
  тірі күшті зақымдау дәрежесі мен сипатын басқарудың мүмкін болатындығы;
  
• 
  химиялық қару зардаптарынан қорғану және оны жою үшін химиялық барлаудың, жеке және ұжымдық қорғану, газсыздандыру, санитарлық өңдеу, антидот және т.б. әр түрлі кешендер шарасын қолдану қажеттілігі.
  

Улағыш химиялық заттар (УХЗ) әрекеттері жөнінен:

• 
  жүйке жансыздандыратын әрекетті УЗ - VХ (ви-икс), зарин, заман;
  
• 
  тері-іріңдік әрекетті УЗ – иприт, люизит;
  
• 
  тұншықтырғыш әрекетті УЗ – фосген, дифосген;
  
• 
  жалпы улы әрекетті УЗ – синил қышқылы, хлорциан;
  
• 
  тітіркендіргіш әрекетті УЗ – СS (си-эс), СR (си-ар);
  
• 
  психохимиялық әрекетті УЗ – ВZ (би-зет) деп бөлінеді
  

Бу және жұмсақ дисперлі аэрозоль қалпындағы химиялық зат ауаны уландырып, дем алу арқылы тірі жанды зақымдайды (ингаляциялық зақымдану).

Қатты дисперлі аэрозоль және тамшы түріндегі УХЗ жергілікті жерді, қару-жарақты, әскери техниканы, әскери киімді, қорғану құралдарын, суларды зақымдап, қорғалмаған тірі жанды оның тері бетінде бөлшектердің түскен кезінде де, олардың зақымданған жер бетінің булану нәтижесінде түсу немесе тірі жанның зақымданған жермен түйісу жасағанда да зақымдауға қабілетті.

Тірі жанның зақымдануы зақымданған тамақ өнімдері мен суды қолдану кезінде де болуы мүмкін.

Химиялық зақымдану құралдарын әскери мақсатта ішінара пайдалану барлық соғыстар тарихында өз орнын тапқан.

Зақымдану, қирату, өрт және су басу аймағындағы әрекеттер кезінде әскери қызметшілерді қорғау және қауіпсіздікті қамтамасыз ету келесі шараларды орындаумен жетілдіріледі:

• 
  үзіліссіз радиациялық, химиялық және биологиялық барлау жүргізу;
  
• 
  уақытымен және ебін тауып жеке, ұжымдық қорғану құралдарын, қару-жарақ, әскери техника мен жергілікті жердің қорғаныш қасиеттерін, радиацияға қарсы препараттарды, антидоттарды, жедел медициналық жәрдем көрсету құралдарын, инженерлік құрылыстарды пайдалану;
  
• 
  зақымдану, қирату, өрт және су басу аймақтарын мейлінше орынды жеңу тәсілдерін таңдау;
  
• 
  зақымданған жерде әскери қызметшілермен бекітілген тәртіп ережесін қатаң сақтау.
  

Зақымдалған аймақ кенеттен жасалғанда немесе бөлімше қарсыластан қорғануға жеткілікті түрде дайын болмағанда, радиациялық қауіпсіздікті қамтамасыз ету бірінші кезекте зақымданған аймақты барлауды және әскери қызметшілерді зақымданбаған ауданға қысқа мерзімде орналастыру арқылы жүзеге асырылады.

Жеке қорғану құралдарын орынды және уақытымен пайдалану адамдардың химиялық және биологиялық қарумен зақымданбауына, ядролық жарылыстың зиянды сәулеге шалдығу әсерін әлсіздендіруге және әскери қызметшілерді радиоактивті шаңмен уланудан сақтауға мүмкіндік береді.

Жеке қорғану құралдарына: газтұмылдырықтар; тұмылдырықтар; жалпы әскери кешенді қорғаныш киімі (ЖӘКҚК); жалпы әскери қорғаныш толымы (ЖӘҚТ); қорғаныш киім (ҚК) және қорғаныш көзәйнек жатады.

1. 
   Қауіпсіздікті қамтамасыз ету шаралары қалай жетілдіріледі?
   
2. 
   Зақымдалған аймақ кенеттен жасалғанда қауіпсіздікті қамтамасыз ету үшін не істеу керек.
   
3. 
   Сүзгіш газтұмылдырықтар туралы айтып беріңдер.
   
4. 
   Тұмылдырықтың қажетті өлшемі қалай таңдалады?
   
5. 
   Химиялық қарудың зақымдаушы факторлары.
   

• 
  жүйкені жансыздандыратын УЗ - фосфорорганикалық заттар 
  (ФОЗ) тобы - зарин, зоман, V - газдар; 
  
• 
  жалпы улағыш әсері бар УЗ - көгілдір қышқылы, хлорциан; 
  
• 
  терінің қүрысуына әсер ететін УЗ - иприт, люизит; 
  
• 
  тұншықтырғыштық әсердегі УЗ - фосген, дифосген; 
  
• 
  көздің жасын ағызатын және тітіргендігіштік әсері бар УЗ - хлорпикрин, хлорацетофенон, адамсит СЗ (си-эс); 
  
• 
  психохимиялық әсер ететін УЗ - ДЛК және В2 (би-зет) лизергин қышқылының диэтиламиді; 
  
• 
  Улылық әсерін анықтау уақытына байланысты жылдам әсер ететін УЗ (зарин, зоман, V -газдар, көгілдір қышқылы) және баяу әсер ететін УЗ болып бөлінеді (иприт, фосген).
  

• 
  өлімге ұшырататын - (зарин, зоман, V - газдар, көгілдір 
  қышқылы, иприт, люизит, фосген); 
  
• 
  уақытша есті тандыратын - ДЛК, В2; 
  
• 
  тітіркендіретін - хлорпикрин, хлорацетофенон, адамсит СЗ.
  

1. 
   УЗ зақымдау әсерінің ерекшеліктері
   
2. 
   Улағыш заттардың жіктелуі
   
3. 
   УЗ -мен адамдардың зақымдалу жолдары
   

Қирау сипатына қарай және құтқару жұмыстарының көлемін белгілеу.

Соққы толқыны - негізгі зақымдағыш әсер факторы, жарылыс кіндігінен барлық жаққа дыбыс жылдамдығымен қозғалатын, қатты сығылған ауаның жиналған жері. Осылайша Шгт ядролық оқтүмсықтың жарылысы кезінде соққы толқыны 9 секундта, 5 километрге, 22 секундта, 10 километрге жетеді. 

Соққы толқыны ғимаратты, техниканы, өндірістік қондырғыны, қиратады және адамдарды зақымдайды. Соққы толқынның зақымдағыш әсері шаршы сантиметрге (кг/см2) килограммдармен көрсетілетін оның төнірегіндегі артық қысыммен сипаталады. Мысалы, ауадағы ядролық жарылыс кезінде қабылдау бетінің алаңы 50()см2, түрған адамға артық қысымы 0,5 кг/см2 соққы толқыны 2500 кг күшпен әсер етеді. Ядролық зақымдау ошағы шартты түрде төрт шеңберлі аймаққа бөлінеді. 

Бірінші аймаққа (жарылыс кіндігіне жақын жердегі толық қираушылық) сырттқы шекараға 0,5 кг/см2 жоғарырақ артық қысым-мен соққы толқынының әсеріне үшыраған зақымдану ошағының аумағы жатады. 

Екінші аймақ (қатты қирау) 0,5 - 0,3 кг/см2 соққы толқынының артық қысымымен сипатталады. Бүл аймақта тас ғимараттар мен жертөбелер қатты қирап, ағаш ғимараттар толық қирауы мүмкін, үйінділер пайда болып, өрт шығуы да мүмкін. Панаханалардыңкөбісі сақталады, алайда кейбіреулерінің кіреберісі мен шығаберісін үйінді басып қалуы мүмкін. Панаханадағы адамдар зардап шекпейді. 

Үшінші аймақ (орташа қираулар) 0,3 - 0,2 кг/см2 соққы толқы-нының артық қысымымен, ғимараттар мен түрақжайлардың ішінара қирауымен сипатталады. Оларды жаппай өрт жайлауы мүмкін, (көптеген қорғаныс ғимараттар сақталынады, ал онда түрған адамдар зардап шекпейді. Қорғаныс ғимаратының сыртында қалған адамдардың бір бөлігі жарақат алып, жедел медициналық көмекті қажет етеді. 

Төртінші аймақ (болмашы қираулар) 0,2 - 0,1 кг/см2 толқын соққысының артық қысымымен сипатталады. Бұл аймақта ғимараттар мен тұрақ жайлардың қирауы сирек. 

Жарықтың сәуле шығаруы - ядролық жарылыс кезінде пайда болатын сәуле энергиясының ағыны. Ядролық жарылыс жарқылдаған аумақтағы ауаның температурасы жарқылдау басында миллион градусқа дейін жетіп, аяғында бірнеше мың градусқа дейін тө-мендейді. Жарықтың сәуле шығаруы қас-қағым сәтте таралып, аз уақыт ғана әсер етеді. 

Жарық сәулесінің зақымдағыш әсері жарық серпінімен, яғни жарық сәулесі бағытына қарсы орналасқан үстінгі беттегі Ісм2 сәулелену кезінде өткен жарық энергиясының санымен сипатталады. Жарық серпінінің өлшем бірлігіне 1 кал/см2 алынады. 2-4 кал/см жарық серпіні кезінде қорғанбаған адамдарда бірінші дәрежедегі күйік, 4-7,5 кал/см2 кезінде екінші дәрежедегі күйік (бүршіктердің пайда болуы). 5-12 кал/см2 кезінде үшінші дәрежедегі күйік (тері жамылғыларының толық жансыздануы), 12 кал/см2 өнан жоғары болса, төртінші дәрежедегі күйік алады (тері жаппай жансызданып үлбірейді).

Жарық сәулесі жаппай өрт тудыруға қабілетті. 
Жарық сәулесінің жиілігі ауа райына қатты тәуелді. Түман, жаңбыр мен қар оның әсерін қатты әлсіретеді, ал ашық қүрғақ ауа райы, керісінше, өрттердің шығуы мен күйік алуға қолайлы жағдай жасайды. 

Өткіш радиация - ядролық жарылыс кезінде шығатын гамма сәулелер мен нейтрондар ағыны. Р-нің зақымдаушы әрекеті адамдардың сәуле ауруын тудырады, зақымдаушы фактордың мәні гамма сәулелер мен нейтрондар тірі клеткалардың молекулаларын иондап, олардың қалыпты тіршілік қызметін бүзады. Мұның нәтижесінде адамдар сәуле ауруына шалдығады, көп доза алған адамдар мерт болады. үсті жабылған жыралар, блиндаждар, паналау ғимараттары және басқа қорғаныс құрылыстары сондай-ақ қорғаныс киімдер Р-ның әсерін күрт әлсіретеді.

Өткіш радиацияның зақымдау әсерін айқындайтын негізгі көрсеткіші: иондаушы сәуле дозасы. Иондаушы сәуле дозасы (радиация дозасы) дегеніміз белгілі бір ортада иондаушы сәуленің әсер ету шегі. Ол төмендегіше бөлінеді:

• 
  жұтылған доза — сәулеленген ортанын масса бірлігі жұтқан  энергия, ол халықаралық (СИ) жүйе  бойынша грэймен (ГР) өлшенеді. 1ГР = 1 Дж/кг. Дозаның   жүйеде   жоқ   бірлігі - "рад" болып   табылады (рентгенің биологиялық эквиваленті). 1 ГР=100 рад ; 1 Р = 1 рад
  
• 
  экспозициялық доза — ауанын иондалуы бойынша кл/кг (кулон кг-ға) өлшенетін рентген және гамма-сәуленін мөлшері. Жүйеде жоқ бірлігі - рентген (Р) қолданылады. Рентген - гамма-сәуленің мөлшері, оның әсерінен температурасы 0°С, қысымы сынап бағанасы бойынша 760 мм 1 см³   құрғақ ауада 2 млрд. жұп ион пайда болады.
  
• 
  эквиваленттік доза – ағзадағы радиациялық қауіпінің биологиялық әсер етуі мен дәрежесін анықтайтын және зивертпен ("ЗВ") өлшенетін доза. Жүйеде жоқ бірлігі - "бэр" (рентгеннің биологиялық эквиваленті). 1 бэр =1 Р;   1 ЗВ = 100 бэр
  

Үсті жабылған жаралар, блиндаждар, паналау ғимараттары және басқа қорғаныс құрылыстары, сондай-ақ қорғаныс киімдер өткіш радиация әсерін күрт әлсіретеді.

Әр түрлі материалдардың гамма-сәуле жарқылын әлсіретуін сипаттау үшін жартылай әлсірету қабатының жарты мөлшері, яғни, гамма-сәуле жарқылының жиілігін екі есе әлсірете алатындай материал қабатының қалындығы пайдаланылады.

Радиоактивті бұлттың ізі сызбалануы бойынша эллипсті еске түсіреді және зақымдалған алқапқа әр түрлі деңгейде жайылады. Сондықтан да (жиілігіне байланысты) зақымдалған алқапты қауіпті, күшті және баяу зақымдану аймағы деп бөлу қалыптасқан. Егер іздің көлбеу қиылысын алсақ, онда радиация деңгейі іздің сыртқы шек арасынан көтеріліп, оның кіндігінде ең жоғары деңгейіне жетеді. Радиация деңгейі уақыттың өтуіне байланысты біртіндеп төмендейді. Осылайша, егер радиация деңгейі жер бетіндегі ядролық жарылыстан кейін 100% алсақ, онда 2 сағаттан кейін екі есеге, үш сағаттан кейін төрт есеге, ал 5 сағаттан кейін он есеге азайады. Радиоактивті заттармен зақымданған жерде түрған адам әрдайым сыртқы сәулеге үшырауы немесе сәулө ауруына үшыратуы мүмкін радиоактивті заттардың организмге өту нәтижесінде зақымдануы ықтимал. 

Электрмагниттік импульс - ядролық жарылыстың зақымдаушы факторы, гамма сәулелердің қоршаған орта атомдарына тигізген әсері және электрондар ағыны мен оң иондардың түзілуінің нәтижесінде пайда болған электрлі және магнитті сәулелер. Э.И-тің әсер ету үзақтығы - бірнеше ондаған миллисекунд. Э.И байланыс аппараттарына, зиян келтіріп сыртқы желілерге қосылған электр қондырғыларының жүмысын бүзуы мүмкін. әсіресе жартылай өткізгіштерде, жүмыс істейтін радиоаппаратураларға әсері күшті. Э.И-тің әсерінен қорғану шараларын алдын-ала қарастыру қажет. 

Адамға радиацияның әсері. 

Адам сәулеленудің екі түріне - сыртқы және ішкі сәулеленуге ұшырайды. 

Сәулеленудің сыртқы көздеріне Галактика жүлдыздарының жарылысы мен күннің қатты сәуле шығару кезінде пайда болатын космостық сәулелену жатады. Космостық сәулелөну дозасы адамға әсер етеді. Теңіз деңгейінен биіктеген сайын ауаның, азонның қорғаныс қабаттары жүқара түседі, сондықтан да сәлелену жоғары. Космостық иондаушы сәулелену табиғи радиациялық аумақты қүрайды, оған жердегі барлық тірі организмдер үшырайды. Сәулеленудің жердегі көздері жер қойнауындағы, атмосфера-дағы, судағы және өсімдіктердегі радиоактивті заттар болып табылады. 

Шектеулі авариялар (радиациялық салдары бір ғимаратпен шектеледі, қызметкерлер сәулеге үшырауы мүмкін). Жергілікті авариялар (радиациялық салдары АЭС аумағымен шектеледі). Жалпы авариялар (радиациялық салдары АЭС шекарасына таралады).

Өзін өзі тексеру сұрақтары

1. 
   Ядролық қару, зақымдаушы факторлары
   
2. 
   Радиоактивтік ластану аймағы
   
3. 
   Электрмагниттік импульс - ядролық жарылыстың зақымдаушы факторы
   
4. 
   Иондаушы сәулеленуден қорғаудың тәсілдері қандай?
   

Төтенше жағдай шарттарында өндірістік кәсіпорындар өнімді шығаруға, қабілеттікті сақтау керек, ол көлік құралдары, электрлік берілістін жолы және басқа материалдарының құндылығы жоқ үйлестін объектілері өзінің талаптарын нормалауы түрде орындалады қамтамасыз ету керек.

Төтенше жағдай шарттарында объект тұрақтылықты сақтау үшін төтенше жағдайлардың дамуында пайда болатын зиянды және қауіпті факторлардың әсер етуінен қызметшілерді сонымен қатар объектің жақын жерінде тұратын халықты қорғауға бағытталған инженерлік-техникалық, ұйымдастық және басқа шараларды өткізеді.

Төтенше жағдай шарттарында объект жұмыстық тұрақтылығына келесі факторлар әсер етеді: объектің орналасу аймағы, ішкі жоспарлануы және объект территориясының салынуы; техникалық процестердің сипаттамасы (қолдананылатың заттар, құралдардың энергетикалық сипаттары, оның өртке және жарылуына қауіптілігі және т.б.); өндірістік жүргізу жүйесінің сенімділігі және т.б.

Төтенше жағдайлардың салдарына аймақтың метеорологиялық шарттар елеулі әсер етуі мүмкін.

Салудың ішкі жоспарлануы және тығыздығы. Объектің территориясындағы салулардың ішкі жоспарлануы және тығыздығы өртің таратылып кетуінің мүмкіндігіне, жарылыс кезінде пайда болатын екпінді тасқынды қоздыра алатын қиратуларға қоршаған ортаға улы заттарды тастау кезіндегі зақымдауға ұшырайтын ошағының өлшемдеріне және т.б. елелеулі әсер етеді.Объектің айналасындағы салулардың өзгешілігін де еске алу керек. Солай берілген объекттің жаңында қауіпті кәсіпорындардың, соның ішінде химиялық объектте пайда болған төтенше жағдайлардың салдарларын елеулі дәрежеде күшейтуі мүмкін.

Техникалық процестердің спецификациясы.Техникалық процестердің спецификациясың зерттей білу, құрал жабдықтардың жарылу мүмкіндігін (мысалы, қысым астындағы жұмыс істейтін ыдыстар) өртер пайда болатын негізгі себептерін, процесте пайдаланатын қатты әсер ететін, улы және радиоактивті заттардың мөлшерін бағалау керек. Сонымен қаттар төтенше жағдайдағы өндірісті тоқтатудың жылдам және апатсыз тәсілін жетілдіру керек.

Техникалық жүйелердің және объектілердің жұмыс істеу тұрақтылығын жоғартудың жолдары. Әртүрлі төтенше жағдайларында электрлік құрылыстар және желістер әртүрлі бұзуларды және қиратуларды алып келуі мүмкін. Олардың нағыз осалдау бөлімдері жерлік құрылыстар (электрлі станциялары, қосалқы станциялары, трансформаторлық станциялар), сонымен қатар электр берілістердің ауа желістері болып табылады. Қазіргі заманғы ірі энергиялық жүйелерде жүйенің жұмыс қабілеттілігін толығымен сақтап отырып, бұзылған электр кездерін ләзде сөндіруге қабілеттілігі бар әртүрлі автоматты құралдар қолданылады.

Электр энергиямен қамтамасыз ету жүйесінің тұрақтылығын жоғарлату үшін ең біріншіден электр берілістердің ауа желістерін кабелді (жер астындағы) желістерге ауыстыру түтынушылардың қамтамасыз үшін резервтік желістерді қолдану, объектілердің суырмалы электр генераторлар, электр қозғаланатын автономды резервтік кездерін алдын ала ескерту керек.

1. 
   Тұрақтылық дегеніміз не?
   
2. 
   Төтенше жағдайдағы халықтың шаруашылық объектілер жұмысының тұрақтылығы қалай қамтамасыз етіледі?
   
3. 
   Төтенше жағдайдағы техникалық жүйелердің және халықтың шаруашылық объектілердің нағыз манызды түрлерінің жұмыс істеу тұрақтылығы жоғарту үшін не істеу керек?
   

Дозиметриялық бақылаудың құралдары екі тобына болінеді

1. 
   дозаның қуатын сандық өлшеуге арналған дозиметрлер;
   
2. 
   радиоактивті ластануды тез табу үшін қолданылатын радиометрлер немесе сәулеленудің индикаторлары.
   

ДКС-0,4 дозиметрі энергетикалық 0,5-3,0 МэВ диапазонында гамма және бетта сәулеленуді өлшеу үшін қолданалады.

Өнеркәсіп халық үшін арналған тұрмыстық дозиметрлерді шығарады, мысалы «Мастер-1» тұрмыстық дозиметр, «Сосна» дозиметр- радиометрі.

Дозиметрлік бақылау аспаптарының жұмыс істеу принцптері. Радиациялық барлау. Радиациямен ластанған аймақта ІҚЖ жүргізудің тиімділігі көбінесе сол жерде болған радиациялық жағдайдың нақты мәліметтеріне байла­нысты. Осы мақсатпен келесі міндеттерді шешетін радиациялық барлау жүргізіледі:

• 
  жергілікті жерде және ауаның жерге жақын қабатының радиоактивті затпен ластануын табу және бұл туралы жұмыс басшысына ақпарат беру;
  
• 
  құрылым жылжитын бағыттағы гамма – сәулелену мөлшерінің күштілігін анықтау және радиоактивтілікпен ластанған аймақтың шекарасын белгілеу;
  
• 
  ластанған участкелерді игеру үшін айналып өту жолдарын (қажет болған жағдайда) іздеу;
  
• 
  радиациялык жағдайдың өзгеру динамикасына бақылау жасау;
  
• 
  судан, азық – түліктерден, өсімдіктерден, топырақтан, объектілерден, техникалардан, мүліктерден сынама алу және оларды зертханаға жіберу;
  
• 
  метрологиялық бақылау;
  
• 
  радиоактивтіліклен ластанған аймақтан шыққаннан кейін құрылымның жеке құрамына дозиметриялық бақылау жүргізу.
  

• 
  дер кезінде радиоактивті ластануды табу және хабарландыру дабылын беру;
  
• 
  радиоактивті зат бұлтының қозғалыс бағытын анықтау;
  
• 
  күзет ауданында радиоактивті затпен ластанған участкелерді бар­лау, сонымен қатар метеорологиялық бақылау жатады.
  

Топтық бақылау ІҚ құрылымның жеке құрамының жұмысқа қаб-леттілік деңгейін бағалау мен анықтау үшін және орташа сәулелену дозасы туралы мәліметтерді алу мақсатында жүргізіледі. Бұл үшін құрылым ИД-1 сәулелену дозасының өлшеуішімен қамтамасыз етіледі (ДКП-50-А ДП-24, ДП-22В жинақтарынан) 1 - 2 дозиметрлік есептеу бойынша радиациялық жағдайда бірдей әрекет ететін топтағы адам саны 14-20.

Жеке бақылау радиациялық зақымданудың ауырлық деңгейіне алғашқы кезеңде диагностика жасау керек және әр құтқарушының доза туралы мәліметті алуы мақсатында жүргізіледі. Бұл мақсат ушін ІҚ құрылымның жеке құрамына доза қуатын өлшейтін ИД-11 өлшеуіші беріледі.

Радиоактивті ластанудың деңгейі техниканың, көліктің, киімдердің, саймандардың, қорғау құралдарының, аяқ – киімдердің және т.б. дәрежесі бойынша анықталады. Аталған жұмыс құрылымға қойылған міндеттерді орындағаннан кейін, құтқарушылардың ластанған аудандардан шығуы кезінде, арнайы өңдеулерді толық жүргізгеннен кейін жүзеге асырылады. Радиоактивті ластануға душар болған және арнайы толық өндеуді жүргізу үшін келген құрылымның жеке құрамы, техникалары және көлігі бақылап бөліп тұратын күзет орны арқылы өтеді, мұнда құрылымның ластан­ған дәрежесін белгілейді және арнайы өңдеу бойынша шараларды ұйымдастырады. Күзет орнының біреуі шығатын жерде ал келесісі арнайы өндеу алаңының шығатын жерінде тұрады. Ластану дәрежесін ДП-5, КРБ-1 және т.б. аспаптардың көмегімен анықтайды. Құрылымның жеке құрамының және техникасының бақылап – бөліп тұратын күзет орны арқылы өтуі кезінде дозиметристің ластанған жұмыс орны анықталады; қажет болған жағ­дайда оған қатерсіздендіру жүргізіледі немесе тұрған орыны ауыстырылады.

(күндізгі оқу бөлімі студенттеріне)

Тіршілік қауіпсіздігі негіздері курсының зерттейтін мәселелері.

A) адамның ТЖ кезіндегі өмір сүру ортасымен қауіпсіз қарым қатынасының, шаруашылық объектілерінің тұрақты жұмыс істеу әдістерін, табиғи және техногенді ТЖ ескерту мен салдарын жою және осы заманғы зақымдау құралдарының қолданылуы;

B) тіршілік ортасының жәй-күйі мен жағымсыз факторлары;

C) шаруашылық объектілерінің ТЖ жұмыс істеу тұрақтылығын зерттеу мәселелерін;

D) өндірістік қызметтің қауіпсіздігі мен экологиялылығын арттыру жөніндегі шаралар;

Е) тосын жағдайдың дамуына немесе пайда болуына әсер ететін табиғи орта факторлар
$$$ 2

Тіршілік қауіпсіздігі -

A) басқару органдарының мемлекеттік жүйесі және бейбіт соғыс уақытында халықты шаруашылық объектілерін және ел аумағын осы заманғы зақымдау құралдарының, табиғи және техногендік сипаттағы төтенше жағдай факторларының зақымдағыш әсерінен қорғау мақсатында өткізілетін жалпы мемлекеттік шаралардың жиыны;

B) адамның өмір сүру ортасымен қауіпсіз қарым қатынасы мен оны қорғауға, төтенше жағдайларда шаруашылық нысандарының тұрақты жұмыс істеуіне, табиғи және техногендіксипаттағы төтенше жағдайлардың салдарын ескерту мен жоюға, сондай ақ, осы заманғы зақымдау құралдарының қолданылуына бағытталған шаралар кешені;

C) өнеркәсіптік, ауылшаруашылығы өндірісі мен қоғам қызметінің басқа мүдделеріне пайдаланылатын тәртіптер мен нормалар негізінде іс әрекет ететін адамдар ұжымысалалары;

D) бағдарлама немесе мақсатты бірігіп жүзеге асырушы және белгіленген ережелер мен нормалар негізінде әрекет жасайтын адамдар тобы;

«Тіршілік қауіпсіздігі» курсын оқу барысында қарастырылатын сұрақтар -

A) адамдардың денсаулығына, өміріне, қоршаған ортаға және шаруашылық объектілеріне нұсқан келтіретін немесе келтіруі мүмкін, едәуір шығынға әкеп соғатын, тіршілік жағдайын бұзатын авария, апат немесе зілзіала салдарынан болған белгілі бір аумақта туындаған жағдайларды қарастыру;

B) адамның өмір сүру ортасымен қауіпсіз қарым қатынасы мен оны қорғауға, төтенше жағдайларда шаруашылық нысандарының тұрақты жұмыс істеуіне, табиғи және техногендіксипаттағы төтенше жағдайлардың салдарын ескерту мен жоюға, сондай ақ, осы заманғы зақымдау құралдарының қолданылуына бағытталған шаралар кешені;

C) өмір сүру ортасының жағдайы және жағымсыз факторлары, адамның өмір сүру ортасымен қатынасының қауіпсіздігін қамтамасыз ету принцптері, техникалық ортамен процестердің қауіпсіздігін жоғарлату, зиянды және зақымдаушы факторлармен зақымдалған адамның анатомиялық-физиологиялық салдары, ТЖ кезіндегі шаруашылық нысандарының тұрақты жұмыс істеуін зерттеу әдістері, тіршілік қауіпсіздігінің нормативті техникалық және ұйымдастыру негіздері.

D) тосын жағдайдың дамуына немесе пайда болуына әсер ететін табиғи орта факторлар;

ҚР Азаматтық қорғаныс туралы заңы қай жылы шықты?

A) 7 мамырда 2001ж;

B) 7 мамырда 2000ж;

C) 7 мамырда 1999ж;

D) 7 мамырда 1998ж;

Қазақстан Республикасының «Табиғи және техногендік сипаттағы төтенше жағдайлар туралы» Заңы қашан қабылданды?

A) 1996 жыл 5 шілде;

B) 1997 жыл 10 сәуір;

C) 1995 жыл 30 қыркүйек;

D) 7 мамырда 2000ж;

ЖОО АҚ бастығы?

A) ректор;

B) проректор;

C) декан;

D) қафедра меңгерушіс;

Төтенше жағдай дегеніміз не?

А) экологиялық төтенше жағдайлар;

B) бұл адамның қоршаған ортамен қарым қатынасы нәтижесінде және оның өміріне, денсаулығы мен мүлігіне қауіп төнгенде болуы мүмкін жағдай;

C) тосын жағдайдың дамуына немесе пайда болуына әсер ететін табиғи орта факторлары;

D) адамдардың денсаулығына, өміріне, қоршаған ортаға және шаруашылық объектілеріне нұсқан келтіретін немесе келтіруі мүмкін, едәуір шығынға әкеп соғатын, тіршілік жағдайын бұзатын авария, апат немесе зілзіала салдарынан болған белгілі бір аумақта туындаған жағдай;

Е) өнеркәсіп, көлік авариялары және басқа да авариялар.
$$$ 8

Табиғи сипаттағы төтенше жағдайлар

A) өнеркәсіп, көлік авариялары және басқа да авариялар, өрт (жарылыс), күшті әсер ететін улы, радиоактивті және биологиялық жағынан қауіпті заттарды тарататын (тарату қаупі бар) авария, үйлер мен ғимараттардың қирауы, бөгендердің бұзылуы, тіршілікті қамтамасыз ететін электр – энергетика және коммуникация жүйелеріндегі, тазарту құрылыстарындағы авария туғызған төтенше жағдайлар.тіршілік ортасының жәй – күйі мен жағымсыз факторлары;

B) дүлей зілзала (жер сілкінісі, сел, көшкін, су тасқыны және басқалар), табиғи өрттер, індеттер мен малдың жұқпалы аурулары, ауылшаруашылық өсімдіктерінің және ормандардың кеселдері мен зиянкестері арқылы зақымдануын туғызатын төтенше жағдайлар;

C) адамдардың қаза табуына әкеліп соққан немесе әкеліп соғуы мүмкін, олардың денсаулығына, қоршаған ортаға және шаруашылық жүргізуші нысандарға нұқсан келтірген апаттар;

D) халықты едәуір дәрежеде материалдық шығындарға ұшыратып, тіршілік жағдайын бұзған немесе бұзуы мүмкін авария, зілзала немесе апат салдарынан белгілі бір аумақта туындаған жағдай;

Е) өнеркәсіп, көлік авариялары және басқа да авариялар.
$$$ 9

Техногендік сипаттағы төтенше жағдайлар

A) өнеркәсіп, көлік авариялары және басқа да авариялар, өрт (жарылыс), күшті әсер ететін улы, радиоактивті және биологиялық жағынан қауіпті заттарды тарататын (тарату қаупі бар) авария, үйлер мен ғимараттардың қирауы, бөгендердің бұзылуы, тіршілікті қамтамасыз ететін электр – энергетика және коммуникация жүйелеріндегі, тазарту құрылыстарындағы авария туғызған төтенше жағдайлар.тіршілік ортасының жәй – күйі мен жағымсыз факторлары;

B) дүлей зілзала (жер сілкінісі, сел, көшкін, су тасқыны және басқалар), табиғи өрттер, індеттер мен малдың жұқпалы аурулары, ауылшаруашылық өсімдіктерінің және ормандардың кеселдері мен зиянкестері арқылы зақымдануын туғызатын төтенше жағдайлар;

C) адамдардың қаза табуына әкеліп соққан немесе әкеліп соғуы мүмкін, олардың денсаулығына, қоршаған ортаға және шаруашылық жүргізуші нысандарға нұқсан келтірген апаттар;

D) халықты едәуір дәрежеде материалдық шығындарға ұшыратып, тіршілік жағдайын бұзған немесе бұзуы мүмкін авария, зілзала немесе апат салдарынан белгілі бір аумақта туындаған жағдай;

Е) экологиялық төтенше жағдайлар.

$$$ 10

A) адамның қоршаған ортамен қарым қатынасы нәтижесінде оның өміріне, денсаулығы мен мүлігіне қауіп төнгенде болуы мүмкін;

B) дүлей зілзала (жер сілкінісі, сел, көшкін, су тасқыны және басқалар), табиғи өрттер, індеттер мен малдың жұқпалы аурулары, ауылшаруашылық өсімдіктерінің және ормандардың кеселдері мен зиянкестері арқылы зақымдануын туғызатын төтенше жағдайлар;

C) адамдардың қаза табуына әкеліп соққан немесе әкеліп соғуы мүмкін, олардың денсаулығына, қоршаған ортаға және шаруашылық жүргізуші нысандарға нұқсан келтірген апаттар;

D) халықты едәуір дәрежеде материалдық шығындарға ұшыратып, тіршілік жағдайын бұзған немесе бұзуы мүмкін авария, зілзала немесе апат салдарынан белгілі бір аумақта туындаған жағдай;

Е) экологиялық төтенше жағдайлар.

A) төтенше жағдай пайда болған жағдайда адамдардың өмірі мен денсаулықтарын сақтау, материалдық шығындардың көлемін азайту үшін, сонымен қатар төтенше жағдайлардың аумағын жоюға бағытталған құтқару, авариялық – қалпына келтіру және басқа да шұғыл жұмыстар;

B) адамдардың өмірі мен денсаулықтарын сақтау, материалдық шығындардың көлемін азайту, төтенше жағдайлардың пайда болуын едәуір төмендетуге бағытталған және алдын ала жүргізілетін кешеңдік шаралар;

C) төтенше жағдай жарияланған белгілі бір аумақ;

D) мүлікті, жабдықтарды сақтау, қауіптіліктің экономикалық есебі, қауіптіліктен қорғану шаралары, қауіптілікті тани білу;

Е) адамдардың өмірі мен денсаулықтарын сақтау.

A) төтенше жағдай пайда болған жағдайда адамдардың өмірі мен денсаулықтарын сақтау, материалдық шығындардың көлемін азайту үшін, сонымен қатар төтенше жағдайлардың аумағын жоюға бағытталған құтқару, авариялық – қалпына келтіру және басқа да шұғыл жұмыстар;

B) адамдардың өмірі мен денсаулықтарын сақтау, материалдық шығындардың көлемін азайту, төтенше жағдайлардың пайда болуын едәуір төмендетуге бағытталған және алдын ала жүргізілетін кешеңдік шаралар;

C) төтенше жағдай жарияланған белгілі бір аумақ;

D) мүлікті, жабдықтарды сақтау, қауіптіліктің экономикалық есебі, қауіптіліктен қорғану шаралары, қауіптілікті тани білу;

Е) адамдардың өмірі мен денсаулықтарын сақтау

Төтенше жағдай аумағы –

A) төтенше жағдай пайда болған жағдайда адамдардың өмірі мен денсаулықтарын сақтау, материалдық шығындардың көлемін азайту үшін, сонымен қатар төтенше жағдайлардың аумағын жоюға бағытталған құтқару, авариялық – қалпына келтіру және басқа да шұғыл жұмыстар;

B) адамдардың өмірі мен денсаулықтарын сақтау, материалдық шығындардың көлемін азайту, төтенше жағдайлардың пайда болуын едәуір төмендетуге бағытталған және алдын ала жүргізілетін кешеңдік шаралар;

C) төтенше жағдай жарияланған белгілі бір аумақ;

D) мүлікті, жабдықтарды сақтау, қауіптіліктің экономикалық есебі, қауіптіліктен қорғану шаралары, қауіптілікті тани білу;

Е) індеттер және эпизоотиялар, ауыл шаруашылық өсімдіктерінің зиянкестермен зақымдалуы
$$$ 14

Зілзала -

A) ТЖ-дың пайда болуына әкеп соғатын зілзала;

B) аймақтық және ірі ауқымды ТЖ пайда болуына әкеліп соғатын жойқын құбылыс;

C) адамдардың денсаулығы мен өмірін сақтауға, залал мен материалдық шығын мөлшерін кемітуге арналған шаралар кешені;

D) технологиялық процестің бұзылуы, механизмдердің, жабдықтар мен ғимараттардың бұзылуы;

$$$ 15

A) ТЖ-дың пайда болуына әкеліп соғатын жойқын құбылыс;

B) аймақтық және ірі ауқымды ТЖ пайда болуына әкеліп соғатын жойқын құбылыс;

C) ТЖ-дың пайда болуына әкеп соғатын зілзала;

D) технологиялық процестің бұзылуы, механизмдердің, жабдықтар мен ғимараттардың бұзылуы;

Е) алдын ала жүргізілетін және ТЖ пайда болу қатерін мүмкін болғанынша азайту.

@@@ Тіршілікті қамтамасыз етудің ұйымдастырушылық және теориялық негіздері.
$$$ 16

Азаматтық қорғанысты ұйымдастыру мен жүргізу -

A) мемлекеттің маңызды міндеттерінің бірі, оның қорғаныс шараларын қамтамасыз ету құрылымдарының құрамдас бөлігі;

B) бұл басқару органдарының мемлекеттік жүйесі;

C) жергілікті өкілді және атқарушы органдар;

D) халықтың Азаматтық қорғаныс пен төтенше жағдайлардағы іс-қимылы жөніндегі міндеттемелері;

Азаматтық қорғаныс – бұл...

A) ТЖ пайда болған кезде жүргізілетін және адамдардың өмірін сақтап, денсаулығын қорғауға, залал мен материалдық шығындар көлемін азайтуға, сондай-ақ ТЖ аймағының одан әрі таралмауына бағытталған құтқару, авариялық-қалпына келтіру жұмыстары мен басқа да кезек күттірмейтін жұмыстары;

B) табиғи және техногендік сипаттағы ТЖ жою кезінде шұғыл медициналық жәрдем көрсету қызметі дереу іске қосады, ал ол жеткіліксіз болған жағдайда орталық мемлекеттік органдардың және ұйымдардың медициналық күштері мен құралдары таратады;

C) облыстық төтенше жағдайлардың алдын алу және жою жөніндегі комиссия;

D) бұл басқару органдарының мемлекеттік жүйесі және халықты, ұйымдар мен ел аумағын осы заманғы зақымдау құралдарының зақымдағыш факторларының ықпалынан, табиғи және техногендік сипаттағы төтенше жағдайлардан қорғау мақсатында жүргізілетін жалпы мемлекеттік шаралардың жиыны;

$$$ 18

A) Азаматтық қорғаныс мүлігін, жеке және ұжымдық қорғаныс құралдарын жинауды, сақтауды ұйымдастырады, табиғи және техногендік сипаттағы төтенше жағдайлардан сақтандыру шараларын, авариялық құтқару және басқа да кезек күттірмейтін жұмыстарды ұйымдастырып өткізеді;

B) жергілікті өкілді және атқарушы органдар ведомствлық бағыныстағы аумақта Азаматтық қорғанысқа басшылық етеді, ұйымдардың Азаматтық қорғаныс шараларын орындауынұйымдастырады. Хабарландыру құралдарын, басқару нүктелерін тұрақты дайындықта ұстайды;

C) республикалық Үкімет, орталық атқарушы органдар мемлекеттік бағдарламаларды, Азаматтық қорғанысты дамыту мен жетілдірудің негізгі бағыттарын, оны қаржыландыру және материалдық қамтамасыздандыру тәртібін, соғыс қауіпі мен төтенше жағдайлар кезіндегі Азаматтық қорғаныс жүйесінің жұмыс істеу тәртібін белгілейді;

D) Мемлекеттік деңгейде Азаматтық қорғанысы халық пен республика экономикасын зілзаладан, ірі авариялардан, апаттардан, осы заманғы зақымдау құралдарының қолдануынан қорғау және төтенше жағдайлардың пайда болу аудандары мен зақымдау ошақтарындағы басқа да кезек күттірмейтін жұмыстар жөніндегі мемлекеттік шаралардың құрамдас бөлігі болып табылады;

Е) дұрыс жауабы жоқ.
$$$ 19

Азаматтық қорғаныс мәселелерінің жергілікті деңгейде шешілуі -

A) Азаматтық қорғаныс мүлігін, жеке және ұжымдық қорғаныс құралдарын жинауды, сақтауды ұйымдастырады, табиғи және техногендік сипаттағы төтенше жағдайлардан сақтандыру шараларын, авариялық құтқару және басқа да кезек күттірмейтін жұмыстарды ұйымдастырып өткізеді;

B) жергілікті өкілді және атқарушы органдар ведомствлық бағыныстағы аумақта Азаматтық қорғанысқа басшылық етеді, ұйымдардың Азаматтық қорғаныс шараларын орындауынұйымдастырады. Хабарландыру құралдарын, басқару нүктелерін тұрақты дайындықта ұстайды;

C) республикалық Үкімет, орталық атқарушы органдар мемлекеттік бағдарламаларды, Азаматтық қорғанысты дамыту мен жетілдірудің негізгі бағыттарын, оны қаржыландыру және материалдық қамтамасыздандыру тәртібін, соғыс қауіпі мен төтенше жағдайлар кезіндегі Азаматтық қорғаныс жүйесінің жұмыс істеу тәртібін белгілейді;

D) Мемлекеттік деңгейде Азаматтық қорғанысы халық пен республика экономикасын зілзаладан, ірі авариялардан, апаттардан, осы заманғы зақымдау құралдарының қолдануынан қорғау және төтенше жағдайлардың пайда болу аудандары мен зақымдау ошақтарындағы басқа да кезек күттірмейтін жұмыстар жөніндегі мемлекеттік шаралардың құрамдас бөлігі болып табылады;

$$$ 20

A) Төтенше жағдайлардың алдын алу және жоюдың Мемлекеттік жүйесі;

B) ҚР төтенше жағдайлар жөніндегі Агенттігі;

C) облыстардың (республикалық маңызы бар қаланың, астананың) жергілікті өкілді және атқарушы органдарының табиғи және техногендік сипаттағы төтенше жағдайлар саласындағы өкілеттілігі;

D) ТЖМ ОҚО төтенше жағдайлар департаменті тарапынан құрылған комиссия;

Е) аудан әкімдері мен ауыл әкімдері.

$$$ 21

A) саяси әлеуметтік мәселелерді шешу;

B) ТЖ кезіндегі құтқару құралдарын жөндеу;

C) басқару, хабарлау және байланыс жүйелерін тұрақты дайындықта болуын ұйымдастыру;

D) Орталық және жергілікті атқарушы органдардың қызметкерлерін даярлау және халықты оқыту;

Е) басқару, хабарлау және байланыс жүйелерін тұрақты дайындықта болуын ұйымдастыру, дамыту және қолдау, Төтенше жағдайлар кезінде Азаматтық қорғаныс күштерін құру, оларды іс-әрекеттерге даярлау және тұрақты дайындықта ұстау, Орталық және жергілікті атқарушы органдардың қызметкерлерін даярлау және халықты оқыту.
$$$ 22

Халықтың Азаматтық қорғаныс пен төтенше жағдайлардағы іс-әрекеттер жөніндегі міндеттері қандай?

A) зардап шеккен халыққа бірінші кезекте көмек көрсету, тіршілікті қалыптастыру;

B) Азаматтар тиісті органдарға төтенше жағдайлардың тууына алып келуі мүмкін апаттар қаупі туралы хабарлауға, халық АҚ пен ТЖ бойынша қажетті білімдер мен практикалық дағдыларды игеруге, АҚ шараларына қатысуға және орындауға міндетті;

C) бейбіт және соғыс уакытында ТЖ пайда болуы кезінде қоршаған табиғи ортаны, адамдардың өмірі мен денсаулығын, мәдени және материалдық құндылықтарды қорғау, төтенше жағдайды ескерту мен жою саласында бірегей мемлекеттік саясатты жүргізу;

D) халықты, аумақты қорғау, экологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз ету бойынша ұйымдастырушылық, экономикалық және құқықтық шаралар жүйесін құру;

төтенше жағдайға әрекет ету ретін анықтау, зардаптарын жою, олардың пайда болу себептерін тергеу;

Е) халықты хабарландыру және мониторинг ұйымдастыру.
$$$ 23

Мекемедегі, кәсіпорындағы «Азаматтық қорғаныс» құрылымдары кімдердің бұйрығымен құрылады?

А) облыс әкімі бұйрығымен;

B) аудан әкім бұйрығымен;

C) мекеме басшысы бұйрығымен;

D) министірлік бұйрығымен;

E) мемлекеттік инспекция бұйрығымен.
$$$ 24

Облыстардағы «Азаматтық қорғаныс» мәселелеріне кім жауапты?

А) ТЖ Министрі;

В) облыстық ішкі департаменті;

С) облыс әкімдері;

D) министрлік бөлім басшысы;

Е) облыстық прокурор.
@@@ Төтенше жағдайлар.

$$$ 25

A) жағымсыз факторлар, тіршілік әрекетінің бұзылуы, технологиялық процестің бұзылуы;

B) геофизикалық қауіпті құбылыстар, жанжалды сипаттағы төтенше жағдайлар;

C) техногенді сипаттағы төтенше жағдайлар, экологиялық апаттар, экономикалық және экологиялық апаттар;

D) жер сілкінісі, сел, қар көшкіндері, су тасқыны, табиғи өрттер, індеттер және эпизоотиялар, ауыл шаруашылық өсімдіктерінің зиянкестермен зақымдалуы.

Е) экологиялық төтенше жағдайлар.
$$$ 26

Табиғаттағы тосын жағдай дегеніміз не?

А) материалдық жағдайға және климаттық-географиялық жағдайлар;

B) адамның қоршаған ортамен қарым қатынасы нәтижесінде және оның өміріне, денсаулығы мен мүлігіне қауіп төнгенде болуы мүмкін жағдай;

C) тоғандардың бұзылу нәтижесінде елді мекендер мен тұтас аудандардың су астында қалуы;

D) химиялық және радиациялық қауіпті объектілердегі төтенше жағдай;

Е) табиғи өрттер, эпидемиялар және эпизоотиялар.
$$$ 27

Тіршілік қауіпсіздігі негіздері курсында қандай мақсаттар шешіледі?

A) ТЖ салдарын болжау және бағалау және оларды жою жөніндегі шараларды қабылдау үшін теориялық және практикалық іс әрекеттер көлемін студенттерге үйрету;

B) мүлікті, жабдықтарды сақтау, қауіптіліктің экономикалық есебі:

C) қауіптіліктен қорғану шаралары, қауіптілікті тани білу;

D) ТЖ жою жөніндегі мемлекеттік саясат;

Е) экономикалық және экологиялық апаттар
$$$ 28

«Табиғи және техногенді сипаттағы ТЖ» заңы қай жылы бекітілді?

A) 5 шілде 1990ж;

B) 5 шілде 1994ж;

C) 5 шілде 1996ж;

D) 5 шілде 1998ж;

Төтенше жағдай аймағы деген не?

A) ТЖ жарияланған белгілі бір аймақ;

B) көшіру аймағы;

C) санитарлық аймақ;

D) эпидемиологиялық аймақ;

Апат дегеніміз не?

A) геофизикалық қауіпті құбылыстар;

B) жанжалды сипаттағы төтенше жағдайлар;

C) техногенді сипаттағы төтенше жағдайлар;

D) тұтқиылдан пайда болған, адамның тіршілік әрекеттері бұзылуымен, өмірі мен денсаулығына қауіп төндіретін, экономикалық және экологиялық шығынмен сипатталатын зілзала;

Е) технологиялық процестің бұзылуы;
$$$ 31

Авария дегеніміз не?

A) технологиялық процестердің бұзылуы, механизмдер, жабдықтар мен ғимараттардың зақымдануы;

B) экологиялық апаттар;

C) экономикалық және экологиялық апаттар;

D) табиғи және әлеуметтік зілзала;

Е) технологиялық процестің бұзылуы;
$$$ 32

Апаттар көлемі бойынша:

А) табиғи және жасанды;

B) кіші, орта, үлкен;

C) космостық және метерологиялық;

D) тектоникалық және гидрологиялық;

Е) экологиялық.
$$$ 33

Апаттар түрі бойынша:

A) кіші, орта және үлкен;

B) табиғи, техногенді, жанжалды;

C) табиғи және жасанды;

D) дүлей зілзала және антропогендік;

Е) экономикалық, экологиялық
$$$ 34

Табиғи сипаттағы төтенше жағдайлар

А) метрологиялық, тектоникалық, космостық, гидрологиялық;

B) көліктік, өндірістік, әлеуметтік, космостық және метерологиялық;

C) табиғи өрттер, эпидемиялар және эпизоотиялар;

D) геологиялық, гидрологиялық, метрологиялық қауіпті құбылыстар, табиғи өрттер, эпидемиялар және эпизоотиялар;

Е) экономикалык сипаттағы төтенше жағдайлар.
$$$ 35

Техногенді сипаттағы төтенше жағдайлар

А) метрологиялық, тектоникалық, космостық, гидрологиялық;

B) көліктік, өндірістік, әлеуметтік;

C) космостық және метерологиялық;

D) тектоникалық және гидрологиялық;

Е) экологиялық
$$$ 36

Пайда болу саласы бойынша төтенше жағдайлар

А) табиғи, техногенді, жанжалды;

B) көліктік, өндірістік, әлеуметтік;

C) табиғи және техногенді;

D) кіші, орта және үлкен;

Е) аймақтық, жергілікті.
$$$ 37

Антропогендік ТЖ –

A) бактерия, вирустардың өсуін басатын, дәрілік заттар;

B) қызуды төмендететін дәрілік құралдар;

C) залалсыздандырушы заттар;

D) тұрақты жоғарғы атмосфералық қысым аймағы;

Төтенше жағдайлар себеп-салдарына байланысты мынадай классификацияға бөлінеді:

А) табиғи, техногендік;

B) табиғи;

C) техногендік;

D) экологиялық;

Е) әлеуметтік.
$$$ 39

Табиғи сипаттағы төтенше жағдайлар төтенше жағдайларға жататындар

А) өнеркәсіптік, транспорттық т.б. апаттар, өрт, жарылыс,

B) жер сілкіну, сел, көшкін, су тасқыны, табиғи өрт, эпидемия, ауылшаруашылық өсімдіктер мен орманның зиянкестермен аурумен бүлінуі;

C) ӘКУЗ, радиациялық заттар, биологиялық улы заттар тастандылары;

D) ғимараттар мен құрылыстардың бүлінуі, өмірді қамтамасыз етіп отырған объектілердегі апаттар, плотиналардың бүлінуі;

Е) эпидемия, ауылшаруашылық өсімдіктер мен орманның зиянкестермен аурумен бүлінуі.
$$$ 40

Таралу ауқымы мен материалдық шығынының көлеміне қарай табиғи және техногендік сипаттағы төтенше жағдайлар ... болып бөлінеді.

А) нысандық;

B) жергілікті;

C) аймақтық;

D) барынша ауқымды;

Е) нысандық, жергілікті, аймақтық, барынша ауқымдық.
$$$ 41

Төтенше жағдайлардын алдын алу -

А) адамдардың өмірі мен денсаулықтарын сақтау, материалдық шығындардың көлемін азайту, төтенше жағдайлардың пайда болуын едәуір төмендетуге бағытталған және алдын ала жүргізілетін кешеңдік шаралар;

B) төтенше жағдай пайда болған жағдайда адамдардың өмірі мен денсаулықтарын сақтау, материалдық шығындардың көлемін азайту үшін, сонымен қатар төтенше жағдайлардың аумағын жоюға бағытталған құтқару, авариялық – қалпына келтіру және басқа да шұғыл жұмыстар;

C) авариялық – қалпына келтіру және басқа да шұғыл жұмыстар;

D) төтенше жағдайлардың пайда болуын едәуір төмендетуге бағытталған және алдын ала жүргізілетін кешеңдік шаралар;

Е) адамдардың өмірі мен денсаулықтарын сақтау.

А) адамдардың өмірі мен денсаулықтарын сақтау, материалдық шығындардың көлемін азайту, төтенше жағдайлардың пайда болуын едәуір төмендетуге бағытталған және алдын ала жүргізілетін кешеңдік шаралар;

B) төтенше жағдай пайда болған жағдайда адамдардың өмірі мен денсаулықтарын сақтау, материалдық шығындардың көлемін азайту үшін, сонымен қатар төтенше жағдайлардың аумағын жоюға бағытталған құтқару, авариялық – қалпына келтіру және басқа да шұғыл жұмыстар;

C) авариялық – қалпына келтіру және басқа да шұғыл жұмыстар;

D) төтенше жағдайлардың пайда болуын едәуір төмендетуге бағытталған және алдын ала жүргізілетін кешеңдік шаралар;

Е) адамдардың өмірі мен денсаулықтарын сақтау.

А) бұл тиісті параметрлермен анықталатын немесе көрінетін, физикалық, химиялық және биологиялық іс-әрекеттермен немесе көріністермен сипатталатын қауіпті оқиғаның құрастырушысы;

B) төтенше жағдай көзінің тууына қауіп төндіретін қауіпті радиоактивті, өрт, жарылыс қауіпті материалдарды, химиялық және биологиялық заттарды пайдаланатын, өндіретін, өндейтін, сақтайтын немесе тасымалдайтын нысан;

C) бұл қауіпті техногенді оқиға (өндірістік нысандардағы немесе транспорттағы авариялар, өрттер, жарылыстар немесе әр түрлі энергияның шығуы, өмір мен денсаулыққа қауіпті заттардың шығумен байланысты авариялар немесе олардың қаупі, ғимараттар мен құрылыстардың құлауы, тіршілікпен қамтамасыз ету жүйесіндегі авариялар) нәтижесінде белгілі бір аймақ, нысанында немесе аймақта орын алған техногенді сипаттағы төтенше жағдай;

D) белгілі уақыт ішінде адамдарға, ауылшаруашылық малдарына және өсімдіктерге қауіп келтіретін мөлшерде аумағында химиялық заттар таратылған немесе қауіпті химиялық және биологиялық заттар енгізілген территория немесе аймақ;

Е) өзінің физикалық, химиялық, биологиялық немесе токсикологиялық қасиетінің салдарынан адамдардың өмірі мен денсаулығына, ауылшарушылық малдары мен өсімдіктеріне қауіп төндіретін заттар.

А) технологиялық процесстің бұзылуы, механизмдердің, жабдықтардың және құрылыстардың зақымдануы;

B) тиісті параметрлермен анықталатын немесе көрінетін, физикалық, химиялық және биологиялық іс-әрекеттермен немесе көріністермен сипатталатын қауіпті оқиғаның құрастырушысы;

C) өзімен бірге аймақтық немесе ғаламдық ауқымдағы төтенше жағдайды, адам құрбандығын алып келетін ірі авария, қиратушы құбылыс;

D) нысандарды қалыпты пайдалану процессіндегі адам мен қоршаған ортаға тікелей немесе жанама зияндығы түрінде, болмаса пайда болуы кезіндегі адамға және қоршаған ортаға техногенді сиаттағы төтенше жағдай көзінің зақымдаушы әрекеті ретінде жүзеге асатын техникалық жүйесінің, өндірістік немесе транспорттық нысандарының өзіне тән ішкі жағдайы;

Е) өзінің физикалық, химиялық, биологиялық немесе токсикологиялық қасиетінің салдарынан адамдардың өмірі мен денсаулығына, ауылшарушылық малдары мен өсімдіктеріне қауіп төндіретін заттар.

ТЖ пайда болу себебіне қарай қалай бөлеміз?

A) табиғи;

B) техногендік;

C) табиғи және техногендік;

D) өндірістік;

А) технологиялық процесстің бұзылуы, механизмдердің, жабдықтардың және құрылыстардың зақымдануы;

B) тиісті параметрлермен анықталатын немесе көрінетін, физикалық, химиялық және биологиялық іс-әрекеттермен немесе көріністермен сипатталатын қауіпті оқиғаның құрастырушысы;

C) өзімен бірге аймақтық немесе ғаламдық ауқымдағы төтенше жағдайды, адам құрбандығын алып келетін ірі авария, қиратушы құбылыс;

D) нысандарды қалыпты пайдалану процессіндегі адам мен қоршаған ортаға тікелей немесе жанама зияндығы түрінде, болмаса пайда болуы кезіндегі адамға және қоршаған ортаға техногенді сиаттағы төтенше жағдай көзінің зақымдаушы әрекеті ретінде жүзеге асатын техникалық жүйесінің, өндірістік немесе транспорттық нысандарының өзіне тән ішкі жағдайы;

Е) өзінің физикалық, химиялық, биологиялық немесе токсикологиялық қасиетінің салдарынан адамдардың өмірі мен денсаулығына, ауылшарушылық малдары мен өсімдіктеріне қауіп төндіретін заттар.

А) технологиялық процесстің бұзылуы, механизмдердің, жабдықтардың және құрылыстардың зақымдануы;

B) тиісті параметрлермен анықталатын немесе көрінетін, физикалық, химиялық және биологиялық іс-әрекеттермен немесе көріністермен сипатталатын қауіпті оқиғаның құрастырушысы;

C) өзімен бірге аймақтық немесе ғаламдық ауқымдағы төтенше жағдайды, адам құрбандығын алып келетін ірі авария, қиратушы құбылыс;

D) нысандарды қалыпты пайдалану процессіндегі адам мен қоршаған ортаға тікелей немесе жанама зияндығы түрінде, болмаса пайда болуы кезіндегі адамға және қоршаған ортаға техногенді сиаттағы төтенше жағдай көзінің зақымдаушы әрекеті ретінде жүзеге асатын техникалық жүйесінің, өндірістік немесе транспорттық нысандарының өзіне тән ішкі жағдайы;

Е) өзінің физикалық, химиялық, биологиялық немесе токсикологиялық қасиетінің салдарынан адамдардың өмірі мен денсаулығына, ауылшарушылық малдары мен өсімдіктеріне қауіп төндіретін заттар.

А) нысанда, белгілі бір аумақта немесе аймақта адамдардың өмірі мен денсаулығына қауіп төндіретін және ғимараттардың, құрылыстардың, құрылғылар мен транспорттық құралдардың қирауын, өндірістік және транспорттық үрдістің бұзылуын, сондай-ақ қоршаған табиғи ортаға шығын келтіруді тудыратын қауіпті техногенді оқиға;

B) бір немесе жиынтықты техногенді сипаттағы төтенше жағдай көзінің зақымдаушы факторының адамдардың, ауылшаруашылық малдарының өмірі мен денсаулығына және өсімдіктерге, экономика нысандарына және қоршаған табиғи ортаға жағымсыз әсер етуі;

C) нысандарды қалыпты пайдалану процессіндегі адам мен қоршаған ортаға тікелей немесе жанама зияндығы түрінде, болмаса пайда болуы кезіндегі адамға және қоршаған ортаға техногенді сиаттағы төтенше жағдай көзінің зақымдаушы әрекеті ретінде жүзеге асатын техникалық жүйесінің, өндірістік немесе транспорттық нысандарының өзіне тән ішкі жағдайы;

D) төтенше жағдай көзінің тууына қауіп төндіретін қауіпті радиоактивті, өрт, жарылыс қауіпті материалдарды, химиялық және биологиялық заттарды пайдаланатын, өндіретін, өндейтін, сақтайтын немесе тасымалдайтын нысан;

Е) белгілі уақыт ішінде адамдарға, ауылшаруашылық малдарына және өсімдіктерге қауіп келтіретін мөлшерде аумағында химиялық заттар таратылған немесе қауіпті химиялық және биологиялық заттар енгізілген территория немесе аймақ.

А) бастапқы және ақырғы жағдайы жобамен белгіленген және белгіленген шектермен авария салдарының шектеуін қамтамасыз ететін, қауіпсіздік жүйесі қарастырылған өнеркәсіптік авария;

B) жобалық авария үшін ескерілмеген бастапқы жағдай тудыратын және жобалық авариялармен салыстырғанда қауіпсіздік жүйесінің тоқтап қалуымен және персоналдың қате шешімдерді іске асырумен қоса жүретін, ауыр салдарларға алып келетін өнеркәсіптік авария;

C) адамдардың құрбандығына алып келген, адамдардың денсаулығына нұқсан келтірген және нысандардың, айтарлықтай мөлшерде материалдық құндылықтардың жойылуына, сондай –ақ қоршаған табиғи ортаға айтарлықтай шығын келтірген ірі өнеркәсіптік апат;

D) төтенше жағдай аймағындағы өнеркәсіптік авария және апат кезінде халықты, өнеркәсіп қызметкерлері құрамын, шаруашылық нысандары мен қоршаған табиғи ортаны қауіптен қорғау жағдайы;

Е) төтенше жағдай аймағындағы өнеркәсіптік авариялар мен апаттарды болдырмауға бағытталған құкықтық нормаларды қабылдау және сақтау, экологияны қорғау, салалық немесе ведомстволық талаптар мен ережелерді орындау, сондай-ақ ұйымдастырушылық, технологиялық және инженерлі – техникалық іс-шаралар жиынтығын жүргізу.

А) бастапқы және ақырғы жағдайы жобамен белгіленген және белгіленген шектермен авария салдарының шектеуін қамтамасыз ететін, қауіпсіздік жүйесі қарастырылған өнеркәсіптік авария;

B) жобалық авария үшін ескерілмеген бастапқы жағдай тудыратын және жобалық авариялармен салыстырғанда қауіпсіздік жүйесінің тоқтап қалуымен және персоналдың қате шешімдерді іске асырумен қоса жүретін, ауыр салдарларға алып келетін өнеркәсіптік авария;

C) адамдардың құрбандығына алып келген, адамдардың денсаулығына нұқсан келтірген және нысандардың, айтарлықтай мөлшерде материалдық құндылықтардың жойылуына, сондай –ақ қоршаған табиғи ортаға айтарлықтай шығын келтірген ірі өнеркәсіптік апат;

D) төтенше жағдай аймағындағы өнеркәсіптік авария және апат кезінде халықты, өнеркәсіп қызметкерлері құрамын, шаруашылық нысандары мен қоршаған табиғи ортаны қауіптен қорғау жағдайы;

Е) төтенше жағдай аймағындағы өнеркәсіптік авариялар мен апаттарды болдырмауға бағытталған құкықтық нормаларды қабылдау және сақтау, экологияны қорғау, салалық немесе ведомстволық талаптар мен ережелерді орындау, сондай-ақ ұйымдастырушылық, технологиялық және инженерлі – техникалық іс-шаралар жиынтығын жүргізу.

А) бастапқы және ақырғы жағдайы жобамен белгіленген және белгіленген шектермен авария салдарының шектеуін қамтамасыз ететін, қауіпсіздік жүйесі қарастырылған өнеркәсіптік авария;

B) жобалық авария үшін ескерілмеген бастапқы жағдай тудыратын және жобалық авариялармен салыстырғанда қауіпсіздік жүйесінің тоқтап қалуымен және персоналдың қате шешімдерді іске асырумен қоса жүретін, ауыр салдарларға алып келетін өнеркәсіптік авария;

C) адамдардың құрбандығына алып келген, адамдардың денсаулығына нұқсан келтірген және нысандардың, айтарлықтай мөлшерде материалдық құндылықтардың жойылуына, сондай –ақ қоршаған табиғи ортаға айтарлықтай шығын келтірген ірі өнеркәсіптік апат;

D) төтенше жағдай аймағындағы өнеркәсіптік авария және апат кезінде халықты, өнеркәсіп қызметкерлері құрамын, шаруашылық нысандары мен қоршаған табиғи ортаны қауіптен қорғау жағдайы;

Е) төтенше жағдай аймағындағы өнеркәсіптік авариялар мен апаттарды болдырмауға бағытталған құкықтық нормаларды қабылдау және сақтау, экологияны қорғау, салалық немесе ведомстволық талаптар мен ережелерді орындау, сондай-ақ ұйымдастырушылық, технологиялық және инженерлі – техникалық іс-шаралар жиынтығын жүргізу.

Көрсетілген төтенше жағдайлардың қайсысы ТЖ-дың табиғи түріне жатады?

А) химиялық қару зардабы;

В) радиациялық өндірістегі апат;

С) оба ауруы тарауы, шешек ауруы;

D) бораннан электр желісінің үзілуі;

Е) темір жолдағы апат.
$$$ 53

Транспорттағы апатқа төмендегілердің қайсысы жатады?

А) жолды (трассаны) су шайып кетуі;

В) вагондардың релстен шығып кетуі;

С) желден ағаш құлап жолды бөгеп қалуы;

D) қатты аяз себебінен траспорт жүрісінің тоқтап қалуы;

Е) көпірдің қирауы.
$$$ 54

Ауа райына байланысты апатқа қай жағдайлар жатады?

А) дауыл, боран;

В) сел жаңбыр, қалың қар;

С) торнада, құйын;

D) аптап ыстық, құрғақшылық;

Е) барлық жауап кіреді.
$$$ 55

Табиғи апаттар түріне төмендегілердің қайсысы жатады ?

А) сумен байланысты апат;

В) ауа райына байланысты апат;

С) жер қойнауында (тектоникалық) болған апат;

D) жер бетіндегі (геологиялық) апат;

Е) дұрыс жауабы (А,В,С,D).
$$$ 56

Қарулы көтеріліс төтенше жағдайдың қай түріне жатады?

А) техногенді;

В) қоғамдағы қарама – қайшылық;

С) салалық (әскери, ғылым, жеңіл өнеркәсіп);

D) өнеркәсіптегі;

Е) транспорттағы.
$$$ 57

Әуе транспортындағы апат, сала жағынан қандай төтенше жағдайға жатады?

А) өнеркәсіптегі;

В) құрылыстағы;

С) транспорттағы;

D) ауыл – шаруышалығындағы;

Е) химия өндірісіндегі.
$$$ 58

Техногенді апатқа көрсетілген апаттардың қайсысы жатады?

А) жол – транспорттық апат;

В) сел жаңбыр, су басуы;

С) жер көшкіні;

D) мал ауруының тарауы;

Е) эпидемия.
$$$ 59

Табиғи апатқа төмендегілердің қайсысы жатады?

А) дамба, бөгеттің бұзылуы;

В) химиялық өндірістегі авария;

С) орман өрті;

D) радиациялық залал;

Е) ауаның зиянды ластануы.
$$$ 60

Қауіпті табиғи құбылыс –

A) төтенше жағдай;

B) жұқпалы аурулардың қоздырғыштарын жою;

C) қарқындылығы, көлемі, жалғасуы мен кері әсер ету мүмкіндігі бар табиғи сипаттағы жағдай;

D) экологиялық төтенше жағдай;

Е) экономикалық төтенше жағдай.
$$$ 61

Табиғи сипаттағы құбылыстарға байланысты болатын төтенше жағдай:

A) АЭС авария;

B) қарулы күштер шабуылы;

C) жерсілкінісі, дауыл;

D) жаппай зақымдау құралдарын қолдану;

E) химиялық қару қолдану.
$$$ 62

Жер сілкінісі бұл...

А) өрт, геологиялық ортаның экологиясының бұзылуы;

В) инженерлік желілер мен ғимараттардың, коммуникациялардың сейсмикалық бұзылуы;

C) жер қыртысында немесе мантияның үстіңгі бөлігінде кенеттен болған қозғалыс пен жарылыс нәтижесінде пайда болған және елеулі ауытқу түрінде едәуір қашықтыққа таралатын жер асты дүмпуі немесе қозғалысы;

D) халық денсаулығының нашарлауына байланысты әлеуметтік күрделі жағдай;

Е) технологиялық процестердің бұзылуы.
$$$ 63

Жер сілкінісінің табиғи зардаптары

A) жердің бұзылуы (жарықшалар және ығысулар), сырғымалар, көшкіндер, селдер, топырақтың басылуы, цунами;

B) технологиялық процестердің бұзылуы, механизмдер, жабдықтар мен ғимараттардың зақымдануы;

C) ауырлық күшінің әсерінен ылғалды топырақ массасының төмен қарай лықсуы;

D) қирандылар, ғимараттардың құлауы, бөгендер зақымдалған кездегі су басу, энергия көздерінің, мұнай қоймаларының, газ өткізгіштердің зақымдалуынан болған өрттер, қуатпен жабдықтау желілеріндегі, комуникация, көлік құралдарының зақымдалуы, радиоактивті таралу;

Е) технологиялық процестердің бұзылуы.

$$$ 64

A) белгілі бір орындағы жерсілкінісінен болған шығындардың дәрежесі;

B) 12 баллды шкаласы;

C) жерсілкінісінің эпицентрі;

D) жер сілкінісінің магнитудасы;

Е) жерсілкінісі болған уақыт.

$$$ 65

A) жердің бұзылуы (жарықшалар және ығысулар), сырғымалар, көшкіндер, селдер, топырақтың басылуы, цунами;

B) технологиялық процестердің бұзылуы, механизмдер, жабдықтар мен ғимараттардың зақымдануы;

C) ауырлық күшінің әсерінен ылғалды топырақ массасының төмен қарай лықсуы;

D) қирандылар, ғимараттардың құлауы, бөгендер зақымдалған кездегі су басу, энергия көздерінің, мұнай қоймаларының, газ өткізгіштердің зақымдалуынан болған өрттер, қуатпен жабдықтау желілеріндегі, комуникация, көлік құралдарының зақымдалуы, радиоактивті таралу;

Е) комуникация, көлік құралдарының зақымдалуы.

Жерсілкінісі кезінде үстел немесе партаның астына тығылуға болады ма?

A) болмайды;

B) жоқ;

D) міндетті емес;

Е) бәрібір.
$$$ 67

Жерсілкінісі кезінде бөлмедігі қауіпсіз орын?

A) терезенің қасында;

B) балкон;

C) қабырға бұрышы, есік жақтауының асты;

D) шкафтың қасында;

Е) лифт.
$$$ 68

Жер сілкінісі қарқындылығы қандай шкала бойынша өлшенеді:

A) 12- баллды Рихтер шкаласы;

B) 12- баллды Меркалли шкаласы;

C) 12- баллды МSК-64 халықаралық шкаласы;

D) Росси-Форреля шкаласы;

Е) дұрыс жауабы жоқ.
$$$ 69

Жер сілкінісінің табиғи зардаптары

A) жердің бұзылуы (жарықшалар және ығысулар), сырғымалар, көшкіндер, селдер, топырақтың басылуы, цунами;

B) технологиялық процестердің бұзылуы, механизмдер, жабдықтар мен ғимараттардың зақымдануы;

C) ауырлық күшінің әсерінен ылғалды топырақ массасының төмен қарай лықсуы;

D) қирандылар, ғимараттардың құлауы, бөгендер зақымдалған кездегі су басу, энергия көздерінің, мұнай қоймаларының, газ өткізгіштердің зақымдалуынан болған өрттер, қуатпен жабдықтау желілеріндегі, комуникация, көлік құралдарының зақымдалуы, радиоактивті таралу;

Е) технологиялық процестердің бұзылуы.
$$$ 70

Жерслкінісі неше баллмен өлшенеді?

A) 10;

B) 12;

D) 9;

Жер сілкінісінің пайда болуының негізгі себебі?

A) жанартаудың әрекеті;

B) жер қыртысында немесе мантияның үстіңгі бөлігінде кенеттен болған қозғалыс пен жарылыс;

C) ядролық жарылыстар;

D) табиғи апаттардың әсері;

E) жердің қабатының бұзылуы.
$$$ 72

Жер сілкінісінің ошағы (орталық нүкте) –

A) жер сілкінісіне себеп болатын, жоғарғы мантия немесе жер қыртысының қалыңдығында жер асты соққыларының пайда болған аумағы;

B) жер сілкінісі немесе жарылыс ошақтарынан Жерде тараған серпінді тербеліс;

C) орталық нүктенің тура үстінде орналасқан жер бетіндегі нүкте;

D) жер сілкінісінің сыртқы әсері, шығын дәрежесі, яғни Жер бетінде белгілі бір орында оның физикалық (күші) байқалуы;

E) Жер бетінен орталық нүктеге дейінгі қашықтық.

A) жанартаудың әрекеті;

B) жер сілкінісі немесе жарылыс ошақтарынан Жерде тараған серпінді тербеліс;

C) орталық нүктенің тура үстінде орналасқан жер бетіндегі нүкте;

D) жер сілкінісінің сыртқы әсері, шығын дәрежесі;

E) жердің қабатының бұзылуы.

Сел бұл...

А) өрт, геологиялық ортаның экологиясының бұзылуы;

В) қар массасының тау беткейі бойынша төмен қарай жылдам лықсуы;

C)жер қыртысында немесе мантияның үстіңгі бөлігіндегі қозғалыс пен жарылыс нәтижесі;

D) тау жартастарының сынықтары мен су қоспасынан тұратын, қатты жауын немесе қардың қарқынды еруінен, сондай-ақ, қар үйіндісі мен мұзды теңіздердің еруінің нәтижесінде таулы өзендер мен өзеншіктер арнасында кенеттен пайда болатын үлкен қиратушы күштің қарқынды тасқыны;

Е) таудың опырылып құлауы.
$$$ 75

Қандай табиғи сипаттағы төтенше жағдай геологиялық болып табылады?

A) су басу;

B) сырғыма;

C) дауыл;

D) қар көшкіні;

E) күшті жел.
$$$ 76

Қандай төтенше жағдай гидрологиялық болып табылады?

A) цунами;

B) жерсілкінісі;

C )шторм;

D) сырғыма;

E) құйын.
$$$ 77

Қандай төтенше жағдай метрологиялық болып табылады?

A) жанартаулардың атқылауы;

B) қар көшкіні;

C) шаңды дауыл;

D жерсілкінісі;

E) су басу.
$$$ 78

Опырылма бұл...

A) қар массасының тау беткейі бойынша төмен қарай жылдам лықсуы;

B) тіршілік ортасының жәй-күйі мен жағымсыз факторлары;

C) тау жыныстарының желге мүжілу есебінен олардың байланысының, жер үсті және жер асты сулары қызметінің әлсіреуінен туындайтын құлама және тік жарға тау жынысының үлкен массасының, өзен алқабы мен теңіз жағалауына бөлініп, құлауы;

D) жойқын күші бар және едәуір созылатын, 30 м/с жылдамдықпен соғатын жел;

Е) қар үйіндісі мен мұзды теңіздердің еруі.
$$$ 79

Сырғыма бұл...

A) қар массасының тау беткейі бойынша төмен қарай жылдам лықсуы;

B) тау баурайымен өз салмағының әсерінен және тау баурайының шайылуы, тау жынысының шамадан тыс сулануынан болатын қосымша ауыртпалықтар, сейсмикалық дүмпудің және басқа да процестердің нәтижесінде тау жынысы массасының жылжуы;

C) тау жыныстарының желге мүжілу есебінен олардың байланысының, жер үсті және жер асты сулары қызметінің әлсіреуінен туындайтын құлама және тік жарға тау жынысының үлкен массасының, өзен алқабы мен теңіз жағалауына бөлініп, құлауы;

D) жойқын күші бар және едәуір созылатын, 30 м/с жылдамдықпен соғатын жел;

Е) қар үйіндісі мен мұзды теңіздердің еруі.
$$$ 80

Дауыл бұл...

1. 
   жылдамдығы 32 м/с асатын, айтарлықтай ұзақтығы мен қиратқыш күші бар жел.
   
2. 
   жойқын күші бар және едәуір созылатын, 30 м/с жылдамдықпен соғатын жел;
   

Д) күшті жел салдарынан жер бетінен шаңның, құмның, топырақтың және көлемі 1мм аз басқа да бөліктердің ауаға ұшуы;

Е) қар үйіндісі мен мұзды теңіздердің еруі.
$$$ 81

Су басу бұл...

А) қар массасының тау беткейі бойынша төмен қарай жылдам лықсуы;

В) құрғақ жерді уақытша су алу, апаттық құбылыс болып табылатын судың жоғарғы деңгейі;

C) ауырлық күшінің әсерінен ылғалды топырақ массасының төмен қарай лықсуы;

Д) жер асты және жер үсті сулары, өзендер, мұздықтардың еруі салдарынан болатын гидрологиялық құбылыстар;

Е) мұздың еруі.

$$$ 82

A) су асты және жағалаулардағы жер сілкінісі кезінде пайда болатын теңіз толқындары;

B) үлкен қарқынды қысқа мерзімді гидросфералық шөгінділер;

C) тау жыныстарының желге мүжілу есебінен олардың байланысының, жер үсті және жер асты сулары қызметінің әлсіреуінен туындайтын құлама және тік жарға тау жынысының үлкен массасының, өзен алқабы мен теңіз жағалауына бөлініп, құлауы;

D) қатты жел есебінен туындаған теңіз толқындары;

Е) мұзды теңіздердің еруі

$$$ 83

Қар көшкіні бұл...

A) қар көшкіні тектес процесстердің тууының алдын алуға бағытталған, сондай-ақ атқарушы билік немесе өзін -өзі басқару органдарын және халықты қар көшкіні қаупі туралы дер кезінде хабарлаңдыруға бағытталған күзету – шектеулі және инженерлі - техникалық іс – шаралардың жиынтығы;

B) үлкен қарқынды қысқа мерзімді атмосфералық шөгінділер;

C) тау жыныстарының желге мүжілу есебінен олардың байланысының, жер үсті және жер асты сулары қызметінің әлсіреуінен туындайтын құлама және тік жарға тау жынысының үлкен массасының, өзен алқабы мен теңіз жағалауына бөлініп, құлауы;

D) адамдардың өмірі мен денсаулығына қауіп төндіретін, экономика нысандарына және қоршаған табиғи ортаға шығын келтіретін, жылдам әрі кенеттен болатын қардың және мұздың таудың тік баурайымен қозғалуы.

Е) тау жынысының үлкен массасының, өзен алқабы мен теңіз жағалауына бөлініп, құлауы.

A) жел бағытының өзгерісімен қоса жүретін конвекциялық процестермен байланысты 20-30 м/с жылдамдықпен соғатын желдің кенеттен қысқа мерзімді күшеюі;

B) үлкен қарқынды қысқа мерзімді метерологиялық шөгінділер;

C) ұзақ уақытты, 20м/с аса жылдамдықпен соғатын өте күшті, теңізде қатты толқын және құрғақ жерде қирату тудыратын жел;

D) ауаның жер бетімен салыстарғандағы 14м/с аса жылдамдықпен қозғалуы;

Е) дұрыс жауабы жоқ.

A) жел бағытының өзгерісімен қоса жүретін конвекциялық процестермен байланысты 20-30 м/с жылдамдықпен соғатын желдің кенеттен қысқа мерзімді күшеюі;

B) ауаның айналмалы тік немесе көлбеу ось бойымен қозғалатын атмосфералық түзілісі;

C) айналу жылдамдығы 100 м/с және одан жоғары, диаметрі 1000 м болатын, үлкен қиратқыш күшке ие ұсақ масштабты атмосфералық күшті құбылыс;

D) ауаның жер бетімен салыстарғандағы 14м/с аса жылдамдықпен қозғалуы;

Е) дұрыс жауабы жоқ.

A) бірнеше тәулік тоқтамай немесе ұзақ дерлік мерзімде жауатын, тасқынға, су алу мен су астында қалуға алып келетін сұйық атмосфералық шөгінділер;

B) үлкен қарқынды ұзақ мерзімді гидросфералық шөгінділе;

C) жылдың жылы мезгілінде қатты мұз түрінде, әдетте найзағай кезіндегі нөсер жауынмен бірге жауатын атмосфералық шөгінділер;

D) жауын-шашын 12 сағат және одан аз, мөлшері 50 мм және одан да көп болады; таулы, сел және қар көшкіні қауіпі бар аймақтарда 12 сағ. 30мм және одан аса;

Е) дұрыс жауабы жоқ.

A) бірнеше тәулік тоқтамай немесе ұзақ дерлік мерзімде жауатын, тасқынға, су алу мен су астында қалуға алып келетін сұйық атмосфералық шөгінділер;

B) үлкен қарқынды ұзақ мерзімді гидросфералық шөгінділер;

C) найзағай кезіндегі нөсер жауынмен бірге жауатын атмосфералық шөгінділер;

D) жауын-шашын 12 сағат және одан аз, мөлшері 50 мм және одан да көп болады; таулы, сел және қар көшкіні қауіпі бар аймақтарда 12 сағ. 30мм және одан аса;

Е) дұрыс жауабы жоқ.

A) бірнеше тәулік тоқтамай немесе ұзақ дерлік мерзімде жауатын, тасқынға, су алу мен су астында қалуға алып келетін сұйық атмосфералық шөгінділер;

B) үлкен қарқынды ұзақ мерзімді гидросфералық шөгінділер;

C) найзағай кезіндегі нөсер жауынмен бірге жауатын атмосфералық шөгінділер;

D) түйдек – жауын бұлттарының дамуымен байланысты бұлттар мен жер беті арасындағы дүркін – дүркін электр зарядтарымен, дыбыстық құбылыстармен, қатты жауын – шашынмен, бұршақпен қоса жүретін атмосфералық құбылыс.

Е) дұрыс жауабы жоқ.

A) көру мүмкіндігін айтарлықтай нашарлататын және көлік қозғалысын қиындататын қардың қарқынды ұзақ жаууы;

B) көру мүмкіндігін айтарлықтай нашарлататын және көлік магистралын қар басуға алып келетін, қардың жаууымен бірге болатын қатты желдің жер бетіне қарды тасымалдауы;

C) салқындаған тұман немесе жауын тамшыларының қатуы кезіндегі жердің немесе заттардың бетіндегі мұздың қалың қабаты. Желілер бойындағы қатқан мұздың диаметрі 20 мм және одан да көбірек болады;

D) ауаның қолайлы орташа тәуліктік температурасы кезіңдегі жер бетіндегі ауа температурасының 0°С – ге дейін және одан да төмендеуі;

Е) дұрыс жауабы жоқ.

A) көру мүмкіндігін айтарлықтай нашарлататын және көлік қозғалысын қиындататын қардың қарқынды ұзақ жаууы;

B) көру мүмкіндігін айтарлықтай нашарлататын және көлік магистралын қар басуға алып келетін, қардың жаууымен бірге болатын қатты желдің жер бетіне қарды тасымалдауы;

C) салқындаған тұман немесе жауын тамшыларының қатуы кезіндегі жердің немесе заттардың бетіндегі мұздың қалың қабаты. Желілер бойындағы қатқан мұздың диаметрі 20 мм және одан да көбірек болады;

D) ауаның қолайлы орташа тәуліктік температурасы кезіңдегі жер бетіндегі ауа температурасының 0°С – ге дейін және одан да төмендеуі;

Е) дұрыс жауабы жоқ.

A) көру мүмкіндігін айтарлықтай нашарлататын және көлік қозғалысын қиындататын қардың қарқынды ұзақ жаууы;

B) көру мүмкіндігін айтарлықтай нашарлататын және көлік магистралын қар басуға алып келетін, қардың жаууымен бірге болатын қатты желдің жер бетіне қарды тасымалдауы;

C) салқындаған тұман немесе жауын тамшыларының қатуы кезіндегі жердің немесе заттардың бетіндегі мұздың қалың қабаты;

D) ауаның қолайлы орташа тәуліктік температурасы кезіңдегі жер бетіндегі ауа температурасының 0°С – ге дейін және одан да төмендеуі;

Е) дұрыс жауабы жоқ.

A) ауаның қолайлы орташа тәуліктік температурасы кезіңдегі жер бетіндегі ауа температурасының 0°С – ге дейін және одан да төмендеуі;

B) қысқа уақыт ішінде ауа температурасының аномалды төмендеуі немесе жоғарылауы. Ауа температурасының 1-2 тәулік ішінде 10°С-ге және одан аса өзгеруі;

C) 12 сағ. және одан ұзақ уақытта 100 м – ге дейін және одан да төмен болатын, жер бетіндегі ауаға тікелей асылған, көру мүмкіндігінін айтарлықтай нашарлауымен қоса жүретін, сұйық түрге айналған заттардың тамшы немесе кристалл түрінде топталуы;

D) көру мүмкіндігінің төмендеуімен, тұқым және жас өсімдіктермен қоса топырақтың жоғарғы қабатының үрленуімен, егістікті және көлік магистралдарын құм басумен сипатталатын үлкен көлемдегі шаңның немесе құмның қатты желмен тасымалдануы. Ұзақтығы – желдің басым кезінде 15 м/с және одан да жоғары жылдамдықпен 12 сағ. және одан да жоғары;

Е) дұрыс жауабы жоқ.

A) ауаның қолайлы орташа тәуліктік температурасы кезіңдегі жер бетіндегі ауа температурасының 0°С – ге дейін және одан да төмендеуі;

B) қысқа уақыт ішінде ауа температурасының аномалды төмендеуі немесе жоғарылауы. Ауа температурасының 1-2 тәулік ішінде 10°С-ге және одан аса өзгеруі;

C) 12 сағ. және одан ұзақ уақытта 100 м – ге дейін және одан да төмен болатын, жер бетіндегі ауаға тікелей асылған, көру мүмкіндігінін айтарлықтай нашарлауымен қоса жүретін, сұйық түрге айналған заттардың тамшы немесе кристалл түрінде топталуы;

D) көру мүмкіндігінің төмендеуімен, тұқым және жас өсімдіктермен қоса топырақтың жоғарғы қабатының үрленуімен, егістікті және көлік магистралдарын құм басумен сипатталатын үлкен көлемдегі шаңның немесе құмның қатты желмен тасымалдануы. Ұзақтығы – желдің басым кезінде 15 м/с және одан да жоғары жылдамдықпен 12 сағ. және одан да жоғары;

Е) дұрыс жауабы жоқ

A) ауаның қолайлы орташа тәуліктік температурасы кезіңдегі жер бетіндегі ауа температурасының 0°С – ге дейін және одан да төмендеуі;

B) қысқа уақыт ішінде ауа температурасының аномалды төмендеуі немесе жоғарылауы. Ауа температурасының 1-2 тәулік ішінде 10°С-ге және одан аса өзгеруі;

C) 12 сағ. және одан ұзақ уақытта 100 м – ге дейін және одан да төмен болатын, жер бетіндегі ауаға тікелей асылған, көру мүмкіндігінін айтарлықтай нашарлауымен қоса жүретін, сұйық түрге айналған заттардың тамшы немесе кристалл түрінде топталуы;

D) көру мүмкіндігінің төмендеуімен, тұқым және жас өсімдіктермен қоса топырақтың жоғарғы қабатының үрленуімен, егістікті және көлік магистралдарын құм басумен сипатталатын үлкен көлемдегі шаңның немесе құмның қатты желмен тасымалдануы. Ұзақтығы – желдің басым кезінде 15 м/с және одан да жоғары жылдамдықпен 12 сағ. және одан да жоғары;

Е) дұрыс жауабы жоқ.