Пікіржазған химия ғылымдарының докторы, профессор С. М. Тәжібаева
жүктеу/скачать 3,1 Mb. Pdf көрінісі
|
| Фазалардың
Мысалдар Ла стану Та за ла на тын бет Қат ты Қат ты Күйе – ма та Сұй ық Қат ты Май – ме талл Газ тә різ ді Қат ты Кү кі рт ті газ – ма та Қат ты Сұй ық Қант – бен зин Сұй ық Сұй ық Су – ми не рал ды май Газ тә різ ді Сұй ық Циан ды су тек – су Қат ты Газ тә різ ді Шаң – ауа Сұй ық Газ тә різ ді Қыш қыл тұ ман – ауа Газ тә різ ді Газ тә різ ді Шы рақ га зы – ауа Кес те де кел ті ріл ген ық ти мал аг ре гат тық күй лер дің іші нен тек қа на «қат ты-қат ты», «сұй ық-қат ты» жә не «газ тә різ ді-қат ты» фа за лар ком би на цияла ры жу ғыш жә не та за ла ғыш зат тар дың хи- миясын да ма ңыз ды бо лып та бы ла ды. Со ны мен қа тар та би ғи лас- Синтетикалықжуғышқұралдардыңхимиялықтехнологиясы 10 тар дың сан дық жә не са па лық құ ра мы ту ра лы біз дің бі лім де рі міз шек теу лі деу ге бо ла ды. Хи миялық құ ра мы мен фи зи ка лық қа сиет те рі бой ын ша лас тар әр түр лі зат тар дың қос па ла ры бо лып та бы ла ды. Сон дық тан олар- ды та за лау про це сін де гі жою мүм кін ді гі не қа рай не гіз гі үш топ қа бө лу ге бо ла ды: – су да ери тін по люс ті қо сы лыс тар; – су да ері мейт ін по люс сіз қо сы лыс тар; – жер пиг мент те рі, се ми по люс ті қо сы лыс тар. Со ны мен қа тар лас тар дың жік те луінің та ғы бір тү рін кел ті ру- ге бо ла ды. 1. Су да ери тін (жар ты лай ери тін) ор га ни ка лық жә не бей ор га- ни ка лық қо сы лыс тар: – қант, па то ка, крах мал, ұн, не сеп нәр (мо че ви на); – азық пен же міс-жи дек тер де гі жә не син те ти ка лық ор га ни ка- лық қо сы лыс тар; – ақуыз дар (бе лок тар) – қан жә не бас қа да ақуыз ды зат тар; – бей ор га ни ка лық зат тар. 2. Су да ері мейт ін бей ор га ни ка лық зат тар: – це мент, шаң, күйе; – жер пиг мент те рі (саз, си ли кат тар). 3. Су да ері мейт ін по люс сіз ор га ни ка лық қо сы лыс тар: – кө мір су тек тер, бен зин, ке ро син, ма зут, ас фальт, шай ыр лар; – бояу лар мен лак тар; – өсім дік пен жа ну ар май ла ры. 4. Су да ері мейт ін по люс ті ор га ни ка лық қо сы лыс тар – кө бі не- се, май лы қыш қыл дар. То қы ма ма та лар ды қол да ну жағ дайла ры на қа рай ла стану дың си па ты да өз ге ре ді: киім де – те рі (те рі лік) майы, тер дің май лы қыш қыл да ры, тұз, шаң, ақуыз, аз мөл шер де күйе; ас ха на лық ма- та лар да – та мақ пен су сын дар дың қал дық та ры (дақ тар), май, күйе. Лас тар тал шық тар да ме ха ни ка лық жол мен, хи миялық әре кет- те су, ад со рб ция жә не элект рста ти ка лық күш тер ар қы лы бе кі не ді. Лас тар дың ме ха ни ка лық бе кі нуі ең қа ра пай ымы бо лып та бы- ла ды, бұл кез де қат ты бөл шек тер тал шық тар дың ара сын да не ме- се олар дың ірі ка нал да рын да ор на ла са ды. Хи миялық әре кет те су лас бөл ше гі мен ма та ның ара сын да са лыс тыр ма лы түр де си рек кез де сіп, боялу ға те ңе се ді. Тал шық пен лас тың хи миялық әре кет те суі нә ти же сін де дақ пай да бо ла ды. Кіріспе 11 Боя ғыш зат тар – же міс-жи дек шы рын да ры, ша рап, сия, коагу ля- циялан ған қан, ауыр ме тал дар дың тұз да ры, ка та ли ти ка лық то- тық қан жә не шай ыр лан ған май лар, тот жә не бас қа ла ры тал шық- тар мен бе рік ті гі әр түр лі хи миялық қо сы лыс тар тү зіп, жу ғыш зат тар дың кө ме гі мен жой ыла тын лас тар ға жат пайды. Олар ды хи- миялық-ак тив ті зат тар мен түс сіз ден ді ріп бұ зу ға ту ра ке ле ді (мы- са лы, ак тив ті от те гі не хлор мен ағар ту). Ад со рб ция ке зін де әр түр лі про цес тер (хи миялық, фи зи ка лық) жү руі мүм кін, бі рақ олар дың бар лы ғы ның нә ти же сін де лас тың бөл шек те рі бет ке бе кі ті ле ді. Бұл кез де тал шық тар дың та би ға ты үл кен рөл ат қа ра ды. Тал шық тың жа су ша лық құ ры лы мы мен бет тік қа сиет те рі олар дың әр түр лі ад со рб ция лық қа бі лет ті лі гі не се беп кер бо ла ды. Цел лю ло за лық ми цел ла лар дың ара сын да ғы ірі жә не суб мик- рос ко пиялық са ңы лаулар дың аз мөл ше рі, со ны мен қа тар диа мет- рі 10 анг ст рем бо ла тын көп те ген іш кі ми цел ла лық ка пил ляр лар пиг мент тер дің тал шық тар іші не оңай кі руіне ке дер гі жа сай ды. Дай ын мақ та ма та сын алу да ғы ши ра ту ке зін де тал шық тар де фор- ма цияға ұшы рап, олар дың ад со рб ция лық қа бі ле ті ар та тү се ді. Мақ та тал шық та ры ның гид ро филь ді лі гі (ОН - -топ та ры) сал да ры- нан олар су ды жақ сы жұқ ты рып, по люс сіз лас тар дың ад со рб ция- сын азайтады. Жа сан ды цел лю ло за лық тал шық тар дың (цел лю ло за, вис ко за- лық жі бек, мыс ам ми ак ты жі бек) құ ры лы мы әр түр лі. Вис ко за лық тал шық тар бе ті нің си па ты олар ды алу жағ дайла ры на бай ла ныс- ты. Ше шу ші фак тор лар ре тін де вис ко за лық ері тін ді нің пі су (же- ті лу) дә ре же сі, тал шық ты иіру жә не тұн дыр ғыш ван на ның тү рі бо лып та бы ла ды. Вис ко за лық тал шық тар дың бе ті бұ дыр бо лып, көл де нең қи ма сын да бұ дыр лы ғы кө рі не ді. Көл де нең қи ма сын да эл лип соид ты не ме се шең бер лі бо ла тын аце тат ты жі бек пен ка зе ин ді тал шық тар бе ті нің си па ты бой ын ша най лон тип тес син те ти ка лық тал шық тар ға жа қын ке ле ді. Мұн дай бет тер лас бөл шек те рін әл сіз ұс тайт ын те гіс бо ла ды, сон дық тан да най лон ды жуу оңай. Жа ну ар тек тес та би ғи тал шық тар дың құ ры лы мы әр түр лі. Сырт қы жа су ша лық қа бат жұ қа қа бық тар дан тұ ра ды. Олар че ре- пи ца жа мыл ғы сы сияқ ты ор на ла сып, кір бөл шек тер дің тал шық- тың іші не кі руінен қор ғайды. Мұн дай ма та ны дұ рыс жу ма са (жо- ға ры сіл ті лік пен тем пе ра ту ра) жә не күш ті ме ха ни ка лық ық пал Синтетикалықжуғышқұралдардыңхимиялықтехнологиясы 12 көр сет се (сы ғу) қа бық тар кө те рі ліп, қор ғаушы қа бат бұ зы ла ды. Нә ти же сін де тал шық тың ад со рб ция лық қа бі лет ті лі гі ар тып, мұн- дай ма та ны жуу про це сі қиын дай ды. Суб мик рос ко пия лық ка нал- дар дың диа мет рі 60 анг ст рем ге жуық, яғ ни мақ та тал шы ғын да ғы ка нал диа мет рі нің жар ты сын құ рай ды, сон дық тан мұн дай тал- шық тар ға пиг мент тер дің кі руі қиын. Бі рақ мақ та ға қа ра ған да жүн май лы лас тар ды күш ті ад со рб ция лап, оңай лық пен жуыл май ды. Жүн нің құ ра мын да ғы ла но лин нің көп мөл ше рі не бай ла ныс ты жүн ма та ны жуа тын жу ғыш зат тар ға ерек ше та лап тар қой ыла ды. Бұл та лап тар ға са бын ға қа ра ған да син те ти ка лық жу ғыш зат тар сай ке ле ді. Лас си па ты на, жуу жағ дайла ры на, та за лық көр сет кіш те рі не, жу ғыш зат тың не гіз гі жә не қо сал қы ком по не нт те рі не қа тыс ты адам те рі сі мен ша шын жуу дың бір қа тар ерек ше лік те рі бар. Мы- са лы, кір жууда лас бет тен то лық жой ылу ға тиіс бол са, адам те- рі сі мен ша шын жууда то лық та за лау зиян бо луы мүм кін. Се бе бі май без де рі нен бө лі не тін триг ли це рид тер мен май лы қыш қыл дар сияқ ты зат тар әл сіз бак те ри ос тат ре тін де те рі нің та би ғи са ни - та рлық-ги гиена лық функ циясы ның ат қа ры лу ын қам ти ды. Ал те рі адам ағ за сы ның қор ғаушы мү ше сі еке нін ұмыт пау ке рек. |