Пјнніҫ мақсаты: Стилистика жоәары оқу орындарыныҫ қазақ филологиясында кҙп жылдардан бері пјн ретінде ҙткізіліп келеді
жүктеу/скачать 0,63 Mb. Pdf көрінісі
|
Адамбаева Г.М. «Қазақ тілінің стилистикасы» пәні бойынша
| функционалды стиль
– қолдануда ӛзіндік ерекшеліктері, айырым белгілері бар тілдік элементтер жүйесі. Олай болса, қазақ тіл білімінде де жалпыхалықтық тілдің негізінде қалыптасқан стильдер жүйесі бар. Стильдік жүйенің екі түрі бар: ауызекі сӛйлеу тілінің стилі және жазба стиьдер . Жалпы әдеби тілдің жазбаша және ауызша формада қызмет ететіні белгілі. Жазба стилбдердің ӛзі мынадай тармақтарға бӛлінеді: ресми іс қағаздар стилі, публицистикалық стиль, ғылыми стиль, кӛркем әдебиет стилі. 2) Ауызекі сӛйлеу стилі тікелей ауызша тілдік-қарым-қатынас жасауда кӛрінеді. Әңгімелесу, тілдесу емін-еркін бейресми жағдайда ӛтеді. Сондықтан әдеби тілдің нормасы қатаң сақталынбайды, ой жүйелі берілмейді, нормадан тыс тілдік элементтер қолданыла береді. Ал жазба стильдер қатынастың жазбаша формасында жиі жұмсалатындықтан, тілдік құралдар екшеліп, сұрыпталып қолданылады. Ортақ белгілері: логикалық жүйелілік сақталады, жалпыхалықтық тілдің қолданысы әдеби нормаға сай болуы керек, ой нақты, дәл, түсінікті берілуі қажет. Әр функционалды стильдің түрлері, ең бастысы, бір-бірінен таза лингвистикалық белгілерімен ерекшеленеді. Бұл жерде әр функционалды стильге тән белгілерді анықтауда оларға қатысты тілдік нормалармен бірде байланыстыра, бірде ажырата қарау керек сияқты. Мысалы, біріншіден, екіншіден, әрине, сонымен, біздіңше, пәленшенің айтуынша, ал сияқты қыстырма сӛздер басқа стильдерге қарағанда ғылыми стильде, публицистикада жиі қолданылатыны – осы стильдерге тән белгілер. Бірақ, ӛзге стильдерде қолданылмайды деуге болмайды, әсіресе, кӛркем әдебиет стилінде кӛрсетілген қыстырмалар орын алуы мүмкін. Немесе заң, сот материалдарында, ресми құжаттар тілінде сӛздер негізінен тура мағынасында жұмсалады, бұл үлгілерде сӛздердің кӛріктеуші, сипаттаушы қатарлары қолданылмауға тиіс. Ғылыми стильде ғылыми терминдердің мол қолданылатындығы, сӛйлемдердің анық, түсінікті болуы ғылыми жазбалардың стильдік белгілері болса әрі нормалары болып келеді. 13 Ал кӛркем әдебиет стилі нормадан тыс бірқатар лексикалық, грамматикалық, тұлға-бірліктерді қолдана алады. Мәселен, дилектизмдер, архаизмдер, қарапайым сӛздер, жаргондарды, сирек қолданыстағы элементтерді, ӛзге стильдің элементтерін еркін жұмсай алады, ӛйткені кӛркем әдебиет тек коммуникативтік емес, эстетикалық функцияларды да атқаратындықтан, ӛзге стильдерден оқшау тұрады. Осы ерекшеліктерінен болар, кейбір зерттеушілер кӛркем әдебиетті функционалды стильдер қатарына қоспай келді. Қазақ тілінің функционалды стильдерінің бір-бірінен айырым-белгілері кӛрсетіліп келеді. Ол белгілерді қазақ тілін зерттеушілер орыс тіл білімінің танымынан шығарып айтатынын мойындаймыз. Бұған, біріншіден, тіл-тілдегі функционалды стильдер табиғатының, қызметінің ұқсас, ортақ құбылыс екендігі негіз болса, екіншіден, ресми іс қағаздарының, ресми ақпарат материалдарының, ғылыми әдебиеттің, кӛптеген мектеп оқулықтарының күні кешеге дейін кӛбіне орыс тілінен аударылып ұсынылып келгені себепкер болды. Кеңсе іс қағаздарының стильдік белгілері ӛзгелерден мүлдем ажыратылып кӛрінеді, мұнда трафареттік құрылымдар орын алады, лексикалық норма қатаң сақталады, сӛздердің кӛріктеу тәсілдерінің жұмсалуына, сӛздердің ауыс мағынасында келуіне жол берілмейді. Әсіресе, заң, қаулы, ереже сияқты құжаттардың тілдік белгілері берік әрі тұрақты болуы шарт. Әрине, бұл айтылғандардың барлығы – функционалды стильдердің әрқайсысының тілдік сырттай белгілері және соларға орай нормалары туралы қысқаша түсінік. Ал әрбір стиьдің ӛз ішінен мазмұндық-жанрлық бӛліністеріне қарай және функционалдығына (мақсатына) орай бӛлшектеп, әрбіреуіне тән шағын белгілерді кӛрсету – алдағы ғылыми ізденістердің объектіс болмақ. 3) жүктеу/скачать 0,63 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|