ПОӘК 042-14. 05. 01. 20. 63. 01-2010 №1 басылым 02. 09. 2008 орнына

қызметтік оқшаулап шектеу

жүйелері жөніндегі (локализация)

П.К.Анохин жөніндегі А.Р.Лурия

Теориясы теориясы
Кеңестік дәуердегі психология ғылымы өз пәнінің диалектикалық- материалистік бағытын дәріптеу күресінде дамыды. 1923 жылы бірінші Психоневрологиялық съезд шақырылып, онда психологияны марксизм негізінде қарастыру міндеті қабылданған болатын. Бірақ материалистік тұрғыдан тұсінудің негізі үлкен идеалық-теориялық күрес барысында - әсте, ақырын қаланып, әдістері белгіленді, аса маңызды болған ғылыми әдіснамалық принциптер бір жүйеге келді. Орыс, кеңес психология ғылымының бой көтеруіне еңбек сіңірген ғалымдар:Б.Г.Ананьев, П.П.Блонский, А.С.Выготский, А.В.Запорожец, К.Н.Корнилов, А.Н.Леонтьев, А.Р.Лурия, С.Л.Рубинштейн, А.А.Смирнов және басқалар болды. Кеңестер Одағының психологиялық ой орталықтары Москва, Киев, Тбилиси қалаларындағы психологиялық ғылыми-зерттеу иниституттарында, сондай-ақ университеттер пен педагогикалық иниституттардың психолгия кафедраларында болды.

30-60 жылдарда отандық психологияда бірнеше мектептер мен бағыттар өріс алды. Олар: Д.Н.Узназде мектебі. Ол бағыттау түсінігін қолдана отырып, оны көптеген псих. Құбылыстарды зерттеуде қолданды. Келесі мектеп, Л.С.Выготскидің басқаруымен ММУ-де жұмыс жасаған зерттеушілер тобы. Бұлар жалпы және педагогикалық психологияның мәселелерімен айналысты. С.Л.Рубинштейн мектебі де жалпы және пед. психологиямен айналысты, бірақ ол әсер етудің ғылыми емес әдістерін қолданданғаны үшін өткір сынға алынды. Ол психологиялық проблемасы жағынан мазмұны өте кең “Жалпы психология негіздері” еңбегін жазды (1940ж басылған, 1989 ж қайта басылған).

Психология ғылымының негізгі принциптері 30-жылдары жүйелестірілді. Олардың ішінде негізгілері: детерминизм (себеп-салдық) принципі, сана мен іс-әрекет пинципі, даму пинципі.

Детерминизм принципі бойынша әрқандай психологиялыққұбылыс өмір салты, қоршаған орта әсерлеріне орай пайда болады, тіршілік жағдайының ауысуымен психика да өзгеріске келеді. Жануарлар психикасының дамуы табиғи сұрыптаумен айғақталады да, ал адам санасының дамуы- түпкілігінде қоғамдық даму ережелерімен, өндіріс әдістерінің даму заңдарымен анықталады. Ғылым тарихында алғашқы рет марксизм қоғамдық құбылыстардың материалистік негізін түсіндіріп, қоғам дамуының заңдарын көрсетіп берді. Сонымен, психиканың адамдық қасиеттерге тән ерекшеліктері мен сананың пайда болуын және дамуын ғылыми тұрғыдан зерттеуге нақты негіз қаланды.

Сана мен іс-әрекет бірлігі принципі. Сана және іс-әрекет – жантану ғылымының өзекті категориялары. Бұл принциптің жүйелі зерттеуі 30-жылдары басталды. Алғашқы рет сана мен іс-әрекеттің бірлігі жөніндегі идеяны алға тартқан Л.С.Рубинштейн. Ол “іс-әрекет және сана назар аударылған объекттің екі, әртүрлі тарапы емес. Олар табиғи біртұтас: теңдік емес, бірлік” – деп жазған.

Даму принципі. Даму категориясы философия ғылымының түсініктер жүйесінде жетекші маңызға ие. Даму илеясы Ч.Дарвиннің эволюциялық теориясының ықпалымен еніп, алғашқыда бала, кейін ересектер психологиясының қалыптасу негізіне айналды. Психика дамуы психика проблемаларын зерттеуде жалпы принциптік немесе әдістеме қызметін атқарады. Барша заңдылықтар, соның ішінде психикалық та, даму барысында қозғалыс пен өзгеруден туындап және жойылуына орай танылады (Л.С.Рубинштейн).

80-жылдардан бастап отандық психологияда жаңа кезең басталды десе болады. Ол елде болып жатқан саяси түрлі оқиғалармен байланысты. Шетел психологиясының зерттеу тенденциялары сарапталып, қалыптасқан идеологиялық стереотиптерден, саяси догмалардан арылу басталып, оларды неғұрлым жаңа құрылымдармен ауыстыру процесі жүруде.

1. 
   Іс-әрекетке анықтама.
   
2. 
   Адам іс-әрекетінің ерекшеліктері.
   
3. 
   Оның құрылымы.Іс-әрекетке итермелеуші күштер , оның ішкі және сыртқы компоненттері және олардың бір-біріне ауысуы.
   

Өсімдіктердің белсенділігі сыртқы ортамен зат алмасумен ғана шектелсе, жануарлардың белсенділігі сол ортаны қарапайым түрдегі зерттеумен,үйренумен байланысты болады. Ал адам белсенділігі өзінің көптүрлілігімен және күрделілігімен ерекшеленіп, іс-әрекет деп аталатын ерекше формаға ие болады.

Іс-әрекет дегеніміз тікелей өзінің қатынасуы, тіршілік ету шарттарына сәйкес қоршаған ортаны тануға, оны творчествалық тұрғыдан өзгертуге бағытталған белсенділіктің арнайы түрі. !с-әрекет нәтижесінде адам рухани және материалдық мәдениет заттарын өндіреді, өзінің қабілеттерін өзгертеді және дамытадытабиғатты сақтайды немесе оны өзгерте алады, қоғамдық ортаны жасақтайды. Бізді қаршаған дүние заттары көбінесе адам қолының, оның іс-әрекетінің жемісі. Өзінің іс-әрекетінің творчествалық, продуктивтілік сипатына қарай белгілер жүйесін, еңбек құралдарын жасақтады. Қолданыс құралдарын жасақтай және жетілдіре отырып, адам сонымен қатар өзінің қажеттіктерін дамытады. Адам қажеттіктері мәдени сипатқа ие бастайды. Адам іс-әрекеті адамзаттың тарихи прогресінде ең маңызды роль атқарды. Сонымен іс-әрекет тек адамға ғана тән қасиет. Іс-әрекет деңгейін сол іс-әрекет нәтижесі арқылы бағалауға болады. Іс-әрекет басқа тіршілік иелері белсенділігінен ерекшелене отырып, жеке әрекеттерден құралады. Іс-рекеттің мағынасы неғұрлым кең, ал әрекет мағынасы тар болып келеді.

Адам іс-әрекеті жануарлар белсенділігінен түбегейлі айырмашылықта . Ол айырмашылықтарды анықтайтын іс-әрекет компоненттері.

Іс-әрекет тек қана белсенділіктен ғана емес, әрекет-қылықтан да бірқатар ерекшеліктерімен ерекшеленеді. Әрекет-қылық көбіне пассивтті сипатқаие және міндетті түрде өнім өндіруге бағытталмайды. Іс-әрекет әрдайым белсенді, мақсатқа бағытталған, әрі жүйелі.

Адам іс-әрекеті келесі компоненттерден тұрады:мотив, мақсат, зат, құрылым, құралдар.

СЫРТҚЫ ЗАТТЫҚ ІШКІ АҚЫЛ-ОЙ

Негізінен іс-әрекет типін мотивтің басымдылығына қарай анықтауға болады.

Іс-әрекет мақсаты түпкі нәтижемен анықталады (олар: ой, идея, теория, нақты өнім, өнер туындылары болуы мүмкін). Залпы мақсат пен мотив бір-бірімен сәйкес келуі де мүмкін немесе керісінше бір мақсаттағы түрлі іс-әрекет түрлері әртүрлі мотивтен туындауы мүмкін. М-ы: кітап оқу – түпкі мақсат бола отырып, түрлі мотивтерден туындауы мүмкін.

Іс-әрекет заты немесе құбылысы тікелей атқарылатан іспен байланысты. М-ы: танымдық іс-әрекетінің пәні - түрлі ақпараттар десек, еңбек іс-әрекетінің пәні – жасалынатын материалдық өнім.

Кез-келген іс-әрекет белгілі құрылымға ие. Бұл іс-әрекет құрылымы б.т. операциялар мен жеке әрекеттер. Әрекет іс-әрекеттің құрамды бөлігі бола отырып өз алдына саналылыққа, жеке мақсатқа ие. Операция әрекетті жүзеге асыру тәсілдері. Бір әрекетті жүзеге асырудың неше тәсілі болса, сонша оың операция түрлері болады. Операцияның сипаты әрекеттерді орындау шарты, мүмкіндіктерге байланысты. Мәтінді есте сақтау, оны қайта жаңғыртуды түрлі адамдар өз мүмкіндіктеріне қарай түрлі операциялар арқылы орындайды.

Іс-әрекет құралы түрлі әрекеттер мен операцияларды орындауда қолданылатын қосалқы заттар. Құралды жетілдіру іс-әрекет өнімділігін арттырады.

Негнізінен іс-әрекет компоненттерінің мазмұны іс-әрекет барысында өзгеріп отырады. Адам іс-әректі компоненттері ішкі және сыртқы болып бөлінеді.Ішкі компоненттерге адамның анатомиялық-физиологиялық процестерімен байланысты. Сыртқы компоненттерге іс-әрекеттің практикалық орындалуына байланысты түрлі қозғалыстарды жатқызуға болады. Ішкі және сыртқы компонентері іс-әрекет барысында бір-біріне ауысып отыруы мүмкін. Бұл интериоризация, автоматизация, экстериоризация құбылыстарымен байланысты.

1. 
   Іс-әрекет түрлері.
   
2. 
   Іс-әрекет пен психологиялық процестердің өзара байланыс ерекшеліктері.
   
3. 
   Дағды, іскерлік және әдет
   

Күшке– қажеттіліктің маңызы, оның өткірлігі.

Санына – түрлі қажеттіліктердің, уақыт өткен сайын актуалдылығына байланысты саны.

Сапаға – түрлі қажеттіктерді өтеуге байланысты қолданыбатын заттар немесе объектілерге, қаланатын тәсілдерге байланысты болады. М-ы: танымдық қажеттілікті қанағаттандыру үшін адам бірнеше оның .......... таңдауы мүмкін.

1. 
   телевидение бағдарламаларын жүйелі түрде қарау;
   
2. 
   Кітап, газет, телепередачаларды бақылау;
   
3. 
   Жүйелі түрде басқа адамдармен қарым-қатынас.
   

Сонымен қатар барлық адамдарға тән, ортақ іс-әрекет түрлерін іріктеуге болады. Өзінің индудуалдық даму процесінде барлық адамдардың міндетті түрде қатынасатын әлеуметтік белсенділік түрлері. Бұлар – ойын,оқу, еңбек және қарым- қатынас.

Адам өзінің түрлі қажеттіліктерін қанағаттандыруда, еңбек етуде, оқуда, ойнауда, ол қоршаған ортанықабылдау, зейінді тоқтату, белгілі әрекеттерді есте сақтау, ойлау сиқты әркеттерді өту керек.

Сонымен қатар, психикалық процестерсіз адам іс-әрекеті мүмкін емес және олар ішкі моменттердің бір компоненті болажды. Психикалық процестер іс-әрекет барысында дамиды және олардың әрқайсысы іс-әрекеттің жеке түріне айналады Қабылдау; Ойлау; Қиял; Сөйлеу; Зейін.Бұл жөнінде практикада дәлелденген теориялар бар. М-ы: ақыл-ой әрекеттерінің қалыптасу теориясы.

1. 
   Түйсік, түйсіктің физиологиялық негізі.
   
2. 
   Түйсіктердің негізгі түрлері.
   
3. 
   Түйсіктердің заңдылықтары.
   
4. 
   Түйсіктің қасиеттері..
   

Егер түйсік сыртқы дүние заттары мен құбылыстарының жеке қасиеттері мен сапаларының миымызда бейнелеуі болса, қабылдау заттар мен құбылыстардың мида тұтастай бейнелуі болып табылады. Қабылдауда заттар мен құбылыстардың түсі, дыбысы, дәмі, иісі, формасы т.б. қасиеттері тұтас күйінде бейнеленеді.

Қабылдау – ми қабығының күрделі анализдік және синтездік қызметінің нәтижесі. Қабылдаудың физиологиялық негізіне бірнеше тітіркендіргіштердің жиынтығы мен олардың қарым-қатынасында пайда болатын уақытша жүйке байланыстары жатады. Мұны И.П. Павлов қатынас рефлексі деп атаған. Сөйтіп, қабылдау – бірнеше анализаторлардың бірлесіп қызмет істеуінің нәтижесі.

И.П. Павловтың жүйке қызметі туралы ілімі түйсіктердің пайда болуын анализатор деп аталатын анатомиялық-физиологиялық жүйке аппаратының жұмысына байланысты түсіндіреді. Анализатор уш бөліктен құралады:

• 
  рецептор сырттан келген тітіркендіргіштерді жүйкелік қозуға айналдырап отыратын жер;
  
• 
  миға баратын жүйке талшықтары, олар секундына 120 метр тездікпен рецепторларға түскен қозуларды мидың түрлі бөліктеріне жеткізіп отырады;
  
• 
  мидағы түрлі жүйке орталықтары, олар тітіркендіргіштерді айыра алуға қабілетті нейрондардан тұрады.
  

Түйсіктердің түрлерін үш топқа бөлуге болады.

1. 
   Сыртқы дүниедегі заттар мен құбылыстардың жеке қасиеттерінің бейнесі болып табылатын түйсіктер. Бұлардың рецепторлары дененің бетінде немесе оған жақын орналасқан. Осындай сыртқы анализаторлардың рецепторларын экстерорецептор деп атайды. Бұған көру, есту, иіс, дәм, тері түйсіктері жатады.
   
2. 
   Ішкі мүшелеріміздің күйін бейнелейтін түйсіктерге түрлі органикалық түйсіктер жатады. Олардың рецепторларын интерорецептор деп айтады.
   
3. 
   Дене мүшелерінің қозғалысы мен бірқалыпты орналасуын қозғалыс немесе кинестезиялық түйсіктер хабарлап отырады. Мұнын рецепторы проприорецептор деп аталынады.
   

• 
  Сезгіштік және табалдырық.
  

• 
  Адаптация.
  

• 
  Сенсибилизация.
  

• 
  Синестезия.
  

• 
  Бір ізді бейнелер.
  

1. 
   Қабылдау туралы түсінік
   
2. 
   Қабылдаудың негізгі ерекшеліктері.
   
3. 
   Кеңістік пен уақытты қабвлдау
   

- Қабылдаудың тұтастығы.

Қабылдаудың объектісі кейбір жеке қасиеттерден, жеке бөліктерден тұрғанымен, біз оларды бүтіндей, тұтастай қабылдаймыз.

- Қабылдаудың мағыналығы.

Бұл ерекшелікте қабылдаудың түйсіктерден негізгі айырмашылығын жақсы көрсетеді. Ол объектілердің мазмұнын жақсылап түсінбейінше, белгілі тұжырымдар мен сөз арқылы аталмайынша, ол толық қабылданбайды. Қабылдауда объектінің аты сөзбен берілсе, қандай нәрсе болса да оңай және тез қабылданады.

- Қабылдаудың таңдамалығы.

Толып жатқан объектілердің ішінен біреуін іріктеуіміз қабылдаудың таңдамалығы делінеді. Мұндай жағдайда объектінің назар аударылған белгілерін, қасиеттерін, керек жақтарын ғана қабылдаймыз. Қабылдауда ерекше айқын көрініп тұрған нәрсе фигура делінеді де, қалғандары соның фоны болады.

- Қабылдаудың константылығы.

Қабылдаудың константылығы деп сыртқы жағдайдың өзгеруіне қарамастан, заттардың кейбір қасиеттерінің бір қалыпты болып қабылдауын айтады. Мысалы, ақ қағаз жасыл лампочканың жарығы түссе де бәрібір ақ болып қабылдана береді.

- Қабылдаудағы иллюзия.

Әрқашан да қабылданатын затқа, не құбылысқа қабылдау сәйкес келе бермейді. Түрлі себептерге байланысты шындықты бұрмалап, теріс қабылдайтын кездер де болады. Түрлі себептерге байланысты шындықтағы объектілерді қате қабылдауды иллюзия деп атайды. Иллюзияның түрлері өте көп. Соның ішінде көру қабылдауында жиі кездеседі. Көру иллюзияларына контраст, перспектива, заттың жоғары жағын артық бағалау т. б. иллюзиясы жатады. Мысалы, перспектива иллюзиясы: айталық үш бағананың биіктігі бірдей, ал көріп тұрған кезінде олардың ең әрідегесі бәрінен үлкен сияқты болып көрінеді. Мұның себебі – нәрсе алыстаған сайын оның бейнесі кішірейе беретіндіктен , нәрсе өзінен кішкентай нәрсенің қасында тұрса – үлкейіп, үлкен нәрсемен қатар тұрса – кішірейіп көрінеді. Иллюзияларды адамның жүйке жүйесінің ауруға шалдығуына байланысты туатын заттардың жалған, теріс бейнелері – галлюцинациялардан ажырату қажет.

- Апперцепция.

Қабылдаудың адамның жалпы психикалық тұрмысы мен тәжірибесінің мазмұнына байланыстылығын апперцепция дейді. Апперцепция тұрақты және уақытша болып екіге бөлінеді. Тұрақты апперцепция адамның қызығуы мен мамандығы, білімі мен дүниетанымына байланысты болып отырады. Уақытша апперцепция адамның әр түрлі алдануы салдарынан жаңсақ пікірлер туғызады.

Кеңістік пен уақыт – материяның өмір сүруінің негізгі формалары.

Кеңістікті қабылдау – заттар мен құбылыстардың көлемін, тұрқын, түрін, аумағын, алыс-жақындығын, тайыз-тереңдігін қабылдау деген сөз. Кеңістікке орналасқан заттардың көлемін қабылдауда екі көзбен көрудің (бинокулярлық көру) маңызы зор. Ал бір көзбен көру (монокулярлық көру) тереңдік жөнінде дәл мағлумат бере алмайды. Қашықтық пен заттардың көлемін қабылдауда көздің конвергенциясы, яғни екі көздің көрілетін затқа бір көздей болып әрекет етуі қажет болады. Бұл құбылыс жақындағы нәрсені ажыратуда байқалады. Көздің түрлі қашықтықтағы заттарды көруге бейімделу қабілеттілігін аккомадация деп атайды. Кеңістіктегі заттарды қабылдауда көру-қозғалыс анализаторының мәні ерекше.

Уақытты қабылдау сыртқы дүниедегі заттар мен құбылыстарда болатын өзгерістердің санаға әсер етіп қалдыратын бейнесі. Уақыт – дүниедегі заттардың өзгеріп, бір қалыптан екінші қалыпқа келіп, ескі заттардың жоғалып, олардың орнына жаңа заттардың пайда болып отыруының көрсеткіші. Уақытты қабылдау бірнеше компоненттерден тұрады: уақыттың ритмі – құбылыстардың белгілі ырғақпен өтіп жататын бір ізділігі; уақыт темпі – құбылыстардың бір ізділігінің, тездігінің не баяулығының көрсеткіші.

1. 
   Ойлау және сөйлеу, оның физиологиялық негізі.
   
2. 
   Ойлау тәсілдері.
   
3. 
   Ойлау формалары.
   

Ойлау дегеніміз сыртқы дүние заттары мен құбылыстарының байланыс-қатынастарының миымызда жалпылай және жанама түрде сөз арқылы бейнеленуі.

Адамның ойы әрқашанда сөз арқылы білдіріледі. Ой толық сөз күйінде білдірілгенде ғана айқындалып, дәйектелініп, дәлелдене түседі. Ойдың сөз арқылы бейнеленуі арқасында адам өзінен бұрынғы ұрпақтар жинаған тәжірибе мен білімді сақтап қала алды, ойды өмірді онан әрі жақсарту мақсаттарына пайдаланды.

Бала тілі шықпай тұрған кезде де ойлай алады. Нәресте айналасындағы дүниені бірінші сигнал жүйесінің қызметі арқылы танып біледі. Баланың тілі шығып, сөз арқылы үлкендермен қарым-қатынасқа түскенде ғана оның ойлау шеңбері кеңейетін болады.

Сөйлеу арқылы іс-әрекет пен қарым-қатынас жасау тілді құрал етіп пайдалану нәтижесінде жүзеге асады. Адамдардың тіл арқылы сөйлесуі, тілді құрал етіп пайдалану әрекеті – күрделі психологиялық процесс. Психология ғылымы тіл білімінен ерекшеленіп, оның түрлі жағдайда қолданылуы мен атқаратын қызметің, адамның мінез-құлық бағытын белгілейді.

Ойлаудың физиологиялық негіздері И.П. Павловтың бірінші және екінші сигнал жүйесі жөніндегі іліміне байланысты түсіндірілді. Ойлау – ми қабығының күрделі формадағы анализдік-синтездік қызметінің нәтижесі, мұнда екінші сигнал жүйесінің уақытша жүйке байланыстары жетекше роль атқарады.

Ойлау әрқашан анализ және синтез процестерінен басталады. Анализ дегеніміз ой арқылы түрлі заттар мен құбылыстардың мәнді жақтарын жеке бөліктерге бөлу. Синтезде ой арқылы заттың құбылыстық барлық элементтері біріктіріледі. Мысалы, мылтықты жеке бөліктерге ажыратсақ, бұл – анализ болады да, кейіннен осы бөліктерді белгілі тәртіппен құрастырсақ синтез болады.

Анализ бен синтездің негізінде салыстыру деп аталатын ой операциясы пайда болады. Салыстыруда заттардың ұқсастық, айырмашылық қасиеттері айқындалады. Ойлау операциясының күрделі түрі – абстракция мен жалпылау.

Шындықтағы заттар мен құбылыстарды жалпылау арқылы оның елеулі қасиеттерін басқа қасиеттерінен ойша бөліп алуды абстракция дейді. Мысалы, квадрат, трапеция, паралеллограмм деген сөздерді “төрт бұрыш” деген сөзбен белгілесек, соңғысы абстракция болады.

Абстракцияға қарама-қарсы процесті нақтылау деп атайды. Нақтылау – абстракциялық ұғымды соған сәйкес келетін жеке ұғымдармен түсіндіру, яғни жеке заттар мен нәрселер туралы ой. Нақтылау абстракцияға қарағанда, ұғымды көрнекі етіп түсіндіруге мүмкіндік береді.

Жалпылау дегеніміз бір текті заттардың, құбылыстардың ортақ қасиеттерін оймен біріктіру. Жалпылау үшін заттардың ерекше маңызды белгілерін таба білу керек. Мысалы, алма, өрік, мейіз, алмұрт т. б. ұқсас белгілері жиналып келіп, “жеміс” деген жалпы ұғымды береді.

Жалпылау арқылы шындықтағы заттар мен құбылыстарды белгілі принцип бойынша орналастыруды жүйелеу дейді. Жүйелеудің жоғары түрі – классификация. Жүйелеу арқылы өсімдіктер дүниесін, химиялық элементтерді белгілі классификацияға келтіруге болады.

Ойлау ой операциялармен қоса ой формаларын да тұдырады. Ойдың бастапқы формасы болып ұғым есептеледі. Ұғым дегеніміз заттар мен құбылыстар туралы ой. Ұғымда заттардың жалпы және негізгі қасиеттері бейнеленеді. Ұғымдар арқылыадам танымының ұзақ процесінің нәтижесі қорытылады. Ұғымдар дара және жалпыболып бөлінеді. Мысалы, “Шымкент қаласы” дара ұғым болса, “кітап”, “адам” жалпы ұғым болады. Әрбір ұғымда белгілі мазмұн болғандықтан, ол ұғымды бірден меңгеру оңай емес. Бұл үшін ойлау тәсілін меңгере білу қажет.

Ұғымда заттардың өзіндік қасиеттері ғана көрінбейді, олардың бір-бірімен байланыстары мен қарым-қатынастары бейнеленіп отырады.

Шындықтағы заттардың қарапайым байланысы пікірлерден көрінеді. Пікір – бұл бір зат туралы мақұлдау не оны бекерге шығаруда көрінетін ойлаудың формасы. Мысалы, “Астана – Қазақстан Республикасының орталығы” десек, бұл шындыққа сай ақиқат пікір болады да, ал “Атом – заттың бөлінбейтін және өзгермейтін бөлігі” десек, бұл жалған пікір болып табылады. Әрбір пікірде үш бөлім болады. Олар бастауыш, баяндауыш және байланыс. Мысалы, “Алматы” – логикалық бастауыш, “Қазақстан Республикасының орталығы” – логикалық баяндауыш, байланыс сөздер “деп”, “дегеніміз” т.б. Пікір де ұғым сияқты тек тілдік материал негізінде, тілдік терминдер мен сөйлемдердің негізінде ғана туып, өмір сүре алады. Пікір мен сөйлем бір-бірімен тығыз байланысты. Пікірлер де шындықтағы әр түрлі нәрселер, олардың түрлі қасиеттері, сондай-ақ нәрселердің арасындағы түрлі байланыстар бейнеленеді.

Ойлаудың күрделі формаларының бірі – ой қорытындылары. Ой қорытындылары дегеніміз бірнеше пікірлерден жаңа бір пікір шығару тәсілі. Қорытынды шығару үшін оны белгілі тәртіпке бір-бірімен байланыстыруымыз қажет. Қатар тұрған кездейсоқ пікірлерден қорытынды щықпайды. Мысалы, “Барлық дельфиндер – жануар”, “Барлық металдар электр өткізеді” деген екі пікірдің арасында ешбір логикалық байланыс жоқ. Сондықтан бұл екеуінен үшінші жаңа бір пікірдің тууы мүмкін емес.

Ой қорытындыларының үш түрі болады: дедукциялық, индукциялық, аналогиялық. Дедукция дегеніміз жалпыдан жекеге қарай жүретін ой қорытындысы. Мысалы, тірі организмдер оттегі жоқ жерде тіршілік ете алмайды, ал балық тірі организмнің бірі десек, олай болса, балық оттегі жоқ жерде тіршілік ете алмайды деген қорытындыға келеміз.

Индукция – жекеден жалпыға қарай жасалатын ой қорытындысы. Мысалы, оттегі болмаған ауада өсімдік өсе алмайды, сондай-ақ, оттегі жоқ ауада жануарлар да, адам да тіршілік ете алмайды десек, осы айтылғандардан жалпылап оттегі жоқ ауада “барлық тірі организмдер тіршілік ете алмайды” деген қорытындыға келеміз. Индукцияда жеке жағдайлардан жалпы ереже, фактілерден қорытындылар жасалады. Мысалы, Д.И. Менделеев химия элементтерінің периодтық заңын индукция тәсілімен ашқан.

Аналогия дегеніміз – ұқсастық бойынша ой қорытындыларын жасау. Мысалы, И. Ньютон бүкіл әлемдік тартылыс заңын тапқанда, ой қорытындысының осы түріне сүйенген. Ол жер үстіндегі денелердің қозғалуы, әсіресе, құлауы мен аспан денелерінің қозғалуы арасындағы ұқсастықты түсіндіруде аналогияны келтіреді. Аналогия осындай ғылыми гипотезаның бастамасында елеулі роль атқарады.

13-14 тақырып. Сөйлеу және оның қызметтері. Сөйлеу мен ойлаудың байланысы.

1. 
   Сөйлеу психикалық танымдық процесс ретінде
   
2. 
   Сөйлеу аппараты.
   
3. 
   Сөйлеудің негізгі функциялары.
   
4. 
   Сөйлеудің ойлаумен байланысы
   

1. 
   Сөйлеудің коммуникативтік қызметі – тілдік қатынас нәтижесінде адамдар тілдесіп, бір-бірімен түсініседі;
   
2. 
   Сөйлеудің сигнификативтік қызметі – адамдар бір-бірін белгілер мен таңбалар арқылы түсінетін болады;
   
3. 
   Сөйлеудің экспрессивтік қызметі - әр алуан хабарлар мен жай-жапсарлардың мәнерлі сөзбен, құлаққа жағымды үнмен, дауыс ырғағымен адамның жан дүниесін тебірентіп, өзгелерге жеткізілу тәсілі.
   

Сөйлеу әрекетінің бұзылуы мидың белгілі алабының зақымдануына байланысты. Осындай зақымдану салдарынан адам сөзінің жүйесі және бірізділігі жойылып, афазиялық жағдайға ұшырайды. Афазиялар үлкен ми жарты шарларының белгілі бір алаптары жарақаттанып, ісік пайда болғанда, не түрлі ауруларға ұшырағанда пайда болады.

Адамның сөйлеу әрекеті түрлі белгілеріне қарай бірнеше түрге бөлінеді. Біріншіден, сөйлеу күрделілігіне, өзінің психикалық және физиологиялық механизмне орай, көпшіліктің бірге қосылып айтатын сөзі – хормен сөйлеу және қарапайым түрде қайталау болып отыратын – жаңғырық сөзі болып бөлінеді. Осы негізде сөздер атаушы сөздер мен коммуникативті сөйлеу болып та бөлінеді. Ал сөйлеудің жоспарлы түрде мақсат-міндеттерді көздейтін түрі бағдарлы сөйлеу делінеді. Бұл орайда, сөздер үнемі бағдарлы түрде айтылатын активті сөйлеу мен сөйлеудің құрылысын талап ететін реактивті сөйлеу болып жіктеледі. Сондай-ақ, сөйлеудің тағы бір түрі қосалқы сөз деп аталады. Сөйлеудің қосалқы түрі сөйлеудің қалыпты құрылысын қатаң талап етпесе де, өздігінен сөйлеу түрі болып саналады. Төртінші негіз бойынша сөйлеу сыртқы және ішкі белгілеріне орай жіктеледі. Осы негізге сүйене отырып, сөйлеуді сыртқы сөз – дауыстап естіртіп сөйлеу және іштей сөйлеу деп екі топқа бөлеміз.

Сөйлеудің адамдар әрекетінде жетекші қызмет атқаратын түрі – коммуникативті сөйлеу. Ол күнделікті қарым-қатынас барысында кеңінен қолданылады.

• 
  Монологтық сөйлеу – сөйлеу әрекетінің кең тараған түрі. Мұнда айтылуға тиісті ой-пікір толық сипатталып, ұзағынан айтылады, әрбір жайт пен жағдай тыңдаушыларға жете түсіндіріледі. Соған орай ол жүйелі, дұрыс ырғақты, екпінді, бет, дене құбылыстары мен қимыл-қозғалыстар арқылы қажетті сөздерді өзгелерге жеткізудің әдіс-тәсілдерін қамтиды.
  
• 
  Диалогтық сөйлеу – екі немесе бірнеше адамның тілдесуі,оқиға мен болмыс көбінесе, нақты тақырыпқа құрылып, әрбір сөйлем мен сөз алғашқы айтылған ойды ұштастырады.
  
• 
  Үнсіз (іштей) сөйлеу – адамның практикалық іс-әрекеті мен ой-пікірі жоспарланып, белгілі жүйеге салынуы. Іштей сөйлеуде адамның ерні жыбырлап, тілі қозғалады, дыбыс сыртқа шықпайды. Ішкі сөйлеудің психологиялық мәселелері психолог А.Н. Соколов зерттеулерінде қамтылған.
  
• 
  Жазу сөзі – мұны монологтық сөйлеудің бір түрі деуге болады. Жазу сөзі ауызша сөйлеуге қарағанда, ой-пікірді кеңінен, жүйелі, ерікті түрде жеткізеді. Сөйлеу әрекетін үйретуді жазба сөзден бастаған дұрыс. Жазба сөз мәдениеті жоғары адам өз ойы мен пікірін ұтымды, бейнелі, әрі түсінікті етіп білдіре алады.
  

1. Зейін, оның физиологиялық негізі.

2. Зейін түрлері.

3. Зейіннің негізгі қасиеттері.

Зейін деп – адам санасының белгілі бір затқа бағыттала тұрақталуын көрсететін құбылысты айтады. Зейін дегеніміз айналадағы объектілердің ішінен керектісін бөліп алып, соған психикалық әрекетімізді тұрақтата алу.

Зейіннің физиологиялық негіздерін И.П. Павлов ашқан жүйке процестерінің өзара индуқция заңына байланысты түсінуге болады. Егер ми қабығының бір алабында қозу процесі пайда болса, осымен байланысты қалған алаптарында тежелу процестері пайда болады. Зейіннің физиологиялық негіздерін орыс физиологы, академик А.А. Ухтомскидің доминанта теориясы бойынша да жақсы түсінуге болады. Сыртқы дүниенің көптеген тітіркендіргіштерінің ішінде біруі миға көбірек әсер етеді де мидың бір алабын қаттырақ, күштірек қоздырады, осындай алапты доминанта деп атаған. Мидың осы күшті қозғыш алабы қалған алаптардағы әлсіз қозу процестерін өзіне тартып алып отырады. Осыдан мидың күшті қозған алабы одан бетер күшейеді. Мысалы, қызық кітапқа беріле оқығанда адамға кейбір бөгде тітіркендіргіштердің бөгет жасамайтыны, қайта олардың біздің ойымыздың күшеюіне жәрдемдесетіні байқалады.

Адамдардың зейіні ырықты, ырықсыз және үйреншікті болып үшке бөлінеді.

Ырықсыз зейін – ең қарапайым және адамда алғашқы көрінетін психикалық процесс, оны сонымен еріксіз деп атайды. Қызығу – ырықсыз зейіннің бұлағы, өйткені қызықты іске көңіліміз тез ауады. Ырықсыз зейіннің көрінуіне төмендегі жағдайлар себеп болады:

• 
  күшті тітіркендіргіштер (қанық бояулы заттар, қатты дауыс т. б.);
  
• 
  заттар мен құбылыстардың жаңалығы мен қозғалысы;
  
• 
  адамның сыртқы дүниедегі объектілерге қатынас жасауының дәрежесі (қызығу, қажетсіну, көңіл күйінің хош болуы).
  

Үйреншікті зеін дегеніміз – қажетті әрі құнды болып саналатын объектіге адам санасының шоғырлануы. Үйреншікті зейіннің өзіндік ерекшеліктері бар. Ол қызығу негізінде қалыптасады. Бірақ бұл нәрсенің қасиетіне емес, адамның тіршілік мақсатына сәйкес мүдделі әрекетіне байланысты.

• 
  Зейіннің тұрақтылығы және жинақтылығы.
  

• 
  Зейіннің аударылуы.
  

• 
  Зейінің бөлінушілігі.
  

• 
  Зейіннің көлемі.
  

• 
  Алаң болушылық.
  

1. 
   Психология – психика механизімі мен оның заңдылықтарын зерттеуші ғылым саласы ретінде.
   
2. 
   Психиология ғылымында қарастырылатын негізгі мәселелер.
   
3. 
   Қазіргі заман психологиясында қарастырылатын жалпы түсініктер.
   
4. 
   Қазіргі заман психологиясының оқыту және тәрбиелеуге байланысты арнаулы салалары.
   

1. 
   Гиппенрейтер Ю. Введение в общую психологию, курс лекции. –М., 1988
   
2. 
   Немов Р.С. Учебник для студентов высших пед. учебных заведений. Т1.(Общие основы психологии) – М., 2003
   
3. 
   Сәбет Бап-Баба. Жалпы психология. - А., 2005
   

1. 
   Психологиялық зерттеу әдісінің негізгі мәселелері.
   
2. 
   Психологиялық зерттеу әдістері тарихынан мәліметтер.
   
3. 
   Бақылау, өзін-өзі бақылау, олардың танымдық ролі.
   
4. 
   Психологиядағы моделдеу, сауалнама, эксперимент, психологиялық тесттер.
   

1. 
   Гиппенрейтер Ю. Введение в общую психологию, курс лекции. –М., 1988
   
2. 
   Немов Р.С. Учебник для студентов высших пед. учебных заведений. Т1.(Общие основы психологии) – М., 2003
   
3. 
   Жарықбаев Қ. Психология. – А., 2001
   
4. 
   Соколова Е.Т. Проективные методы исследования личности. – М.,1980
   
5. 
   Ломов Б.Ф. Методологические и теоретические проблемы психологии – М., 1984
   

1. 
   Адамның орталық жүйке жүйесінің құрылысы, қызметі және қасиетіне сипаттама.
   
2. 
   Ми қыртысының негізгі өрістері және қызметтері. Ми қыртысы, жартышарлар, гипоталамус, гипофиз.
   
3. 
   Орталық жүйке жүйесіндегі жағдай, ролі және ретикулярлық формацияның қызметі.
   

1. 
   Гиппенрейтер Ю. Введение в общую психологию, курс лекции. –М., 1988
   
2. 
   Гамезо М.В., Домашенко И.Л. Атлас по психологии. – М.,1998
   
3. 
   Лурия А. Мозг человека и психические процессы. Т 1.- М.,1963
   
4. 
   Немов Р.С. Учебник для студентов высших пед. учебных заведений. Т1.(Общие основы психологии) – М.,2003
   
5. 
   Русалов В.М. Биологические основы индивидуально-психологических различий. – М., 1979
   

1. 
   Психикалық процестердің адам миының жұмысымен байланысы.
   
2. 
   Қозғалысты реттеудегі психиканың қатысуы туралы Н.А.Бернштейннің ілімі.
   
3. 
   Әрекет-қылықты реттеудегі психикалық және физиологиялық құбылыстардың өзара байланыс моделі ретінде П.К.Анохин бойынша функционалдық жүйе концепциясы.
   
4. 
   А.Р.Лурия зерттеулері бойынша мидың негізгі функционалды блоктары.
   
5. 
   Ырықты зейіннің физиологиялық механизмі туралы Т.Рибоның теориясы.
   

Адам миы мен психиканың байланыс қызметінің приципін ашыңыз. Психикалық құбылыстарды ми қызметі жұмысымен салыстыра отырып, бұл бағыттағы орыс физиологтарының еңбектері мен олардың ұсынған концепцияларын талдау жасаңыз.

1. 
   Гиппенрейтер Ю. Введение в общую психологию, курс лекции. –М., 1988
   
2. 
   Гамезо М.В.,Домашенко И.Л. Атлас по психологии. – М.,1998
   
3. 
   Лурия А. Мозг человека и психические процессы. Т 1.- М.,1963
   
4. 
   Немов Р.С. Учебник для студентов высших пед. учебных заведений. Т1.(Общие основы психологии) – М.,2003
   
5. 
   Русалов В.М. Биологические основы индивидуально-психологических различий. – М., 1979
   

1. 
   Психикалық бейнелеудің ерекшеліктері.
   
2. 
   Жүйке жүйесінің пайда болуы және оның психиканың дамуындағы ролі.
   
3. 
   Жануарлар тәртібі мен психикасының даму деңгейінің стадияларын талдау(А.Н.Леонтьев, К.Э.Фабри бойынша).
   

1. 
   Гиппенрейтер Ю. Введение в общую психологию, курс лекции. –М., 1988
   
2. 
   Гамезо М.В., Домашенко И.Л. Атлас по психологии. – М.,1998
   
3. 
   Немов Р.С. Учебник для студентов высших пед. учебных заведений. Т1.(Общие основы психологии) – М.,2003
   
4. 
   Леонтьев А.Н. Избранные психологические произведения: В2т. Т.1. – М., 1983
   
5. 
   Столяренко Л.Д. Основы психолоии. – Ростов-на Дону, 1996
   

№9 семинар сабағы. Адамның жоғары психикалық функцияларының дамуы

1. 
   Жоғары психикалық функция туралы түсінік.
   
2. 
   Жоғары психикалық қызметтің дамуының негізгі көздері мен алғышарттары.
   
3. 
   Таным процестерінің жоғары психикалық функция ретінде даму ерекшеліктері.
   

1. 
   Гиппенрейтер Ю. Введение в общую психологию, курс лекции. –М., 1988
   
2. 
   Гримак Л.П.Резервы человеческғой психики. Введение в психологию активности. – М., 1989
   
3. 
   Немов Р.С. Учебник для студентов высших пед. учебных заведений. Т1.(Общие основы психологии) – М.,2003
   
4. 
   Леонтьев А.Н. Избранные психологические произведения: В2т. Т.1. – М., 1983
   
5. 
   Рубинштейн С.Л. Основы общей психологии. СПб., 2004
   

4. 
   Сәбет Бап-Баба. Жалпы психология. - А., 2005
   

6. 
   Столяренко Л.Д. Основы психолоии. – Ростов-на Дону, 1996
   

№10-11 семинар сабағы. Сананың пайда болуы және дамуы. Бейсана

1. 
   Сананың негізгі белгілері.
   
2. 
   Сана адамның шындықты бейнелеуінің формасы ретінде.
   
3. 
   Сананың қалыптасуының алғы шарттары.
   

Сананың фило-онтогенетикалық даму бағыттарына талдау жасай отырып, адам санасының мүмкіндіктеріне мысалдар келтіріңіз. Оларға психологиялық талдау жасаңыз. Адам әркет-қылығындағы, психикалық процестер кейіп және қасиеттеріндегі бейсаналылықтық көрінуін түсіндіруге байланысты қалыптасқан психологиялық ағымдардың тұжырымдамаларына көңіл аударыңыз.

1. 
   Гиппенрейтер Ю. Введение в общую психологию, курс лекции. –М., 1988
   
2. 
   Гримак Л.П.Резервы человеческғой психики. Введение в психологию активности. – М., 1989
   
3. 
   Немов Р.С. Учебник для студентов высших пед. учебных заведений. Т1.(Общие основы психологии) – М.,2003
   
4. 
   Леонтьев А.Н. Избранные психологические произведения: В2т. Т.1. – М., 1983
   
5. 
   Рубинштейн С.Л. Основы общей психологии. СПб., 2004
   
6. 
   Столяренко Л.Д. Основы психолоии. – Ростов-на Дону, 1996
   

№12 семинар сабағы. Психология және адам туралы ғылымдар

1. 
   Психология ғылымының тарих, философия арасындағы қалыптасқан байланыстар.
   
2. 
   Әлеуметтану ғылым салаларымен байланысы,олардың өзара толықтырулары.
   
3. 
   Психология және педагогика одағының дәстүрлілігі.
   

1. 
   Андреева Г.М. Социальная психология. – М., 1988
   
2. 
   Гиппенрейтер Ю. Введение в общую психологию, курс лекции. –М., 1988
   
3. 
   Немов Р.С. Учебник для студентов высших пед. учебных заведений. Т1.(Общие основы психологии) – М.,2003
   
4. 
   Крысько В.Г. Психология и педагогика в схемах и таблицах (Учебно-методическое пособие). – М., 2000
   

№13-14 семинар сабағы. Психологияның дамуының тарихи кезеңдері

1. 
   Психологиялық білімдердің пайда болуы,оған деген қызығушылықтың ежелгілігі.
   
2. 
   Қайта өрлеу дәуірінен 19-ғасырдың ортасына дейінгі психологияның дамуы.
   
3. 
   19-ғасырдың ортасынан 20-ғасырдың екінші жартысына дейінгі психологиялық білімдердің дамуы.
   

1. 
   Гиппенрейтер Ю. Введение в общую психологию, курс лекции. –М., 1988
   
2. 
   Немов Р.С. Учебник для студентов высших пед. учебных заведений. Т1.(Общие основы психологии) – М.,2003
   
3. 
   Ждан А.Н. История психологии: От античности до наших дней. – М., 1990
   
4. 
   Ярошевский М.Г. История психологии. – М., 1985
   

№15 семинар сабағы. Кеңестік психологияның қалыптасуы және қазіргі психологияның жағдайы

1. 
   20-жылдардағы кеңес психологтарының ғылыми-зерттеудің негізгі бағыттары.
   
2. 
   С.Л.Рубинштейн, Л.С.Выготский, Д.Н.Узназденің жаңа ғылым мектептерінің ашылуы.
   
3. 
   Қалыптасқан негізгі бағыттардың қарастыратын мәселелері.
   

Қазіргі заманғы психологиялық ғылымдардың дамуының негізгі тенденцияларына талдау жасаңыз. Қазақстанда психология ғылымының дамуына байланысты мәліметтер жинақтаңыз.

1. 
   Гиппенрейтер Ю. Введение в общую психологию, курс лекции. –М., 1988
   
2. 
   Немов Р.С. Учебник для студентов высших пед. учебных заведений. Т1.(Общие основы психологии) – М.,2003
   
3. 
   Ярошевский М.Г.Анциферова Л.И. Развитие и современное состояние зарубежной психологии. – М., 1974
   
4. 
   Жарыкбаев К. Психологическя наука в Казахстане. - А., 2002
   

1. 
   Адам іс-әрекетінің ерекшеліктері. Оның құрылымы.
   
2. 
   Іс-әрекетке итермелеуші күштер , оның ішкі және сыртқы компоненттері және олардың бір-біріне ауысуы.
   
3. 
   Іс-әрекет түрлері. Олардың өзіндік ерекшеліктері.
   
4. 
   Іс-әрекет түрлерінің даму процесінде құрылымдық ауысуы.
   

1. 
   Гиппенрейтер Ю. Введение в общую психологию, курс лекции. –М., 1988
   
2. 
   Леонтьев А.Н. деятельность. Сознание . Личность. – М., 1982
   
3. 
   Рубинштейн С.Л. Основы общей психологии. СПб., 2004
   
4. 
   Психология. Адамзат ақыл-ойының қазынасы. 10томдақ. 2т. Психологиядағы іс-әрекет теориясы. / ред. басш. Ә.Н.Нысанбаев. – А., 2005
   

1. 
   Түйсіктің психофизикалық, физиологиялық негіздері.
   
2. 
   Түйсіктің түрлері.
   
3. 
   Түйсік түрлерінің өзіндік қасиеттері. Сезім мүшелерінің адаптация, сенсибилизация және синестезиясы.
   
4. 
   Түйсіктің абсолюттік және салыстырмалы табалдырығының өзгермелілігі (Вебер-Фехнер заңдары).
   

1. 
   Лурия А.Р. Ощущения и восприятие. – М., 1975
   
2. 
   Немов Р.С. Учебник для студентов высших пед. учебных заведений. Т1.(Общие основы психологии) – М.,2003
   
3. 
   Рубинштейн С.Л. Основы общей психологии. СПб., 2004
   
4. 
   Хрестоматия по ощущению и восприятию. – М., 1975
   

№5-6 семинар сабағы. Қабылдау

1. 
   Қабылдаудың табиғаты.
   
2. 
   Негізгі қасиеттері және оларды анықтайтын факторлар.
   
3. 
   Кеңістік пен уақытты,форма мен қозғалыс, көлемді қабылдау ерекшеліктері.
   

1. 
   Лурия А.Р. Ощущения и восприятие. – М., 1975
   
2. 
   Немов Р.С. Учебник для студентов высших пед. учебных заведений. Т1.(Общие основы психологии) – М.,2003
   
3. 
   Рубинштейн С.Л. Основы общей психологии. СПб., 2004
   
4. 
   Хрестоматия по ощущению и восприятию. – М., 1975
   

№ 7-8 семинар сабағы. Ес процесі

1. 
   Ес процестері:есте сақтау, есте қалдыру, қайта жаңғырту, тану және ұмыту.
   
2. 
   Ес заңдылықтары мен теориялары:естің ассоциативтік теориясы, гештальттеория, психоанализдік теория, ақпараттық- кибернетикалық теория.
   
3. 
   Естің түрлері және ерекшеліктері. Оларды классификациялаудың негіздері.
   

1. 
   Гамезо М.В., Домашенко И.Л. Атлас по психологии. – М.,1998
   
2. 
   Зинц Р. Обучение и память. – Минск, 1984
   
3. 
   Немов Р.С. Учебник для студентов высших пед. учебных заведений. Т1.(Общие основы психологии) – М.,2003
   
4. 
   Рамендик Д.М., Солонкина О.В. Психология и психологический практикум для гуманитарных специальностей. – М., 1989
   
5. 
   Рубинштейн С.Л. Основы общей психологии. СПб., 2004
   
6. 
   Столяренко Л.Д. Основы психологии. – Ростов-на Дону, 1996
   

№ 9-10 семинар сабағы. Ойлау – күрделі танымдық поцесс ретінде.

1. 
   Белсенді таным процесі ретінде теориялық және практикалық ойлаудың түрлері.
   
2. 
   Ойлау формалары, ойлау тәсілдері.
   
3. 
   Ойлау теорияларының типтері. Бихевиоризм, гештальтпсихология, ассоциативті теориядағы ойлау туралы қағидалар.
   
4. 
   Ойлаудың логикалық теориясы(С.Л.Рубинштейн, іс-әрекеттік теория П.Я.Гальперин, А.Н.Леонтьев, В.В.Давыдов).
   
5. 
   Интеллектуалдық даму көрсеткіштерінің тұрақтылығы және ауытқымалылығы.
   

1. 
   Выготский Л.С. Собрание сочинений: В6т. – Т.2. – М., 1982
   
2. 
   Гамезо М.В., Домашенко И.Л. Атлас по психологии. – М.,1998
   
3. 
   Немов Р.С. Учебник для студентов высших пед. учебных заведений. Т1.(Общие основы психологии) – М.,2003
   
4. 
   Рамендик Д.М., Солонкина О.В. Психология и психологический практикум для гуманитарных специальностей. – М., 1989
   
5. 
   Рубинштейн С.Л. Основы общей психологии. СПб., 2004
   
6. 
   Хрестоматия по общей психологии. Психология мышления. – М., 1981
   
7. 
   Тихомиров О.К. Психология мышления. – М., 1984
   

№11-12 семинар сабағы. Сөйлеу

1. 
   Сөйлеу қарым-қатынас және жалпылау құралы ретінде.
   
2. 
   Сөйлеудің коммуникативті және сигнитивтік қызметтері. Сөйлеу қызметін атқаруға ықпал етуші факторлар.
   
3. 
   Сөйлеудің түрлері.
   
4. 
   Сөйлеу ойлау құралы ретінде.
   
5. 
   Балада ойлау және сөйлеудің дамуының алғашқы кезеңінің маңызы. Эгоцентрикалық сөйлеу туралы Ж.Пиаженің қағидалары.
   

1. 
   Выготский Л.С. Собрание сочинений: В6т. – Т.2. – М., 1982
   
2. 
   Гамезо М.В., Домашенко И.Л. Атлас по психологии. – М.,1998
   
3. 
   Жарықбаев Қ. Психология. –А., 2001
   
4. 
   Немов Р.С. Учебник для студентов высших пед. учебных заведений. Т1.(Общие основы психологии) – М.,2003
   
5. 
   Лурия Л.С. Язык и сознание. – М., 1979
   
6. 
   Рамендик Д.М., Солонкина О.В. Психология и психологический практикум для гуманитарных специальностей. – М., 1989
   
7. 
   Рубинштейн С.Л. Основы общей психологии. СПб., 2004
   
8. 
   Столяренко Л.Д. Основы психологии. – Ростов-на Дону, 1996
   

1. 
   Қиялдың физиологиялық негіздері.
   
2. 
   Оның түрлері және ерекшеліктері, негізгі функциялары.
   
3. 
   Шығармашылық фантазияның нақты және абстрактілі түрлері.
   

1. 
   Выготский Л.С. Собрание сочинений: В6т. – Т.2. – М., 1982
   
2. 
   Гамезо М.В., Домашенко И.Л. Атлас по психологии. – М.,1998
   
3. 
   Жарықбаев Қ. Психология. –А., 2001
   
4. 
   Немов Р.С. Учебник для студентов высших пед. учебных заведений. Т1.(Общие основы психологии) – М.,2003
   
5. 
   Никифирова О.И. Исследование по психологии художественного творчества. – М., 1972
   
6. 
   Рамендик Д.М., Солонкина О.В. Психология и психологический практикум для гуманитарных специальностей. – М., 1989
   
7. 
   Столяренко Л.Д. Основы психологии. – Ростов-на Дону, 1996
   

1. 
   Зейін туралы түсінік(психикалық кейіп және психикалық процесс ретінде).
   
2. 
   Зейіннің физиологиялық негізі (Т.Рибоның теориясы. Зейін және адамның бағыттылығы. Д.Н.Узнадзенің концепциясы. П.Я.Гальпериннің теориясы).
   
3. 
   Зейіннің түрлері. Ерекшеліктері.
   

1. 
   Выготский Л.С. Собрание сочинений: В6т. – Т.2. – М., 1982
   
2. 
   Гальперин П.Я. Кабыльницкая С.Л. Экспериментальное формирование внимания. – М., 1974
   
3. 
   Гамезо М.В., Домашенко И.Л. Атлас по психологии. – М.,1998
   
4. 
   Жарықбаев Қ. Психология. –А., 2001
   
5. 
   Сатиева Ш.С.Психология С. 2007
   
6. 
   Немов Р.С. Учебник для студентов высших пед. учебных заведений. Т1.(Общие основы психологии) – М.,2003
   
7. 
   Рамендик Д.М., Солонкина О.В. Психология и психологический практикум для гуманитарных специальностей. – М., 1989
   

Студенттің өздік жұмысы (СӨЖ) олардың индивидуалды және топпен оқу әрекетінің көптеген түрлері кіреді, бұлар оқытушының көмегінсіз іске асады (немесе жартылай көмегі, егерде өздік жұмысы аудиторияда орындалса).

Өздік жұмысының маңыздылығы оқытыушының көмегінсіз, студенттің міндетті түрде қатысуы мен, алынған ақпаратты білімде қолдану оның қандай да бір іс-әрекетте қолданылуынан тұрады.

СӨЖ– өзінің білімін жетілдіру әдісі, оқытудағы әртүрлі әдістермен дедактикалық байланысы. Студент өздік жұмысы процесінде белсенді шығармашылық жеке тұлға ретінде көрінеді, өзінің мәдениетін таратушы, бағдарын,болашақ мамандыққа көрсетеді.

1. 
   Жазып отырған тақырыптан алшақтамай, оның мазмұнын нақты ашуға талпыну.
   
2. 
   Артық баяндау, қажетсіз дәлелдемелер мен көп сөзділікке жол бермеу.
   
3. 
   Міндетті түрде жоспар болуы және тақырып мазмұнын жоспарға сай рет-ретімен жүйелі баяндауы қажет.
   
4. 
   Жұмыс түсінікті, мағыналы, орамды тілмен жазыдуы тиіс.
   
5. 
   Барлық айтылған ойды жинақтап, тұжырымдап, тиісті қорытынды жасау.
   

1. 
   Таңдап алған рефераттың тақырыбына қатысты студент кішігірім зерттеулер жасайды. Студен осы алғашқы ғылыми жұмысқа байланысты мәселелерге орай қажетті әдебиеттерге шолу жасаудан бастайды.
   
2. 
   Керек жағдайларда оқытушымен кездесіп, керекті кеңестеп алғаны абзал.
   
3. 
   Реферат жазуда студен негізгі мәселені ажыратуға, тақырыптардың өзара сабақтастығын тануға дағдыланады.
   
4. 
   Фактілер, фактілік материалдарды іріктеу және жинақтау негізінде таблицалар, графиктер, схемалар жасалады.
   
5. 
   Пайдаланған деректер, материалдар, әдебиеттердің тізімін, қайдан алғанын (сілтеме) қайда, қашан, қандай баспадан жарық көргенін көрсетуі қажет.
   
6. 
   Студенттің жазған рефераты аудиторияда талқыланады. Ең алдымен оқытушы қысқаша реферат тақырыбымен, негізгі идеясымен таныстырады. Тақырыпты зерттеуші студен реферат мазмұнын аудиторияда баяндайды, сұрақтарға жауап береді.
   

1. Өздігінен білім алу үшін, алдымен сол жұмысқа қажетті нақты дағдыларға (іштей жылдам оқи білу, библиографиялық дағдылар, түрлі анықтама әдебиеттерді пайдалана білу, оқығандарды жазып алу т.б. ) ие болу керек.

2. Біліммен жемісті шұғылдану қолайлы жағдайларды (уақыт, орын, тиісті әдебиеттер мен құралдардың болуы т.б.) керек етеді, ең дұрысы кітапханаларда, оқу залдарында біліммен шұғылдануға дағдылану.

3. Өздігінен білім алатын адам нені оқитынын анық біліп, ол жұмысты белгілі жоспармен, жүйемен жасауы керек.

4.Алғашқы кезде оқытушылардан, тәжірибелі адамдардан, кітапханалардан ақыл-кеңес алудың пайдасы зор.

5. Өздігінен білім алу жұмысын асықпай, көп үзіліс жасамай жүргізген жөн.

6. Оқыған материалды мұқият ұғатындай етіп ұғып, түсінбеген жерлерді қалдырмай, қайталап оқып, оның негізгі жақтарын жазып алу қажет.

7. Анықтама әдебиеттерді, энциклопедияларды, түрлі сөздіктерді қоса пайдаланып отыру керек.

• 
  Жұмыстың көлемін шамадан тыс асырмай, оның сапасын арттыруға көңіл аудару;
  
• 
  Студенттердің өздік жұмысын оқу жұмысының басқа түрлерімен дұрыс ұштастыра білу;
  
• 
  Студенттердің дербестігін арттырып, өзіндік білім алу қабілетін жүйелі түрде дамыту;
  
• 
  Өзіндік жұмыстың мазмұнына күнделікті өмірден алынған материалдарды, хабарларды енгізу;
  
• 
  Студенттерді табиғат пен қоғам дамуының жалпы заңдылықтарын, сонымен қатар нақты фактілер мен құбылыстарды өздігінен талдап түсінуге үйрету;
  
• 
  Студенттердің алған білімдерін іс жүзінде қолдана білуге дағдыландыру;
  
• 
  Студенттерді оқу жұмысына шығармашылық тұрғыдан қарауға, әр уақытта дербес және белсенді әрекет жасауға баулу;
  
• 
  Студенттердің өздігінен дербес жұмыс істеу, еңбек ету дағдыларын қалыптастыру.
  

Кесте 3

СӨЖО		СӨЖ
Аудиториялық	Аудиториядан тыс
2	3	4
Қазіргі заман психологиясында зерттелуші құбылыстар жүйесі.	Келесі ұғымдарды салыстыру: индивид, жеке тұлға, даралық. (Терминологиялық сөздікпен жұмыс)	С.Л. Рубинштейн б-ша жеке тұлға құрылымы. (конспект)
Психологиялық білімдердің педагогикалық теория мен практика үшін маңызы.	(Терминологиялық сөздікпен жұмыс)	Жеке тұлғаны зерттеудегі негізгі үш кезеңге салыстырмалы сараптама жасау.
Психологиялық зерттеу әдістері және онтогенездік дамуы.	Монографиямен жұмыс: Леонтьв А.Н. Деятельность. Сознание. Личность. – М., 1982	Р.С.Немов б-ша жеке тұлғаның қазіргі теорияларын классификациялау схемасын сызу.
Адамның психологиялық қалпы мен қасиеттері және физиологиялық факторлар .	Монаграфиямен жұмыс: Братусь Б.С. Аномалии личности. – М., 1998	Р.С.Немов бойынша жеке тұлғаның қазіргі теорияларын классификациялау кестесін сызу.
Ми және психика.	Рубинштейн С.Л. Основы общей психологий. – СПБ., 1999 551-583 беттерді конспектілеу.	(Терминологиялық сөздікпен жұмыс)
Адам психикасы мен әрекет-қылығы ның дамуында биологиялық және әлеуметтік факторлардың ролі.	Адам психикасы мен әрекет-қылығының физиологиялық негіздерін түсіндірудегі түрлі концепцияларды салыстыру.	(Терминологиялық сөздікпен жұмыс)
Мидың құрылым бірліктері қызметінің адамның психикалық процестері мен қалыбына байланыстылығы.	Психология. Словарь /Под общ ред. А.В.Петровского, М.Г. Ярошевского	Мидың құрылым бірліктері қызметі туралы. (еркін шығарма)
Адам санасының қызметіндегі сөйлеудің ролі.	Рубинштейн С.Л. Основы общей психологий. – СПБ., 1999 587-606 беттерді конспектілеу.	Адамда сөйлеудің көрінуі мен белгілеріне мысалдар келтіру.
Психология және әлеуметтану салаларының түйісуінде пайда болатын адам психологиясындағы негізгі проблемалар.	Психология. Словарь /Под общ ред. А.В.Петровского, М.Г. Ярошевского	Психология және әлеуметтанудың көрінуі мен белгілеріне мысалдар келтіру.
Мекендік теориясының ғылыми негізі және оған қарсы көзқарастар.	Мекендік теориясының ғылыми негізі, қажеттігі және мотивациясымен байланысын теориялық тұрғыда дәлелдеу.	Мекендік теориясының ғылыми негізінің көрінуі мен белгілеріне мысалдар келтіру.
19-ғасырдың ортасына дейінгі психология дамуының негізгі кезеңдері.	19-ғасырдың ортасына дейінгі әрекетке теориялық талдау жасау.	(Терминологиялық сөздікпен жұмыс)
Психологияның дербес ғылымға айналу тарихы.	Психологияның дербес ғылымға айналу тарихы ұғымдарына анықтама беру. (Терминологиялық сөздікпен жұмыс)	Адамның психология ның дербес ғылымға айналу тарихы сферасының құрылысымен танысу.
Психологиялық зерттеудің қазіргі кезең бағыттары.	Психологиялық зерттеудің қазіргі кезең бағыттары	Психологиялық зерттеудің қазіргі кезең бағыттары зерттеудің қысқаша тарихи талдауын жасау.

4.2.2 СӨЖ тақырыптарының тізімі

Кесте 4

СӨЖО		СӨЖ
Аудиториялық	Аудиториядан тыс
2	3	4
Адам іс-әрекетінің фило және онтогенездік дамуы.	Адам және жануарлар іс-әрекеттерінің айырмашылықтары.	Конспект
Психикалық процестер адам іс-әрекеттерінің формалары ретінде.	Монографиямен жұмыс Леонтьев А.Н. Деятельность. Сознание . Личность. – М., 1982 74-79 беттер	Конспект
Адам іс-әрекеттеріне психологиялық талдау.	Адам іс-әрекеттеріне психологиялық талдау.	Хабарлама
Түйсіктердің ағзалық ішкі және сыртқы жағдайлармен байланысы.	Психология. Словарь /Под общ ред. А.В.Петровского, М.Г. Ярошевского	Глоссарий әзірлеу
Адамның көру қабылдауына байланысты заңдылықтар мен жұмбақтар.	Адамның көру қабылдауына байланысты заңдылықтар мен жұмбақтар.	Хабарлама
Қиял және жеке шығармашылық.	«Мен және мені қоршаған әлем»	Еркін шығармашылық жұмыс
Шығармашылық ойлаудың психологиясы.	Ойлау және қиялдың ара қатынасы	Реферат
Ойлауды дамыту құралдары.	Ойлауды дамытуға байланысты түрлі концепцияларды топтастырып, оларға талдау жасау	Сараптамалық кесте
Тіл мен сөйлеудің даму теориясы.	Түрлі интеллектуалды міндеттерді шешудегі дыбыс аппаратының қызметіне сипаттама беру	Хабарлама
Ана тілінде сөйлеп үйренудің маңызы.	Ана тілінде сөйлеудің маңызы	Ана тілінде сөйлеудің маңызы (реферат)
Зейін және оның психологиялық қасиеттері.	Гамезо М.В., Домашенко И.Л. Атлас по психологии. – М.,1998	Кесте жасау
Балаларда зейіннің даму этаптары	Зейінділікті күшейтуші факторларды топтастыру.	Әдістемелерді таңдау.