ПОӘК-042-14 05 20. 46/03-2011 №3 басылым 05. 09. 11ж

Апаттық өқтқару жұмыстары кезіндегі әскери қызметiне пайдаланылатын қару-жарақтар мен техникалар мыналар: қару, сигналдық құралдар, байқау және тұрған жердi /орынды/ жарықтандыратын құралдар, автокөлiктер мен бронетанк техникасы /машинасы/, шағын катер /шлюпка/ және байланыс құралдар. Дербес тапсырмаларды орындағанда тiкұшақ берiлуi мүмкiн.

Сигналдық құралдар - сигналды аспаптар жиынтығы немесе жүйесi. Құтқару жұмыстарын жүргізудегі күштер мен басқару органдары сигналдық жүйелермен бүркеленедi және нормаланады. Байқау құралдарына радиолокациялық станция және байқау құралдары қосылады. Радиолокациялық станциясы арқылы және дұшпанның жай көзiне көрiнбейтiн объектiлерiмен, түн қараңғысында барлау жүргiзуге болады. Байқау аспаптары және бiрнеше оптикалық аспаптары құрамы түнгi уақытта бақылау жүргiзуге пайдаланылады. Түнгi бақылау аспаптары шектелген қашықтықта орналасқан объектiлердi, нысаналарды бақылауға қолданылады. Түнгi көру аспаптары түнгi құтқару жұмыстары жағдайына, автокөлiктер мен бронетранспортердi түнгi жағдайда жүруiне де пайдаланылады.

Жарықтандыру немесе жарық сәуле түсiру құралдары дегенiмiз - жылжымалы прожектор қондырғысы, таралымды жарық түсiретiн және дара жарық сәуле түсiретiн болып пайдаланылады. Әдетте, прожекторлық жарық сәулесi су бетiндегi объектiлердi, кейбiр инженерлiк құрылыстар мен кедергiлердi көруге, iздеуге және нысаналарды тануға, сондай-ақ шекара нарядтары шекара күзетiндегi кемелердiң /катерлердiң/, тiкұшақ экипаждарының мемлекеттiк шекара бұзушыларды iздегенде және ұстау кезiндегi iс-әрекетiн қамтамасыз ету үшiн қолданылады.Прожектордың таралу жарық сәулесiмен жер учаскесiн және объектiлердi көруге болады.

Дербес шам жарықтарын түсiру арқылы /iздердi/ теңiз, өзен, су жағасындағы саяз жерлердi, автокөлiктердi тексергенде, сондай-ақ басқа бiреулерге сигнал беруге пайдаланылады.

Автокөлiк техникасына жататындар: жеңiл автокөлiк, жүк таситын, арнаулы автокөлiк, шынжыр табанды көлiк және қарда жүргiш. Құтқарушыларды қызмет атқаратын орындарына апарып және қайтып алып келетiн көлiк құралдары, сондай-ақ мемлекеттiк шекара бұзушыларды iздегенге немесе басқа да жұмыстарды қамтамасыз етедi.

Теңiзде, өзендерде, көлдерде және басқа да су тоғандарында Құтқару жұмыстарын жүргізуде шағын катерлердi /шлюпкаларды/ қызмет бабында пайдаланады. Бұл катерлермен /шлюпкалармен/ алыстағы учаскелерге, аралдарға апару және қайта алып келу үшiн пайдалана алады, құтқару қызметiне қажеттi жұмыстарды атқарады.

Байланыс құралдары - өткiзгiш, радиосигналдары және басқа да таратушы құралдардың жылжымалы қосындылары. Құтқару жұмыстарын жүргізудегі күштер мен басқару органдарының хабарласуына, нарядтар бiр-бiрiмен сөйлесуiне, теңiз катерлерiмен, тiкұшақ /ұшақтар/ экипаждарымен хабарласуы үшiн әртүрлi байланыс құралдары қолданылады.

Құтқару қызметінде өткiзгiштi байланысты пайдаланады, Құтқарушылармен байланысты үзбеу үшiн радиостанциялармен қамтамасыз етiледi, әрбiр құтқарушы радиостанцияны пайдалана бiлуi мiндеттi.

Көрермендiк сигнал және дыбыстау, сәуле түсiру сигналдары арқылы берiлетiн белгiлер ретi болған жағдайларда онда құтқарушылар арасындағы байланыстар тапанша ату, қол шамын немесе симафорлық жалау көтеру қолданылады радио, тартылмалы байланыс құралдары iстен шыққан жағдайда жылжымалы /қозғалмалы/ байланыс құралдары поштаны жеткiзу үшiн, басқа да застава бастығының бұйрығын және хабарламасын жеткiзу үшiн пайдаланылады.

Құтқару жұмыстары тiкұшақ арқылы атқарылатын болса, онда құтқарушылар тiкұшақтың қонатын-ұшатын жағдайына баса көңiл аударуға мiндеттi. Тiкұшақ экипаж командирiнiң бұйрығын құтқарушылар бұлжытпай орындауға мiндеттi.

Құтқару жұмыстарына қолданылатын техниканың тактикалық сипаттамаларын әрбiр құтқарушы жақсы бiлуге мiндеттi және оларды тасымалдау және құтқару жұмысына пайдалану кезінде ұқыптылықпен қарап-сақтау ережелерiн бiлу керек.

Бұдан басқа да, басқару органдарының мамандары, өздерiне бекiтiлген техниканың құрылысын жақсы игерiп, сынған, бұзылған бүлiнген жерлерiн жөндеп, iстен шыққан техника туралы топ басшысына баяндап және техниканың жөндеу-пайдалану кезiнде өз қауiпсiздiгiн сақтауға мiндеттi.

Қызметтiк жануарлар. Құтқару қызметiнде иттер iздеушi-iзшiл ит бағытында дайындалады: Бұл аталған иттер құтқару жұмысында зардап шегушілерді табуда, iз табына түсуге көмектеседi.Ит баулаушы маманның мiндеттерi: өзiне бекiтiлген иттi ұдайы жаттықтырып отырады, өз уақытында күтiп-баптау, құтқару қызметiне бiр сағат шығар алдында тамағын iшкiзу қажет, одан соң жұмыс алқабына байланысты иттiң мiнез-құлқын, қимылының өзгеруiне қарай, зақымдану дәрежесіне қарай, иттiң денсаулығы немесе жұмыс кезiнде алған жарақаты болса, оны шұғыл түрде топ басшысна баяндау қажет.

№11 дәріс. Құтқарушылардың ұжымдық және жеке қорғаныс құралдары

Тыныс алу органдарының жеке қорғаныс құралдары – сүзгіш, оқшаулағыш. Респираторлар. Қызметтік принцптеріне байланысты ТАОЖҚҚ сүзгіш және оқшаулағыш болып екіге бөлінеді. Сүзгіш құралдар ауадағы оттегінің жеткілікті болуы және зиянды заттардың шектеулі мөлшерде болуы жағдайында қорғанысты қамтамасыз етсе, оқшаулағыш құралдар ауадағы оттегінің жеткіліксіз болуы және зиянды заттардың шектеусіз мөлшерде болуы жағдайында қорғанысты қамтамасыз етеді.

Сүзгіш ТАОЖҚҚ үш түрге бөлінеді:

• 
  аэрозольдан қорғануға арналған, шаңға қарсы;
  
• 
  булы газ тектес зиянды заттардан қорғануға арналған, газға қарсы;
  
• 
  ауада бір мезгілде болатын аэрозольдан және булы газ тектес зиянды заттардан қорғануға арналған, газды шаңнан қорғайтын.
  

• 
  шлангты, ауа беруді қамтамасыз етеді, таза аймақтан ауа соруға арналған;
  
• 
  автономды, ауамен қамтудың жеке көзінен тынысалу қоспаларының берілуін қамтамасыз етеді.
  

Тыныс алу органдарын ауа құрамында болатын булы газ тектес зиянды заттардан және аэрозольдан қорғану үшін респираторлар қолданылады: газға қарсы, сорбитті – сүзгіш, газды шаңнан қорғайтын, клапансыз, бір рет қолданатын.

Авариялық – құтқару жұмыстары кезінде сүзгіш газқағарлар кеңінен қолданылады. Олар тек кана химиялық заттардың ауадағы концентрациясы мен құрамы белгілі болғанда, ал қалыпты оттегінің құрамы 16% кем болмаған жағдайда қолданылады (көлемді); бұған қоса ТАОЖҚҚ қорғау қызметінің уақыты ТЖ аймағында жұмыс жасауға жетуі және жоғарғы тыныс алу жолдарының күюін болдырмауы керек.

Құтқарушыларды кәсіпорындарда орын алған авариялар кезінде ҚӘЗУ – ден қорғау үшін үлкен және кіші габаритті өнеркәсіптік сүзгіш газқағарлар қолданылуы мүмкін. Олардың қатаң бағытталуы (таңдаулы) бар және тек қана белгілі бір химиялық заттардан қорғануға арналады.

Өнеркәсіптік газқағарлардың қораптары аэрозольге қарсы (АҚС) сүзгіштермен және сүзгіштерсіз (М және СО маркалы) шығарылады. ҚӘУЗ жұтылуы үшін АҚС бар қорапшаларды қолданған дұрыс. Кейбір ҚӘУЗ жөніндегі үлкен габаритті қораптардың қорғаныс қызметінің уақыты төмендегі кестеде көрсетілген.

ҚӘЗУ бойынша өндірістік газқағарлар қорапшасының сипаттамасы

ПМФ – 1 өндірістік сүзгіш газқағары тек белгілі бір ҚӘУ3 буларынан, газдарынан, аэрозольдарынан қорғануға арналған. Газқағар панорамалық әйнегі бар беттік бөліктен, белгілі маркадағы (ҚӘУЗ түріне байланысты) газқағарлық қорапшадан тұрады. Зақымдалу көзінен 500 м және одан жоғары қашықтыққа кеткенде қолданылады. Газқағармен жұмыс істеу уақыты 30 – дан 100 мин дейін (30 л/мин орташа ауыртпалығы кезінде).

ИП – 4М оқшаулағыш газқағары ҚӘУЗ қоспаларының жоғарғы концентрациясынан, сондай – ақ оттегі жетіспеген немесе жоқ болған жағдайда тыныс алу органдарын қорғауға арналған.

Газқағарды мынандай жолмен жинайды. Сол қолымен шлем – масканы клапанды қорапшасынан ұстайды. Оң қолымен сүзгіш – жұтқыш қораптың мойының шлем – масканың клапанды қорабының түтігіне соңына дейін бұрайды. Жаңа газқағардың беттік бөлігін киер алдында ішкі және сыртқы жағынан аздап суланған таза шүберекпен сүртеді, тыныс шығару клапанын үрлеу керек. Егер қандай да бір ақау байқалса, оны жөндейді, ал жөндеу мүмкін болмаған жағдайда ол газқағарды басқа, ақауы жоғымен ауыстырады. Тексерілген газқағарды жиналған күйінде сөмкеге жинайды: түбіне – сүзгіш – жұтқыш қорап, үстіне – бүктелмеген күйде, тек кана әйнектік бөлігі зақымдалмас үшін аздап қайырып қояды.

Газқағарды сөмкеге салынған күйінде алып жүреді. Сөмкенің бауы оң иыққа асылады. Сөмкенің өзі сол жақ жамбасқа қарай, клапаны өзіне қарап тұрады. Газқағар «далалық», «дайындық», «ұрыс» жағдайында болуы мүмкін. «Далалық» жағдайда – улы заттармен, ҚӘУЗ – бен, радиоактивті тозаңдармен, бактериологиялық заттармен зақымдалу қауіпі төнбей тұрғанда сол жағында тұрады. Жүрген кезде қолға кедергі жасамас үшін артқа қарай ысырылып қойылуы мүмкін. Сөмкенің жоғарғы жағы белдің деңгейінде болуы, ал клапаны түймеленіп тұруы керек. «Дайындық» жағдайында сөмкені сәл алдыға қарай орналастырып, белге белдік арқылы бекітіп қояды. Клапанның түймесін ағытып кояды. Бұл газқағарды жылдам пайдалануға көмегін тигізеді.

Газқағарды «ұрыс» жағдайына ауыстырған кезде:

• 
  тынысты шығармай, көзін жабу керек;
  
• 
  бас киімді шешіп бұтының арасына қысып тұру немесе жанына қою керек;
  
• 
  шлем – масканы сөмкеден алып, үлкен саусақтары сыртында, ал қалғаны ішінде қалатындай етіп, қалыңдатылған жиектерінен екі қолымен ұстау керек. Шлем – масканы иегіне жақындатып, қолының ілгері – кейінді қимылымен газқағарды басына киюі керек. Бұл кезде қатпар қалмауын және әйнектің көз деңгейіне келуін қадағалайды.
  
• 
  толығымен дем шығарады, көзін ашып, тынысалуды қалпына келтіреді;
  
• 
  бас киімді киіп, сөмкені түймелейді және сөмке белге бекітілмеген болса, бекітеді;
  

Газқағарды шешу үшін бір қолымен бас киімді ұстап тұрып, екінші қолымен клапан қорапшасынан ұстап тұрып шлем – масканы төмен тартады да алдыға қарай шешіп алады; бас киімді киіп, шлем – масканы теріс аяналдырады, мұқият сүртіп, сөмкеге салып қояды.