ПОӘК 042. 18-24 10/03 2013 18. 09. 2013ж. №1-ші басылым

Ең бірінші центрифуга сүттен қаймақты ажырату үшін 1887 ж. Германияда істеп шығарылды. Осыдан бастап центрифуга лабораториялардың ең қажетті аппаратына айналды.

Оптикалық жүйелі аналитикалық центрифуганы 1922 ж. шведтің физиохимигі Т.Свердверг ойлап шығарды.

Центрифугалар лабораториялық тәжірибеде, авиацияда, медицина мен ветеринария кеңінен қолданылады.

Центрифуга ротордан, қосатын жүйеден, корпустан, жұмыс камерасынан және басқару жүйесінен тұрады. Қосатын жүйе қолмен немесе электр арқылы іске асырылады. Оның негізгі қызметі – роторға айналу қозғалысын тудыру. Роторда зерттелетін зат ыдысымен орналастырылады. Жұмыс істеу принципі ротор айналғанда туындайтын ортадан тебілу күші зерттелетін заттың бөлшектерін тығыздығына байланысты ығыстырады.

Лабораториялық тәжірибеде жалпы (айналу жылдамдығы 6000-8000 айналым/мин.), жылдамдықты рефрижераторлық (айналу жылдамдығы 18000-25000 айналым/мин.) және ультра центрифугалар (айналу жылдамдығы 75000-80000 айналым/мин.) қолданылады.

Центрифугалардың жалпы түрі өте көп. Оның ішінде қолмен айнадыратын центрифуга массасы 1 кг және жерге орнатылатын өзінің мұздатқышы мен бірнеше ротордан тұратын ауыр центрифугалар бар. Кейбірінің айналымы 20000 айналым/минутқа дейін жетеді.

Препаративтік ультрацентрифуганың топтамасына 40 ауыстырылып отыратын роторлар кіреді. Оның жүйелерінде: қосатын жүйе, қозғалтқышты суытқыш, майлы, вакуумды температураны тұрақтандырғыштар және ротор бар. Оның жұмысының қалыптылығын микропроцессор немесе ЭВМ қамтамасыз етеді.

Центрифугаларда қоланылатын роторлар мықтылығы жоғары және коррозияға төзімді титан немесе алюминий қоспаларынан дайындалады. Зерттелетін заттар арнайы пробиркалар немесе ыдыстарға құйылып барып центрифугаға орналастырылады. Олар мықтылығы жоғары шынылардан және тотықпайтын болаттардан, полимерлердің кейбір түрлерінен (полиэтилен, целлюлоза нитраты, поликарбонат жәнет.б.) жасалады.

Пайдалануға қолайлы болу үшін көптеген центрифугалар қосқыш реостатпен қамтамасыз етілген. Ол арқылы айналым жәй басталады және оның жылдамдығы реттеліп отырады. Ереже бойынша айналымды жылдамдату және бәсеңдету біртіндеп іске асырылады. Бірден қатты жылдамдық бергенде ыдыстағы сұйықтың төгілуі және центрифуганың істен шығуы мүмкін. Қазіргі кездегі центрифугалар сағат механизмімен қамтамасыз етілген, сол арқылы автоматты түрде қосу және тоқтату процесстері іске асады. Көптеген үлкен массалы центрифугалар автоматты тежегіштермен жабдықталған. Соның арқасында аппаратты тоқтан алғаннан кейін тоқтау уақыты қысқарады. Мысалы, үлкен роторлы центрифугалар тоқтан алғаннан кейін, егер тежегіш жоқ болса, онда ол 15-30минуттан кейін барып тоқтайды, ал тежеуіш болғанда ол уақыт бірнеше есе қысқарады. Тежегіш жұмысқа автоматты түрде қосылады.

Центрифугалардың жұмыс уақытын ұзарту және олармен жұмыс істегенде қауіпсіздікті қамтамасыз ету үшін төмендегі нұсқауларды сақтау қажет:

1. 
   Центрифуганың айналымын жұмысқа біртіндеп, жәй қосу керек;
   
2. 
   Қорғаныс қақпағы барлық уақытта да жабық болуы керек;
   
3. 
   Сұйық құйылған пробиркалар екі-екіден, қарсы ұяға диаметрлі түрде тепе-теңдікте орналастырылады;
   
4. 
   Центрифугада діріл пайда болғанда оны тоқтатады, себебін жояды. Ондай діріл пробиркалардың салмағы тең болмағанда, диаметралды орналаспағанда немесе біреуі сынғанда болады;
   
5. 
   Барлық шыны ыдыстардың астында амортизациялық қабат болуы шарт. Сондай-ақ гильзалар мен стақандарда шыны сынығының болмауын қадағалау керек.
   
6. 
   Центрифуганың барлық үйкеліске қатысатын беттерін үнемі қадағалап, уақытында майлап отыру керек. Майдың түрі нұсқауда көрсетіледі.
   

Центрифугамен жұмыс істейтін кісіні арнайы дайындаудың қажеті жоқ. Тек дірілдің пайда болу себебін біліп, соны уақытында ескерсе болғаны. Ол үшін зерттелетін зат бар пробиркаларды центрафуж таразыларында өлшеуге де болады. Роторларды ауыстырғанда оларды соғылыстан, қышқыл мен сілтілердің әсерлерінен сақтаған жөн. Қауіпсіздік техникасын дұрыс сақтамау апатқа ұшыратуы мүмкін.

Жылдамдық рефрижераторлық және ультра центрифугаларда қорғаныс құралдары қарастырылған, ротордың жұмыс камерасының бронды қорғаныс қабаты бар.

Лабораториялық центрифугаларды сақтау шараларын арнайы нұсқаулар бойынша инженер техниктер жүргізеді. Центрифугаларды ұзақ уақыт сақтау керек болса оларды консервациялайды.

5-ші кесте

Центрифугалардың түрлері және олардың көрсеткіштері

Өндірістік центрифугалардың лабораториялық центрифугалардан айырмашылығы олардың көлемі үлкен және роторларының құрылысы күрделі болып келеді. Олар химико-фармацевтикалық, микробиологиялық, химиялық, тамақ өнеркәсібінде, тау-кен өндірістерінде және т.б. өндіріс салаларында пайдаланылады.

Екі линзадан тұратын жүйенің заттардың кескінін ұлғайтатыны XVI ғасырда Нидерланды, Солтүстік Италия көзілдірік шеберлеріне белгілі болған. Микоскоп тәрізді приборды 1590 ж. Нидерландыда Янсеннің шығарғаны туралы деректер бар. Бастапқыда қарапайым, бір объективтен ғана тұратын микроскоп болған. Артынан күрделілендіріліп оған окуляр қосылған. 1609-1610 жж. Галилей өзінің трубасындағы объектив пен окулярдың ара қашықтығын өзгерте отырып, оны микроскоп ретінде қолданған. Содан бастап микроскоп тез тарап, жетілдіріле бастайды.

Приборға «микроскоп» деген терминді 1625 ж. Рим академиясының мүшесі И.Фабер ұсынған.

Микроскопты қолданумен биология саласындағы алғашқы ғылыми-зерттеу табыстары Гуктың еншісінде. Ол 1665 жылдары бірінші рет өсімдік торшасының құрылысын сипаттап жазды. 1673-1677 жж. А.Левенгук микроскопты қолдана отырып еркек жыныс торшаларын, әртүрлі қарапайымдыларды, сүйектің құрылысын тауып, олардың сүреттерін салды.

Қазірде микробиологиялық объектілерді зерттеу үшін микроскоптың әртүрлі моделдері пайдаланылады. Олардың ішінде кең тарағандары: МБИ-1, МБИ-3, МБР-3, МВД. Барлық микроскоптардың құрылысында механикалық бөлігі мен оптикалық жүйені ажыратуға болады.

Биологиялық микроскоп таға тәріздес, салмақты штативке бекітіледі. Негізі тіреуішпен қамтамасыз етілген, оның ішінде микромеханизмі орналастырылған. Микорскоптың тубусын қозғайтын макро- және микровинтер, объективтерге арналған револьер, тубустарды ауыстыру үшін жоғарғы жағында ұя, визуалды зерттеуге арналған бинокуляр, сүретке түсіруге арналған монокуляр қондырғылары бар.

Микорскоптың зат қоятын үстелі ондағы препаратты қарама-қарсы бағытта қозғайтын жабдықпен қамтамасыз етілген. Айна арқылы шағылысқан жарық сәулесі конденсор арқылы жиналады. Конденсор металл қорабтағы бірнеше линзалардан тұрады. Конденсордың жарықтық күші (апертура) линзалардың санына байланысты. Байқау әдістеріне байланысты конденсордың жарық, ашық, қисық, фазды контрасты жазықтар беретін түрлері қоланылады. Айна мен конденсордың арасында конденсордың апертурасын реттейтін иристі диафрагма бар. Ондай диафрагма конденсордың линзаларының аралығында орналасуы да мүмкін.

Микроскоптың негізгі оптикалық элементі объектив. Ол зерттелетін объектінің үлкейтілген және төңкерілген кескінін береді. Объектив - бірімен бірі ортақтастырылған линзалардың жүйесі. Объективке ең жақын орналасқан линза фронтальды линза, ал қалғандары коррекциялық линазалар деп аталады. Объективтегі кескінді оптикалық жүйе – окуляр арқылы көреміз.

Микроскоптарға жарық көзі ретінде әртүрлі лампалар – қыздыру, сынап-кварц лампалары пайдаланылады. Препарат арқылы өтетін жарық көзі препараттың астынан түседі, ал шағылыстыру арқылы зерттегенде - үстінен немесе жанынан түседі. МБИ-6, МБИ-15 микроскоптарында арнайы жарықтандырғыш жүйе микроскоптың конструкциясының құрамына кіреді. Басқа жағдайларда өндірісте шығарылатын жарықтандырғыштардың әртүрлімаркалары пайдаланылады. Объективтер 6,3-100 есе, ал окулярлар - 7 -15 есе үлкейтеді. Жалпы микроскоптың үлкейту мүмкіншілігі 44-150 есе.

Биологиялық микроскоптан басқа стереоскопиялық, жанасымды, қара жазықты, фазды-жанасымды, интерференциялық, ультракүлгіндік, инфрақызылдық, поляризациялық, люминесценттік, рентгендік, көшірмелік, телевизиялық, голографикалық, салыстырмалы түрлері бар.

Қара жазықты микроскопта қара жазық арнайы конденсор арқылы немесе кәдімгі конденсордың орталық тұсын қара қағазбен жабу арқылы іске асырылады. Айырмашылығы жарық максимум, диафрагма толық ашылады және жарықтандыру реостаты іске қосылады. Зерттелетін препараттар таза белгілі бір қалыңдықтағы зат және жабылғы шыныларды пайдалану арқылы дайындалады. Зат шынысының қалыңдығы 1,2 мм-ден, ал жабылғы шынының қалыңдығы 0,17 мм-ден аспауы керек. Препарат тамшыны мыжу әдісімен дайындалады. Препарат пен конденсордың арасына иммерция майын орналастырады. Ары қарай конденсордың винттері арқылы объектіні тауып, жазықтың орта тұсына орналастырады да, тиісті үлкейткішпен зерттеуге кіріседі.

Фазалық-контрасты және аноптральды микроскоптар арқылы түссіз, мөлдір, опикалық жағынан бір-бірінен айырмашылықтары аз заттарды алдын ала өңдеусіз-ақ тексеруге болады.

Түссіз біркелкі заттарда жарық толқынының таралуы оның интенсивтігіне әсер етпейді, тек жарықтың өту жылдамдығы қоршаған ортадағы жылдамыдығынан жоғары болады. Оның аз-кем болуы препараттағы жарықтың шағылуының аз-кемдігіне тікелей байланысты. Бұл өзгерістер фазалық өзгерістер деп аталады. Биологиялық объектілерге (тірі торшалар, тіндердің кесінділері және т.б.) олардан өтетін жарықтың тек фазалық толқынының өзгеруі тән. Адамның көздері боялған препараттар арқылы өткен, толқу амплидудасы өзгерген жарықтың ғана интенсивтігін анықтай алады, ал жарықтың фазалы өзгерістерін қабылдай алмайды. Сондықтан түссіз объектілер кәдімгі микроскоптармен зерттегенде көрінбейді. Оны көру үшін Зерниктің ұсынған арнайы конденсор жабдығын пайдаланған жөн. Онда жарық толқынының фазалық өзгерістері интенсивтік өзгерістерге айналады да объект көзге көрінеді.

Фазалы контрасты әдістің жетілдірілген түрі ретінде аноптральды контрасты әдіс ұсынылған. Оның фазалы-контрасты түрінен көп айырмашылығы жоқ. Ерекшелігі объективінің мүмкіншілігінің жоғары болуында және боялмаған препаратта тығыздығының оптикалық айырмашылығының минималды көрсеткішін анықтауға мүмкіндігі. Неғұрлым объектінің тығыздығы жоғары болса, солғұрлым оның кескіні жарығырақ көрінеді.

Кәдімгі жарықта белгілі бір түсі бар заттар ультракүлгін сәулесімен әсер еткенде басқа түске айналады. Ультракүлгін сәулесінде көзге көрінбейтін объект флюоресцентті сәуленің әсерінен анық көрінетін болады. Ондай объект қараңғы фонда әртүрлі түспен көрінеді, сондықтан флюоресцентті микроскоппен қараңғы жерде жұмыс істеген қолайлы.

Көзге көрінетін сәуледе фрюоресценттік микроскоптың жабдығы өте жарық жарық көзінен және биологиялық микроскоптан тұрады. Микроскоптың айнасымен жарық көзінің арасына көк-сия түсті жарық фильтрі (УФС-3, ФС-1 және т.б.) орналастырылады. Сары жарық фильтрін (ЖС-3 немесе ЖС-1) микроскоптың окулярына кигізеді. Осы жарық фильтрлері арқылы препаратқа түскен көк-сия түсті жарық люминесцентті қоздырады. Бірақ бұл жарық қозған люминесцентті көруге кедергі жасайды, сондықтан сары жарық фильтрі қолданылады.

Жабдықты жарықтандыру Келлер әдісімен іске асырылады, тек конденсордың диафрагмасы толық ашық болуы керек. Флюоресценттік қасиеті жоқ иммерсия майын қолданудың маңызы өте зор. Кедр немесе басқа иммерсия майына өзіндік флюоресценттік қасиетін жою үшін 1 грамына 2-10 тамшы нитробензол қосады.

Люминесцентті микроскоптың артықшылығы:

• 
  түрлі-түсті кескінді беру;
  
• 
  қара фонда өздігінен сәулеленетін объектінің жоғарғы деңгейдегі контрастылығы;
  
• 
  мөлдір және мөлдір емес тірі объектілерді зерттеу мүмкіншілігі;
  
• 
  әртүрлі өмір процессін даму сатысында зерттеу мүмкіншілігі;
  
• 
  кейбір микроорганизмдер мен вирустардың шоғырларын анықтау;
  
• 
  цито-гистохимиялық және экспресс диагностикалық жетілдірілген әдістерді дамыту.
  

Лупалардың қарапайым түрі бір, екі немесе бір-бірімен желімделген бірнеше линзалардан тұрады. Күрделі түрі – бір-бірінен белгілі бір қашықтықта бекітілген линзалар мен призмалардың жүйесі. Қарапайым түрі 1,25-3 есе, ал күрделі түрі 40 есе үлкейтеді.

Лупалар қолданылуына қарай тұқымдық (4х), өлшегіш (10-16х), фотопленканы, слайдты қарау үшін (6х), қалталық (жинақталатын), қарапайым (2,5х, 4х, 6х) және күрделі (6х, 10х, 20х), тоқыма саласы үшін штативті (4х, 7х), материалды бөлшектеу үшін (40-80х) және телескопиялық болып жіктеледі.

Лупалар медицина мен ветеринария салаларында офтальмологияда, оториноларингологияда, хирургияда, лабораториялық істе және т.б. кеңінен қолданылады.

Микроскоптармен жұмыс істеудің жалпы ережесі:

• 
  микроскопты пайдалану туралы нұсқауды қатаң сақтау;
  
• 
  оның тазалығын үнемі қадағалап отыру;
  
• 
  жарықты дұрыс пайдалану;
  
• 
  әрбір нақтылы жағдайда оптикалық жүйенің ең ұтымды вариантын таңдай білу (окуляр-объектив-конденсор).
  

Микроскоп жылына бір рет шебер-оптикпен қаралып, керек болған жағдайда жөндеуден өткізіледі.

Термометрлердің олардың әсерлері бойынша жіктелуі бар:

1. 
   Дилатометрикалық (температураға байланысты дене көлемінің өзгеруі);
   
2. 
   Манометрикалық (жабық кеңістікте температураға байланысты қысымның өзгеруі);
   
3. 
   Электр термометрлері (болометрлер – қарсы күш, пирометрлер, термопаралар, жартылай өткізгіш-термисторлар және т.б.);
   
4. 
   Оптикалық (радиациондық және оптикалық пирометрлер);
   
5. 
   Термохимиялық (температураның әсерінен түстерін өзгертетін заттардың қасиетін пайдалану).
   

1. 
   газды (азот, гелий) және сұйықты (сынап, ксилол, метил);
   
2. 
   булы (хлорлы – метил, этил, этилді эфир, ацетон, бензол).
   

Ветеринариялық тәжірибеде максималды – сынапты және минималды – спиртті термометрлер жиі қолданылады. Сонымен қатар термогигробарометрлер, Август және Ассман психрометрлері, жазатын термографтар бар. Бұлар мал тұратын орындардың температураларын анықтау үшін қолайлы.

1. 
   Микробиологиялық зерттеулерге арналған аппаратуралар. Бұл топқа жататын аппараттар жұмыс жағдайында тазалықты, зарарсыздықты қамтамасыз етеді. Оларға жататындар: автоклавтар немесе булы стерилизаторлар; зарарсыздандыратын кептіргіш шкафтар; культураны сақтайтын, өсіретін және тасымалдайтын аппараттар; агар кесетін штативтер; төмегі температура шкафтары; вирустарды сақтауға арналған аппаратуралар; микрофлораның құрылысын, қасиетін және құрамын зерттеуге арналған аппараттар; Люминесцентті микроскоп; инфрақызыл спектрометрлер; ультрацентрифугалар; ферментті процесстердің кинетикалық, массалық әдістерін қолдана отырып микроорганизмдердің зат алмасу процессін зерттейтін приборлар; газды хроматографиялы спектрометрлер және т.б.;
   
2. 
   Гистологиялық зерттеулерге арналған аппаратуралар: терілердің, сүйектердің, еттердің, жалпы тіндердің жұқа кесінді ретінде препараттарын дайындауға, оларды бояу және ұсақтауға арналған микротомдар, оның пышақтарын қайрайтын жабдықтар, гомогенизаторлар, тіндерді гистологиялық өңдеуге арналған аппараттар;
   
3. 
   Гематологиялық зерттеулерге арналған аппараттар: эритроциттердің шөгу реакциясын анықтайтын приборлар, Сали гемометрі және гемоглобинді анықтауға арналған гемоглобинметрлер, Горяев камерасы, гематокритке арналған центрифугалар, лейкоциттерді санауға арналған он бір клавышты счетчиктер және т.б.;
   
4. 
   Цитологиялық зерттеулерге арналған аппаратуралар гематологияда қолданылатын аппаратуралар тәрізді – зерттейтін биоматериалдарды бояйтын автоматтар, торшаларды санауға және оларды ажыратуға арналған автоанализаторлар;
   
5. 
   Иммунологиялық зерттеулерге арналған аппаратуралар: серологиялық реакция компоненттерін сұйылтып құюды жеңілдеті үшін қолданылатын Флоринскийдің топты дозаторы, микротитрометрлер, қанның тобын және резусын анықтайтын аппараттар және т.б.;
   
6. 
   Биологиялық сұйықтарды биохимиялық зерттеуге арналған жалпы техникалық өлшегіш приборлар: фотоэлектр колориметрлер, фотометрлер, фотоэлектр абсорбциометрлер, спектрофотометрлер, поляриметрлер, рефтрактометрлер, флюориметрлер, денситометрлер, жалынды фотометрлер, сұйықтардың электрлік және иондық қасиеттерін анықтайтын аппараттар мен приборлар: электрофорез аппаратурасы, рН-метрлер, хроматография аппаратурасы, осмометрлер және т.б.. Сұйықтың тығыздығын анықтау үшін: ареометрлер, урометрлер, лактоденситометрлер, вискозиметрлер.
   

1. 
   Бактриологиялық және вирусологиялық зерттеулерге арналған аппаратуралар мен жабдықтар.
   

Қазіргі кездегі микробиологиялық ғылыми-зерттеу лабораторияларында электрондық және люминесценттік микроскоптар, инфрақызыл спектрометрлер, ультрацентрифугалар және басқада техникалық жетістіктердің жаңа аппаратуралары қолданылады. Сонда да тәжірибелік микробиологияға жаңа ғылыми жетістіктердің өте жәй еңгізіліп жатқанын атап өту керек.

Қазіргі микробиология саласында қолданылып жүрген көптеген әдістер өткен ғасырда ұсынылған әдістер (Пастер пеші, Кохтың аппараты, Дригалдың шпателі, Петри тарелкасы және басқалары).

Жалпы микробиологиялық аналихдің дамуын екі сатыға бөлуге болады:

1. 
   Көмекші;
   
2. 
   Меншікті микробиологиялық деп.
   

Көптеген көмекші операциялар көп жұмыс істеуді қажет етеді. Мысалы, мақта-марлі, мақта тығындарын дайындау, оларды зарарсыздандыру, аз уақыт пайдаланылуына қарамай, көп еңбек сіңіруді қажет етеді. Сондықтан да оларды дайындау үшін арнайы машиналар шығарылған.

Қазірде мақта-марлі тығындарының орнына металл қақпақшалары ұсынылған. Олардың бактериологиялық (16х150 мм) және серологиялық (12х100 мм) түрлері бар.

Микробиологиялық анализдің көмекші операцияларының біріне жататын агар «косяктарын» дайындау. Ол үшін арнайы штатив шығарылған. Оның көмегімен пробиркалардағы агарды 0-15º шамасында қисайтып шайқауға болады. Бір операцияда 50 пробиркаға дейін бірден өңделеді. Сұйытылған жылы агар ортасы пробиркамен штативке орналастырылғаннан кейін реттеуші винтпен оны белгілі бір градусқа қисайтады. Штатив берік, жеңіл жуылатын материалдан жасалады.

Байлау материалдарын, хирургиялық инструменттерді, қоректік ортаны, лабораториялық ыдыстарды, ластанған материалдарды зарарсыздандыру үшін автоклав немесе қаныққан су буының қысыммымен жұмыс істейтін бу стерилизаторы қолданылады.

Автоклав ең бірінші рет Гейденрихпен 1884 ж. тәжірибеге еңгізілді. Конструкциялары бойынша автоклавтар тік (АВ-75АВ-20), көлбеу (АГ-2, АГ-200), тасымалды және шкафты (АШ-250А, АШ-380, АШДВ-250А және т.б. болып бөлінеді.

Автоклавтың негізгі деталдары су буландыратын және зарарсыздандыратын камералар. Олар дәнекерленген біртұтас конструкциялы болғанымен функциялары жөнінен бөлектенген. Осындай конструкция зарарсыздандыратын камераға жүкті салғанда, оны алғанда ол камераға будың келмеуін қамтамасыз етеді және автоматты түрде жұмысқа қажетті қысымды ұстап тұрады. Су буының камерасы резина салынғын шойын немесе болат қақпақпен жабылады. Екі камерада металл қапшықтың ішіне орналастырылған, төсенішке бекітіледі, ішкі және астыңғы жақтарынан асбестпен оқшауланған. Зарарсыздандыратын камераның жоғарғы жағында буға арналған тесік бар. Автоклавтың жұмысын бақылау үшін манометр, қорғаныш қақпақша, су өлшегіш шыны және судың аппаратқа түсуін реттеп отыратын крандар жүйесі бар. Қажетті қысым ондағы приборлар арқылы автоматты түрде реттеледі. Медициналық автоклавтарда зарарсыздандыру 265 кгс/см² қысымда, 138ºС температурада жүргізіледі.

Бу арқылы зарарсыздандыруды Кохтың аппараты арқылы да жүргізуге болады. Аппарат - екі қабырғалы, үстінен қақпақпен жабылған цилиндр. Қақпағындағы тесікке термометр орналастырылады. Аппараттың ішінде іші мен түбінде тесіктері бар қаңылтырдан жасалған, оңай алынатын кәтел бар. Аппараттың екі қабат арасына су құяды, зарарсыздандырылатын затты орналастырады да жоғарғы тесіктен будың қатты ағыны шыққанша қыздырады. 100ºС- да зарарсыздандыру 30-60 минут аралығында жүргізіледі. Жоғарғы температурамен ұзақ уақыт әсер еткенде өз қасиеттерін өзгертетін желатин, қант және т.б. материалдарды 3 тәулік қатарынан 30-60 мин. зарарсыздандырады. Оны бөлшекті зарарсыздандыру леп атайды. Ол үшін бу краны ашық автоклавты да қолдануға болады.

Құрғақ ыстықпен зарарсыздандыру Пастер пешінде немесе құрғақ-зарарсыздандыратын шкафтарда жүргізіледі.

Механикалық зарарсыздандыру өте ұсақ тесікті материалдан жасалған бактериалдық сүзгілер арқылы іске асырылады. Пастер-Шамберлен, Беркефельд шамдары немесе Зейтц сүзгіші жиі қолданылады.

Микроорганизмдерді өсіру үшін белгілі температураны автоматты түрде ұстап тұратын әртүрлі термостаттар қолданылады. Бөлініп алынған микроб культурасын, биологиялық препараттарды, қанның сары суын, вакциналарды төменгі температурада сақтау үшін 0…+8ºС қамтамасыз ететін үй тоңазытқыштары пайдаланылады. Одан да төмен температураны алу үшін төменгі, ультра төменгі температурадағы шкафтар қолданылады. Олар арқылы -27…-73ºС, одан да төмен температураны алуға болады.

Микробиологиялық синтез арқылы зерттеуді дамыту мамандардың алдына көптеген міндеттер қоюда. Олардың ішіндегі ең негізгісі микроорганизмдерді үздіксіз өсіру үшін қолданылатын аппараттар мен жүйелерді жетілдіру. Микроорганизмдердің микробиологиясын, физиологиясын, биохимиясын зерттеу салаларындағы жетістіктер қазіргі кезде комплексті жабдықтарды: Биостенд, АНКУМ-І, ферментерлер және т.б. аппаратуралар мен приборларды шығаруға мүмкіншілік туғызды. Бұл приборлар үлкен-стационарлық, кіші-лабораториялық приборлар ретінде шығарылады. Ферментерлерде микроорганизмдерді өсірген кезде оттегімен аэрация жасайтын, микроб массасын үздіксіз араластырып, ортаның рН-ын анықтап және реттеп отыратын, қалыпты температураны ұстап тұратын арнайы жабдықтар бар.

Вирусологиялық лабораторияларда торша массасын көбірек алуға мүмкіншілік тудыратын аппаратуралар сұраныс табуда. Мысал ретінде тін культурасын алуға арналған, америкалық фирма шығарған “New Brunswik” көпдискалы жабдықты келтіруге болады.